O czym chcesz poczytać?

  • Słowa kluczowe

  • Tematyka

  • Rodzaj

  • Artysta

 •  145273   •  18 listopada 2018

Caspar David Friedrich „Wędrowiec nad morzem mgły”

Przekaż nam 1.5%. Wesprzyj naszą edukacyjną misję »

Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły, ok. 1817
olej, płótno, 94,8 × 74,8 cm, Hamburger Kunsthalle, Hamburg

Caspar David Friedrich Wędrowiec nad morzem mgły, sztuka niemiecka, romantyzm, Niezła Sztuka

Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły | ok. 1817, Hamburger Kunsthalle, Hamburg

Romantyzm narodził się w Anglii i Niemczech w połowie XVIII wieku. Był to ruch artystyczny oparty na indywidualizmie, wolności jednostki i narodu, braku uprzedzeń. Romantycy uznawali dominację uczuć nad rozumem, kierowali swoją uwagę ku życiu wewnętrznemu człowieka – największe znaczenie miał dla nich świat duchowy, emocje. Przedstawiciele tego nurtu zaczęli też na nowo doceniać naturę, chcieli widzieć przyrodę w stanie pierwotnym, bujną i nieokiełznaną, taką, która może pobudzać wyobraźnię. Fascynowali się doświadczeniami mistycznymi, kulturą ludową i orientalizmem. Romantyczne dzieła były przesiąknięte tajemniczością, niepokojem, uczuciowością, symbolizmem. W malarstwie szczególnie upodobano sobie przedstawianie pejzaży, w których natura miała wymiar duchowy. Najczęściej wykorzystywano motyw ruin, cmentarzy, mórz, gotyckich budowli. Za najwybitniejszego artystę tamtej epoki uważa się niemieckiego malarza Caspara Davida Friedricha, który w swoich obrazach najlepiej potrafił wyrażać romantyczne idee.

Caspar David Friedrich, Opactwo w dąbrowie, Sztuka Niemiecka, Romantyzm, Niezła Sztuka

Caspar David Friedrich, Opactwo w dąbrowie | 1809–1810, Alte Nationalgalerie, Berlin

Sztuka ciszy i samotności

Caspar David Friedrich przyszedł na świat 5 września 1774 roku w Greifswaldzie, a zmarł w Dreźnie 7 maja 1840 roku. W latach 1794–1798 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze. Później przeprowadził się do Drezna, gdzie również uczył się na Akademii Sztuk Pięknych i nawiązywał nowe przyjaźnie, m.in. z malarzem Georgiem Friedrichem Kerstingiem, z którym wyjeżdżał w Karkonosze, góry leżące na południe od Drezna, czy Louise Seidler, malarką na dworze wielkiego księcia Saksonii-Weimaru-Eisenach Karola Fryderyka i przyjaciółką Johanna Wolfganga Goethego. Zachował się nawet list Friedricha do Louise Seidler, w którym naszkicował tuszem swój autoportret od tyłu podczas rysowania w Plauenscher Grund.

Caspar David Friedrich, List do Louise Seidler, Autoportret widziany od tyłu, szkic, dokument, korespondencja, papier, pod listem, sztuka niemiecka, niezła sztuka

Caspar David Friedrich, List do Louise Seidler ze szkicem Autoportret widziany od tyłu | 1814, Kupferstich-Kabinett, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Drezno

Artystę czasami określa się mianem drezdeńskiego malarza romantycznego, choć drezdeńczykiem został z wyboru1. Na przełomie XVIII i XIX wieku Drezno nazywano „Florencją Północy”, w ten sposób zwracając uwagę na godne uwagi zbiory sztuki i świetną szkołę pejzażystów w tym mieście2. Faktycznie, w jego okolicy można było natknąć się na wiele pięknych krajobrazów, które inspirowały artystów, w tym Friedricha. Nic dziwnego, że w swojej sztuce skupiał się on przede wszystkim na pejzażu, choć początkowo  chciał zostać ilustratorem i tworzył głównie grafiki. Pierwszy obraz olejny Krzyż w górach namalował dopiero w 1808 roku.  Dzieło miało być przeznaczone do ołtarza w prywatnej kaplicy w zamku w czeskim Děčínie – posiadłość należała wówczas do rodziny szlacheckiej Thun-Hohenstein. Friedrich zaprojektował nawet złoconą ramę do ołtarza, którą wykonał drezdeński rzeźbiarz Christian Gottlieb Kühn. Dziś to dzieło można podziwiać w Albertinum w Dreźnie.

Po stworzeniu Krzyżu w górach Friedrich postanowił oddać się malarstwu. Trzymał się jednak na uboczu, uwielbiał samotność i ciszę. Wiele czasu spędzał na wędrówkach, podczas których szkicował m.in. okolice rozlewisk Łaby. Widok rzeki stał się dla malarza jednym z najukochańszych, o czym świadczy fakt, że w 1820 roku zamieszkał wraz z rodziną w jej pobliżu, w domu przy ul. Nad Łabą nr 33. Obecnie to ul. Terrassenufer 13, ale ten dom już nie istnieje.

Friedrich często podróżował także na Rugię oraz w góry – Karkonosze. Górskie pejzaże stanowiły dla niego największe źródło inspiracji. Podczas samotnych podróży tworzył liczne szkice i akwarele, które później wykorzystywał przy malowaniu obrazów. Nie odtwarzał wiernie oglądanych krajobrazów, jego rysunki przypominają raczej zlepek pejzaży, charakterystycznych elementów różnych miejsc.

Malarstwo Friedricha jest nastrojowe, przepełnione melancholią. Pejzaże zdają się otulać i pochłaniać widza. Wydają się spokojne, ale zarazem wyczuwa się w nich napięcie, niepokój, tajemnicę.

Silny ładunek emocjonalny zawarty w obrazach Friedricha mógł mieć związek z jego osobistymi przeżyciami – malarz stracił matkę w wieku siedmiu lat, a jeden z jego braci utonął pod lodem na Bałtyku. Traumatyczne przeżycia doprowadziły do próby samobójczej młodego artysty: chciał podciąć sobie gardło. Później zawsze nosił brodę, aby ukryć bliznę.

Wyzwanie rzucone nieskończoności

Jednym z najbardziej znanych obrazów Caspara Davida Friedricha jest Wędrowiec nad morzem mgły namalowany około roku 1817. Stał się on znakiem rozpoznawczym i symbolem malarstwa romantycznego.

Caspar David Friedrich Wędrowiec nad morzem mgły, Niezła sztuka

Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły, detal | ok. 1817, Hamburger Kunsthalle, Hamburg

Na pierwszym planie widać tytułowego wędrowca – to elegancko ubrany mężczyzna stojący na skalistym urwisku. Jest odwrócony plecami do widza, spogląda w dal. Jego blond włosy są potargane przez wiatr i nasuwają skojarzenie podobieństwa do jasnych kędzierzawych włosów samego Friedricha. Ciemna postać mężczyzny i zarys skał wybijają się ponad gęste chmury i mgłę, które do złudzenia przypominają morze, przybierają kształt fal podczas sztormu. Otwierająca się przed wędrowcem przestrzeń wygląda na nieskończoną, niedostępną i niebezpieczną. W oddali rozciągają się kolejne strome i wysokie góry. Krajobraz sprawia wrażenie majestatycznego, wzniosłego.

Szkice, na podstawie których Friedrich namalował Wędrowca nad morzem mgły, pozwalają odgadnąć, jakie dokładnie miejsca zostały przedstawione. Skała, na której stoi mężczyzna, oraz pozostałe górskie szczyty prawdopodobnie są wzorowane na wzniesieniach Szwajcarii Saksońskiej: Kaiserkrone, Gamrich oraz Wolfsberg. Formacja skalna w oddali po prawej stronie, której płaski szczyt znajduje się na tej samej linii co czubek głowy bohatera, to Zirkelstein.

Szwajcaria saksońska, niezła sztuka

Szwajcaria saksońska, fot. © Frank Exß (DML-BY)

Wędrowiec wygląda na zamyślonego, zastygłego w bezruchu. Patrzy ku horyzontowi, nie widać jego twarzy. Przybrana poza świadczy o koncentracji, poczuciu godności, wewnętrznym spokoju, zadumie, sile. Niebo i ziemia rozpływają się we mgle, z której wynurzają się ostre ciemne urwiska. Granice przestały istnieć, a mężczyzna stoi jakby na skraju rzeczywistości i marzenia sennego.

Przedstawiona plecami do widzów sylwetka wędrowca pozwala na to, by obserwujący wyobraził sobie, że sam stoi na skale, czuje porywisty wiatr i chłodną mgłę, która osiada na policzkach. Uwieczniony pejzaż ma więc dwóch widzów – tego na obrazie i tego, który stoi przed nim.

Postacie z obrazów Friedricha często są odwrócone tyłem, wzrok mają skierowany w bliżej nieokreślonym kierunku, jakby pogrążali się w rozmyślaniach. Ich drobne sylwetki „wydają się rzucać wyzwanie nieskończoności”3.

Wzniosłość uczuć i kruchość życia

Malarz podkreślał delikatność człowieka wobec nieokiełznanej natury. Jego bohaterowie zdają się świadomi własnej małości. Friedrich malował ich w pomniejszonej skali, w otoczeniu wszechogarniającej przyrody. Na obrazie Mnich nad brzegiem morza postać mężczyzny jest maleńka. Zakonnik, pogrążony w kontemplacji, nie może uczestniczyć w procesie tworzenia. Może jedynie biernie podziwiać i obserwować świat natury. Plaża, morze i niebo dominują nad mnichem. Ogrom krajobrazu potęguje wrażenie samotności i ziemskiej niemocy.

Odwrócone albo pomniejszone sylwetki bohaterów obrazów Friedricha sprawiają, że widz z łatwością utożsamia się z tymi tajemniczymi postaciami, które wobec bezmiaru przestworzy z jednej strony stają się kruche i niemal nic nieznaczące, ale z drugiej – są aktywnymi obserwatorami, którzy nie zamierzają ugiąć się pod potęgą natury.

Caspar David Friedrich, Krajobraz górski z tęczą, sztuka niemiecka, romantyzm, Niezła Sztuka

Caspar David Friedrich, Krajobraz górski z tęczą | 1809–1810, Folkwang Museum, Essen

Friedrich był mistrzem pejzażu, umiał subtelnie przedstawić romantyczne motywy, nie odbierając im ogromnej siły wyrazu. Poprzez ukazanie natury chciał pokazać wewnętrzne życie człowieka. W obrazach niemieckiego malarza istotne są nastrój i otwierająca się nieskończona przestrzeń, która wywołuje wzniosłe uczucia. Człowiek czuje kruchość życia, ale również potęgę natury, której przecież jest częścią.

Caspar David Friedrich, Skały kredowe na Rugii, romantyzm, sztuka niemiecka, Niezła Sztuka

Caspar David Friedrich, Skały kredowe na Rugii, detal | 1818, Kunst Museum Winterthur, Winterthur

bibliografia arcydzieło do kawy niezła sztuka
Bibliografia:
1. Caspar David Friedrich, praca zbiorowa, Warszawa 2007.
2. Della Ch., Arcydzieła i mistrzowie. Siedemdziesiąt spotkań ze sztuką, tłum. A. Binder, M. Tomaszewska, W. Gadowski, Olszanica 2010.
3. Demkowicz‐Dobrzańska K., Kategoria wzniosłości w malarstwie Caspara Davida Friedricha, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych”, nr 3, Gdańsk 2013.
4. Farthing S., 1001 obrazów, które warto w życiu zobaczyć, tłum. P. Lewiński, M. Szubert, J. Winiarski, Warszawa 2011.
5. Jerzakowska B., Posłuchać obrazów, Poznań 2016.
6. Legrand G., Sztuka romantyzmu, Warszawa 2007.
7. Osińska B., Sztuka i czas. Od klasycyzmu do secesji, Warszawa 2005.
8. Wrotkowski J., Dzieła. Style. Epoki. Architektura, rzeźba, malarstwo i muzyka w popularnym zarysie, Gdynia 1994.

  1. K. Demkowicz‐Dobrzańska, Kategoria wzniosłości w malarstwie Caspara Davida Friedricha, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych”, nr 3, Gdańsk 2013, s. 104. ↩
  2. Ibidem, s. 105. ↩
  3. G. Legrand, Sztuka romantyzmu, Warszawa 2007, s. 54. ↩
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.

Portal NiezlaSztuka.net prowadzony jest przez Fundację Promocji Sztuki „Niezła Sztuka”. Publikacje finansowane są głównie dzięki darowiznom Czytelników. Dlatego Twoja pomoc jest bardzo ważna. Jeśli chcesz wesprzeć nas w tworzeniu tego miejsca w polskim internecie na temat sztuki, będziemy Ci bardzo wdzięczni.

Wesprzyj »

2 thoughts on “Caspar David Friedrich „Wędrowiec nad morzem mgły””

  2. Bardzo inspirujący artykuł, dziękuję, że mogłam go przeczytać. Ciekawe, jak Friedrichowi wychodziło malowanie twarzy 🙂

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *