Jacek Malczewski

Jacek Malczewski urodził się 14 lipca 1854 roku w Radomiu, zmarł 8 października 1929 roku w Krakowie. Reprezentant Młodej Polski, rysownik oraz malarz, współcześnie uznawany za ojca symbolizmu w malarstwie polskim przełomu XIX i XX wieku. Wychowany w patriotycznej rodzinie w atmosferze narodowego mesjanizmu oraz silnych uczuć do ojczyzny wyrażał te wartości w swojej niepowtarzalnej sztuce. Jego dzieła charakteryzują się wrażliwością na piękno rodzimego krajobrazu, podziwem nad folklorem oraz wrażliwą obserwacją rzeczywistości.

W młodości na przyszłego artystę oddziaływał ojciec, miłośnik poezji Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego (dzieła tego drugiego były częstą inspiracją dla obrazów Malczewskiego). Przed rozpoczęciem nauki w szkole jego nauczycielem był prof. Stawiński, a następnie Adolf Dygasiński (z którym połączyła go wieloletnia przyjaźń). W 1871 rozpoczął naukę w gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Od 1872 roku uczęszczał na lekcje rysunku prowadzone przez Leona Piccarda i jako wolny słuchacz do klasy Władysława Łuszczkiewicza w Szkole Sztuk Pięknych. W następnym roku za namową Jana Matejki, przerwał naukę w gimnazjum i rozpoczął regularne studia w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 naukę kontynuował w studium krajobrazu, a potem przeszedł na oddział kompozycyjny kierowany przez Jana Matejkę.

W wyniku konfliktu z mistrzem Malczewski wyjechał do Paryża, gdzie uczył się w École des Beaux-Arts oraz Académie Suisse. Odwiedzał tam muzea i galerie. W roku 1877 powrócił do SSP i uczęszczał (choć nieregularnie) do pracowni Matejki. W roku 1880 wyjechał do Włoch wraz z Marcelim Czartoryskim, a w 1884 brał udział jako rysownik w wyprawie do Turcji zorganizowanej przez Karola Lanckorońskiego.

Następnie przebywał w Monachium, gdzie utrzymywał kontakty z mieszkającymi tam polskimi artystami min.: Alfredem Wieruszem-Kowalskim, czy Józefem Brandtem. W 1890 wybrał się po raz kolejny do Włoch, a następnie wrócił do Monachium. W 1893 malarz powołał „powszechne stowarzyszenie artystów” i został wybrany członkiem jego zarządu. W 1896 roku Julian Fałat powołał go na nauczyciela „prowizorycznego”, a następnie wybrano go na zastępcę profesora. Jednak z powodu konfliktu z Fałatem, Malczewski szybko zrezygnował z tej posady. Następnie zaangażował się w nauczanie kobiet w Żeńskiej SSP Toli Certowiczówny, na Wyższych Kursach dla kobiet im. Adriana Baranieckiego oraz Żeńskiej SSP Marii Niedzielskiej. Od 1910 roku powrócił na ASP, a w latach 1912-14 był rektorem uczelni. Podczas pierwszej wojny przebywał w Wiedniu, a do Krakowa wrócił w 1916 roku. W ostatnich latach życia Malczewski cierpiał na chorobę oczu, która utrudniała mu pracę. Zmarł w 1929 roku w Krakowie.

Twórczość Malczewskiego cechuje symbolizm, często połączony z tematyką patriotyczną (Błędne koło, 1897; Hamlet polski, 1903). Tematy narodowe realizował także w formie realistycznej (Śmierć na etapie, 1891; Wigilia na Syberii, 1892). Tworzył także kompozycje nawiązujące do literatury (Śmierć Ellenai, 1883; Eloe z Ellenai – tematy zaczerpnięte z Anhellego J. Słowackiego, stworzył także ilustracje do Lilli Wenedy Słowackiego oraz Iliady i Odysei Homera), czy tematyki biblijnej (Chrystus przed Piłatem, Anioł z Tobiaszem).

Osobną grupę twórczości stanowią u Malczewskiego portrety. Najczęściej wizerunek danej osoby łączył się z treściami symbolicznymi (Portret Adama Asnyka z muzą, 1894-1897; Portret Władysława Reymonta, 1905 czy wymieniony wyżej Hamlet Polski – Portret Aleksandra Wielopolskiego). Malczewski tworzył także nieliczne pejzaże (Krajobraz z Tobiaszem, 1904; W tumanie 1894) oraz wiele autoportretów. Oryginalny styl Malczewskiego operujący kontrastem jakości – liryzmu brutalności, linearyzmu i malarskości, wyrafinowania i wulgarności, stawia go w rzędzie najwybitniejszych malarzy w Polsce.