Pablo Picasso, Guernica, 1937
olej, płótno, 349 × 776 cm,
Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
Pablo Picasso, Guernica | 1937, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
Obraz Pabla Picassa Guernica to nie tylko wybitne dzieło sztuki, ale również antywojenna ikona, symbol sprzeciwu wobec wojny i jej brutalności. Ten ogromny obraz o wymiarach 349 × 776 centymetrów może sprawiać wrażenie, jakby nie tylko dominował nad widzami, ale wręcz ich pochłaniał i wrzucał w sam środek okrutnych wydarzeń.
Guernica powstała na zlecenie, co jest dosyć zaskakujące, ponieważ Picasso zazwyczaj nie tworzył prac na zamówienie. Nie był też artystą, którego sztukę można by określić jako zaangażowaną politycznie, unikał takich tematów. Na początku 1937 roku organizatorzy Wystawy Światowej mającej się odbyć kilka miesięcy później zaproponowali artyście wykonanie obrazu na główną ścianę hiszpańskiego pawilonu. Motywem przewodnim hiszpańskiej ekspozycji w Paryżu były wojna i walka jako ogromna tragedia. Nie bez powodu wybrano właśnie taki temat – od ponad pół roku w Hiszpanii toczyła się wojna domowa, a ta wystawa miała być okazją do zwrócenia uwagi międzynarodowej publiczności na tę dramatyczną sytuację.
Wojna domowa rozpoczęła się w 1936 roku pomiędzy rządem Republiki Hiszpańskiej, wraz ze wspierającymi go liberałami, republikanami, komunistami, socjalistami i anarchistami, a opozycją dowodzoną przez generała Francisco Franco. Opozycja skupiała nacjonalistów, monarchistów, konserwatystów i faszystów. Ten wewnętrzny konflikt uważa się za zaczątek II wojny światowej, ponieważ – mimo iż była to wojna domowa – włączyły się do niego inne państwa. Nacjonalistów wspierały bezpośrednio oddziały wojskowe przysłane przez faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy. 26 kwietnia 1937 roku doszło do bombardowania baskijskiego miasta Guernica. Atak został przeprowadzony przez rebeliantów generała Franco przy wsparciu sił III Rzeszy i Włoch. Guernica była miastem o dużym znaczeniu gospodarczym – odbywały się tam cotygodniowe targi rolnicze, funkcjonowały także fabryki amunicji i broni. W Guernice znajdował się również ważny węzeł kolejowy, droga do Bilbao oraz most na rzece Oka. Bombardowanie trwało trzy godziny, wzięło w nim udział ponad 30 samolotów. Nie jest znana dokładna liczba ofiar, szacuje się, że było to około 200 osób. Oceniono, że miasto zostało zniszczone aż w 70 procentach, głównie z powodu pożarów, które bardzo długo gaszono.
Guernica po bombardowaniu w 1937, źródło: Reddit
Początkowo Picasso niechętnie zareagował na propozycję organizatorów Wystawy Światowej, wzbraniał się przed takim politycznie zaangażowanym tematem. Jednak 28 kwietnia 1937 roku we francuskim „L’Humanité” przeczytał o zbombardowaniu Guerniki. Dla artysty, który wspierał republikański rząd w swojej ojczyźnie, był to ogromny wstrząs, dlatego postanowił wziąć udział w wystawie. Jego obraz miał stać się odpowiedzią na brutalne wydarzenia w Hiszpanii i wyrazem hołdu dla baskijskiego miasta.
Picasso pracował nad swoim dziełem od 1 maja do 4 czerwca. Nigdy wcześniej nie malował tak dużego obrazu, musiał znaleźć pracownię, która pomieści ogromne płótno. Pomagała mu w tym o wiele młodsza fotografka Dora Maar, która była dla niego kimś więcej niż tylko współpracowniczką. Wybrali osiemnastowieczny, leżący nad Sekwaną (7 Rue des Grands Augustins) paryski pałac. Hiszpański malarz stworzył najpierw kilkadziesiąt szkiców, zmieniając i dodając różne elementy. Dora Maar dokumentowała kolejne stadia powstawania obrazu.
Pablo Picasso pracujący nad obrazem Guernica, fot. Dora Maar | 1937, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
Picasso w pracowni przy Rue Grands-Augustins w trakcie pracy nad obrazem Guernica, fot. Dora Maar | 1937, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
Guernica nie jest dziełem łatwym w odbiorze. W pierwszej chwili poraża panujący na płótnie chaos. Elementy na obrazie są ściśnięte, nachodzą na siebie. Po chwili z tego chaosu przed naszymi oczami wyłaniają się zgeometryzowane, przerysowane i wyolbrzymione figury. Wydają się być w ruchu. Przedstawione postaci upadają i wiją się, a ich usta rozdziera krzyk. Ofiarami są nie tylko ludzie, ale i zwierzęta. Niektóre z postaci sprawiają wrażenie niedokończonych, są zniekształcone i pourywane. Z lewej strony rozpaczająca matka trzyma martwe dziecko, nad nimi góruje sylwetka byka. Poniżej widzimy rozczłonkowaną postać martwego żołnierza – z jego złamanego miecza wyłania się delikatny kontur kwiatu. Po prawej stronie Picasso umieścił trzy kobiety. Jedna z nich klęczy pochylona, jakby szukała pomocy. Druga próbuje rozświetlić mrok trzymaną w dłoni świecą. Ostatnia z kobiecych postaci, uwięziona w płonącym budynku, krzyczy z rozpaczą, unosząc ręce ku górze. Centralny punkt obrazu stanowi sylwetka konia przebitego włócznią. Nad jego głową widnieje lampa, ukształtowana w formie oka, z żarówką zamiast źrenicy. Być może jest to symbol boskiego oka lub niszczącej bomby?
Pablo Picasso, Guernica, detal | 1937, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
W Guernice istotna jest kolorystyka – Picasso zastosował ciemną, monochromatyczną paletę barw, wykorzystując tylko czerń, biel i szarości. Podkreślają one ponury i tragiczny wydźwięk tej sceny. Trudno określić, czy zdarzenia mają miejsce na zewnątrz, czy wewnątrz, w dzień czy w nocy. Nasuwa się tu skojarzenie z czarno-białymi fotografiami, którymi ilustrowano wówczas artykuły i reportaże w gazetach. Hiszpański artysta może chciał przyrównać się do reportera relacjonującego wstrząsające wydarzenia. Swoją opowieść przedstawił w formie obrazu, jakby chciał podkreślić, że nie wszystko da się opisać słowami. Guernica jest dziełem zderzonych ze sobą kontrastów: najeźdźcy i ofiary, okrucieństwa i pokoju, faszyzmu i demokracji, ciemności i światła.
Jak mówił Picasso:
„Sztuka malarska nie służy tylko do dekoracji wnętrz. To narzędzie wojny z wrogiem — zarówno zaczepnej, jak i obronnej”.
Zaprezentowanie Guerniki podczas Wystawy Światowej w Paryżu wywołało poruszenie i skandal. Publiczność nie potrafiła odczytać znaczenia obrazu, nie dostrzegano tam tragedii baskijskiego miasta. Interpretacje i dyskusje o symbolice dzieła nie miały końca, a sam malarz niczego nie ułatwiał, twierdząc, że „byk to byk, a koń to koń”. Mówił, że to widzowie sami muszą dostrzec symbole w koniu i byku tak, jak chcą i jak uznają to za stosowne.
Picasso często wykorzystywał w swojej sztuce wizerunki byka i konia. W Guernice przedstawienia tych zwierząt odwołują się do korridy – znaczącego dla hiszpańskiej kultury widowiska, w którym byk symbolizuje odwagę i siłę.
Pablo Picasso, Minotauromachia | 1935, Museum of Modern Art, Nowy Jork
Pablo Picasso, Femme à la bougie, combat entre le taureau et le cheval | 1934, Musée national Picasso, Paryż
Picasso często oglądał to widowisko, w którym zwierzę jest drażnione przez toreadora za pomocą jaskrawych płacht. Toreadorowi pomaga para jadących na koniach pikadorów. Zwierzę, nie mogąc dosięgnąć pikadora, mocno atakuje i rani konia tak długo, aż ten skona.
Pablo Picasso, szkic do obrazu Guernica | 1937, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt
W Guernice można odnaleźć także nawiązania do malarstwa religijnego. Postać żołnierza z rozłożonymi rękami przypomina umierającego na krzyżu Chrystusa. Płacząca kobieta z martwym dzieckiem w ramionach została stworzona na wzór Piety, przedstawienia Matki Boskiej Cierpiącej, symbolu bólu. Na obrazie nie brakuje też odwołań do motywu vanitas. Symbole wanitatywne to dym, płonąca świeca i wiatr, ukazany przez Picassa jako wydęty żagiel, oraz kwiat, który symbolizuje odrodzenie, ale jest również jedną z metafor nietrwałości. Można dostrzec jeszcze trupią czaszkę, ukrytą w ciele konia – tworzy ją nos w połączeniu z zębami.
Ciekawa wydaje się interpretacja zaproponowana przez Mary Mathews Gedo. Według amerykańskiej badaczki Picasso w Guernice ukazał nie tylko tragedię bombardowanego miasta, ale również własne doświadczenie przeżytego w dzieciństwie trzęsienia ziemi. Namalowane kobiety miałyby przedstawiać kolejne etapy ucieczki matki artysty z walącego się domu.
Nie jest możliwa jedyna i ostateczna interpretacja Guerniki. Chyba nie ma drugiego obrazu, który ukazywałby grozę i przemoc wojny w taki sposób. Specyficzne przedstawienie wojennego koszmaru sprawia, że dzieło stało się nie tylko ikoną w historii sztuki, ale przede wszystkim symbolem sprzeciwu wobec wojny i jej barbarzyństwa. Reprodukcja Guerniki znajduje się w głównej siedzibie ONZ – pełni funkcję przypomnienia i ostrzeżenia.
Bibliografia:
1. Buchholz E. L., Ziemmermann B., Pablo Picasso. Leben und Werk, Bonn 2005.
2. Díaz M.J. (red.), Picasso, tłum. Ł. Szulim, Warszawa 2015.
3. Penrose R., Picasso, Londyn 1958.
4. Cortenova G., Picasso. Życie i twórczość, Warszawa 1998.
5. http://guernica.museoreinasofia.es/en.
Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Chemnitz jako Europejska Stolica Kultury 2025 roku z dużą ilością dobrej sztuki - 7 grudnia 2024
- Malowanie dla Mengelego. Poruszająca historia Diny Gottliebovej-Babbitt - 10 listopada 2024
- Édouard Manet „Balkon” - 1 sierpnia 2024
- Witkacy „Portret Ireny Krzywickiej” - 20 lipca 2024
- Claude Monet. 7 faktów o tym artyście, o których nie mieliście pojęcia - 23 czerwca 2024
- Od ubrania do tożsamości. Moda w obrazach Johna Singera Sargenta - 20 czerwca 2024
- Wyjątkowy jubileusz: 250. urodziny Caspara Davida Friedricha - 19 maja 2024
- Caspar David Friedrich – mistrz nastrojowego pejzażu - 6 maja 2024
- Joaquín Sorolla „Spacer brzegiem morza” - 8 marca 2024
- Pionierka architektury modernistycznej – Barbara Brukalska - 3 marca 2024
Wspaniałe dzieło, którego niestety ekran komputera nie jest w stanie oddać, choćby ze względu na jego niesamowicie duży rozmiar. Szkoda, że Madryt jest tak daleko 😉 To co zawsze podziwiałem u Picassa to jak duże wrażenie robią jego obrazy, ale środki których używa są raczej proste i oszczędne. Niesamowity talent.
A gdzie tutaj się kryje “kłamliwy stereotyp”?
Mogę tylko dodać, że obraz nie jest całkowicie achromatyczny. Są w nim szarości zimne i ciepłe. To przypomina nasze widzenie o zmroku, gdy barwy tracą nasycenie. Użyta przez Picassa skala szarości stwarza wrażenie jakby szarości chciały się zabarwić a coś im nie pozwala. To doświadczenia z okresu błękitnego. Ten efekt zasadniczo różni obraz Picassa od estetyki gazetowej ale oczywiście nawiązują z nią relacje. Stojąc przed oryginałem ma się wrażenie, że to o czym donoszą gazety, dzieje się naprawdę.
Guernica to kulturowo chyba najważniejsze dzieło sztuki XX. wieku.
Wiatm. Czy moglabym prosic o rozwiniecie tej myśli? Bardzo spodobało mi się pańskie spostrzeżenie o różnych barwach szarości. Co mógł chcieć przez to pokazać Picasso? Analizuje obraz w pracy na studia. Pozdrawiam.
Gratuluję! Żyj cenzuro!
Tylko miłe komentarze są mile widziane! I tak trzymać.
Żegnam niezłych sztukmistrzów…
Bynajmniej. Ale nie czytamy komentarzy non-stop.
Dziękuję. Widać za bardzo się pospieszyłem. Cofam swój ostatni komentarz i pozdrawiam.
“Hiszpańska wojna domowa rozpoczęła się w 1936 roku pomiędzy demokratycznym rządem Republiki Hiszpańskiej, wraz ze wspierającymi go liberałami, republikanami, komunistami, socjalistami i anarchistami, a opozycją dowodzoną przez generała Francisco Franco. Opozycja skupiała nacjonalistów, monarchistów, konserwatystów i faszystów.”
Szanowna Pani, proszę sobie poczytać, choćby w Wikipedii na temat “demokratycznego rządu Republiki Hiszpańskiej”, a nie szermować okrągłymi i kłamliwymi stereotypami.
Malarz zastosował technikę kolażu, by podkreślić chaos wojny jako katastrofy. Widzimy na obrazie “świat w kawałkach”, rozpad świata z powodu destrukcji, jaką jest wojna. Dezorientacja odbiorcy w pierwszej chwili, gdy patrzy na dzieło, ma wywołać lęk, niepokój.