Stanisław Wyspiański był wielkim miłośnikiem literatury. Dawał temu wyraz, opisując w listach do przyjaciół swe wrażenia podczas czytania, kolekcjonując książki i czasopisma w prywatnej biblioteczce, a przede wszystkim tworząc piękne opracowania typograficzne. W liście do Henryka Opieńskiego w sposób dowcipny, a zarazem niezwykle trafny analizował swoje zamiłowanie:
„[…] mam passyję do książek i kocham się w książkach, odkąd się w pannie Zosi nie kocham, bo widzisz kochany Henryku, ja cierpię na tę nieuleczalną chorobę umysłową pragnienia ciągłego pokarmu pisanego […]”1.
Fascynacje czytelnicze Wyspiańskiego były źródłem jego artystycznych inspiracji, pobudzały wyobraźnię, a wyimaginowane postaci z lektur stawały się wręcz przyjaciółmi i mentorami: „[…] bohaterów moich książek umiem zbudzić, że chodzą po moim pokoju, […] rozmawiam z nimi”2. Jak intensywnie, emocjonalnie, wrażeniowo odbierał lekturę, świadczyć może choćby fragment listu do Lucjana Rydla:
„Coś się dzieje z moją imaginacją dziwnego, jak te rzeczy czytam. Wszystko widzę, szczęk broni słyszę, głosy słyszę, suknie, ubrania, ciała, konie, okolice coraz inne, wszystko się sunie tak jakoś we mnie, niby przed oczami a nie przed oczami, po czole a nie po powierzchni czoła, że to zaczytany gubię ściany pokoju z myśli i jestem w jakże nieokreślonej pewności, gdzie się kłębią i płyną jedne po drugich sceny i im wyraźniej je czuję – widzę, tem są milczące jak mgliste obrazy ruchome i ruchliwe gestami – to znów naraz jak głowę od książki podniosę wszystkie widziadła znikają z koła mnie i znów zaczyna się gra słuchu, wtedy znów słyszę mowy, dźwięki wyrazów mówionych coraz innymi głosami, rżenie koni, szczęk mieczów, szum”3.
- List Stanisława Wyspiańskiego do Henryka Opieńskiego z 28 stycznia 1896 roku, w: Listy Stanisława Wyspiańskiego do Józefa Mehoffera, Henryka Opieńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, oprac. M. Rydlowa, Kraków 1994, s. 200–201. ↩
- List Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego z września 1892 roku, w: Listy Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego, oprac. M. Rydlowa, Kraków 1997, s. 39. ↩
- Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla, oprac. L. Płoszewski, M. Rydlowa, Kraków 1979, s. 318–319. ↩