Zimą 1898 roku odbyła się druga wystawa Secesji Wiedeńskiej. Gustav Klimt pokazał na niej portret damy z wyższych sfer. Była to Sonja Knips, która dzięki pieniądzom męża mogła wspierać sztukę i artystów. Jej portret Klimt namalował jako pierwszy z wielu obrazów, które stworzył na zamówienie bogatych wiedeńczyków.
Gustav Klimt Sonja Knips | 1898
olej, płótno, 141 × 141 cm, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń
Czy malarz traktował to jedynie jako zwykłe zlecenie? Śmiem wątpić. Sonja nie była tylko arystokratką, żoną bogatego przemysłowca. Była kimś więcej, nie tylko dla samego Klimta, lecz także dla całego środowiska artystycznego Wiednia.
Szlachectwo za majątek
Sonja Knips tak naprawdę miała na imię Sophie, a jej panieńskie nazwisko to Potier Les Echelles. Urodziła się w 1873 roku we Lwowie. Tam jej ojciec pełnił służbę oficerską w austriackiej armii. Tradycje wojskowe odegrały w historii rodziny Potier bardzo ważną rolę. Dziadek Sonji również był oficerem, a za swoją odwagę i waleczność otrzymał tytuł szlachecki. Dzięki temu on i jego krewni cieszyli się w Austrii szacunkiem i wysoką pozycją społeczną.
Sonja Knips w sukni w stylu japońskim | 1911, Fundacja Klimta, Wiedeń
Niestety nie wiązały się z tym żadne korzyści materialne. Sonja musiała więc nauczyć się zawodu. Uczęszczała na seminaria dla nauczycielek. Później pracowała jako dama do towarzystwa u rodziny, która od pokoleń mieszkała w Wiedniu. To tam poznała swojego przyszłego męża – Antona Knipsa. Trudno jednak mówić o miłości od pierwszego wejrzenia. Małżeństwo Antona i Sonji określało się mianem „szlachectwo za majątek”. Ona miała nazwisko, on natomiast był bogatym przemysłowcem. Pobrali się w 1896 roku w kościele Augustianów.
Ich małżeństwo opierało się na zasadzie równouprawnienia. Sonja była przeciwniczką patriarchalnego modelu rodziny i dążyła do emancypacji. Nie było to jednak powodem sporów między małżonkami. Anton i Sonja mieli inny poważny problem – nic ich ze sobą nie łączyło. Uchodzili za wyjątkowo niedobraną parę. Nie zbliżyły ich do siebie nawet dzieci. On troszczył się przede wszystkim o swoje interesy. Ona nie miała nic przeciwko temu, dopóki pieniądze męża pozwalały jej zajmować się tym, co kochała najbardziej, czyli sztuką.
Prezent od artysty
Sonja nie tylko wspierała artystów finansowo. Jej dom był również miejscem spotkań, podczas których można było dyskutować o sztuce i jej nowych trendach lub po prostu spędzić miło czas w towarzystwie wiedeńskiej bohemy. Największą sympatią Knips darzyła dwóch artystów – malarza Gustava Klimta i architekta Josefa Hoffmanna.
Z tym pierwszym łączyła ją przyjaźń, a może coś więcej… W roku 1898 Klimt pracował nad jej portretem. Malarz tworząc go, inspirował się Whistlerem oraz Makartem, co zaowocowało zupełnie nowym stylem. Sonja ubrana w lekką, różową suknię spogląda wprawdzie wprost na nas, jednak myślami jest gdzieś indziej. Ten nieobecny wyraz twarzy stanie się znakiem rozpoznawczym femmes fatales z obrazów Klimta. W dłoni kobieta trzyma małą, czerwoną książeczkę. Najprawdopodobniej jest to prezent od artysty – album jego szkiców.
Gustav Klimt Sonja Knips | 1898, Belvedere, Wiedeń
Klimt chciał, żeby portret Sonji pokazano w galerii już w marcu 1898, na pierwszej wystawie Secesji Wiedeńskiej. Jednak jego brat Georg nie zdążył na czas wykonać metalowej ramy. Kolejna wystawa odbyła się już zimą tego samego roku. Wtedy Klimt zaprezentował malarski wizerunek Sonji. Uznaje się, że jest to pierwszy z jego ważniejszych portretów. Był to przełomowy moment w jego karierze.
Po wystawie obraz trafił na honorowe miejsce w salonie Knipsów. Największą sympatią Sonja darzyła jednak nie swój portret, lecz namalowany przez Klimta Pejzaż z drzewami owocowymi, który został pokazany na wystawie w marcu 1900 roku. Sonja miała w swojej kolekcji więcej dzieł sztuki. W jej zbiorach znajdował się również jeden z ostatnich obrazów Klimta – Adam i Ewa.
Gustav Klimt Adam i Ewa | 1917-1918
olej, płótno, 173 × 60 cm
Villa Knips, w tle obraz Gustava Klimta Adam i Ewa, źródło: pinterst
Razem z historykiem sztuki Franzem Martinem Haberditzlem zakupiła kontrowersyjne dzieło Klimta Medicine (ok. 1899), które przekazali do Belwederu. Niestety zostało ono zniszczone w czasie II wojny światowej. W domu Knipsów można było też zobaczyć rzeźbę Susi Singer oraz obrazy Marii Likarz.
Wymarzona willa
Josef Hoffmann, źródło: Wikipedia.org
Drugim artystą, który odegrał ważną rolę w życiu Sonji, był wspomniany już wcześniej architekt Josef Hoffmann. Na początku zatrudniła go, aby przerobił jedynie kilka pomieszczeń w jej mieszkaniu w centrum Wiednia przy Gumpendorferstraβe.
W 1903 Sonja powierzyła Hoffmannowi nowe zadanie. Miał zaprojektować dla jej rodziny wiejski domek nad jeziorem w Seeboden. W przeciwieństwie do męża Sonja nie przepadała za miejskim zgiełkiem. Odkąd Hoffmann na nowo urządził jej mieszkanie w Wiedniu, marzyła, żeby zbudował dla niej willę, w której mogłaby się ukryć przed wielkomiejskim hałasem.
Villa Knips, fot. thebluelantern.blogspot.com
Marzenie Sonji spełniło się w 1926 roku. Przeprowadziła się wtedy do willi w Döbling – dzielnicy Wiednia niedaleko Lasku Wiedeńskiego. Za przebudowę odpowiadał oczywiście Hoffmann, a wnętrze udekorował austriacki artysta Dagobert Peche. Willa Knipsów była jedną z ostatnich realizacji Hoffmanna.
Warsztaty Wiedeńskie
Sonja interesowała się Hoffmannem nie tylko jako architektem domów. Wspierała wiele jego inicjatyw. W 1903 roku Hoffmann i grafik Koloman Moser założyli pracownię rzemieślniczą – Wiedeńskie Warsztaty. Knips zaangażowała się w tę inicjatywę. Nosiła projektowane przez nich ubrania i biżuterię. Stała się żywą reklamą Warsztatów Wiedeńskich. Wiele elementów garderoby, które nosiła Sonja, stworzono specjalnie z myślą o niej.
Sonja Knips w sukience, której autorem jest projektant Eduard Josef Wimmer-Wisgrill, fot. thebluelantern.blogspot.com
Zdjęcia Knips i jej strojów pojawiały się wielokrotnie w magazynach poświęconych modzie, sztuce i wzornictwu. Często pozowała również w Salonie Emilie Louise Flöge (sam budynek został zaprojektowany notabene przez Hoffmana), która była austriacką projektantką, a także życiową partnerką Klimta.
Soja Knips w salonie Flöge, thebluelantern.blogspot.com
Rodzinny grobowiec
W 1919 roku młodszy syn państwa Knips, który przez kilka lata walczył na froncie w Rosji, zmarł na hiszpankę. Wtedy Sonja zdecydowała się na budowę rodzinnego grobowca. O pomoc poprosiła oczywiście Hoffmanna. Grobowiec powstał na cmentarzu Hietzing w Wiedniu. Tym samym, na którym pochowano m.in. Gustava Klimta oraz Otto Wagnera. Hoffmann wiedział, że Sonja uwielbia wiedeńską awangardę, dlatego projektując dla niej grobowiec, starał się do niej nawiązać. W 1946 pochowała tam swojego męża. Jednak ona sama nigdy nie spoczęła w tym miejscu, ponieważ żywiła zbyt wielką niechęć do rodziny Knips, szczególnie do kuzynki Antona – Barbary.
Pociecha w wierze
Po śmierci męża Knips zaszyła się na wsi. Zrezygnowała z dawnego, rozrywkowego życia wśród artystów, a skupiła się na kontemplacji natury. Była samotną, starszą panią. Jej jedynym towarzystwem była gromadka psów. Rozgoryczona nieudanym małżeństwem szukała pociechy w wierze. Z wiekiem Sonja stawała się coraz bardziej religijna, regularnie chodziła na msze i składała datki na budowę kościoła. Zmarła w 1959 roku. Pochowano ją na wsi. Jej grób jest bardzo skromny i pasuje do stylu życia, jaki prowadziła przez ostatnie lata.
Sonja weszła w świat wiedeńskich artystów jako kobieta z obrazu Gustava Klimta. Ta piękność w różowej sukni, którą znamy z portretu, nie chciała jednak tylko sławy, którą mógł jej zapewnić malarski wizerunek.
Gustav Klimt Sonja Knips w wiedeńskim Belwederze
Pragnęła działać, zmieniać świat sztuki. Została przyjaciółką i mecenasem artystów. Wyznaczała trendy w modzie. Jej ubrania i biżuteria były fotografowane. Podziwiano jej gust i zachwycano się wystrojem jej domów. Sonja była nietuzinkową kobietą, a jej największą miłością – sztuka.
Bibliografia :
1. http://www.viennatouristguide.at/Friedhoefe/Hietzing/Graeber/knips.htm
2. http://thebluelantern.blogspot.com/2013/07/sonja-knips-patron-and-her-collection.html
3. http://211.116.138.23/tulip/dl_image1/IMG/02//000000009423/SERVICE/000000009423_01.PDF
4. Gilles Néret, Gustav Klimt, Warszawa 2005.
5. Tatjana Pauli, Klimt, Warszawa 2006.
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Drezno i Kraina Łaby. Przewodnik dla miłośników sztuki - 20 marca 2024
- Paris, Paris, czyli filmowy przewodnik po Paryżu - 19 listopada 2023
- Dziedzictwo UNESCO, documenta i bracia Grimm, czyli atrakcje Kassel, jednego z najbardziej zielonych miast w Niemczech - 14 maja 2022
- Gustav Klimt „Dziewczyna wśród zieleni” - 26 listopada 2021
- Egon Schiele „Portret żony artysty. Edith Schiele” - 26 lutego 2021
- Egon Schiele „Portret Wally” - 8 stycznia 2021
- Helmut Newton. Piękno i bestia - 22 października 2020
- Sztuka w streamingu – lista filmów na czas koronawirusa (i nie tylko) - 25 marca 2020
- Szkice kinomana — sekrety twórczości Edwarda Hoppera - 7 marca 2020
- 10 rocznic, które sprawią, że 2019 rok będzie wyjątkowy - 14 lutego 2019
