Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś

„Wczoraj” pałacyk średniowieczny, „dzisiaj” rezydencja renesansowa rodu szlacheckiego o korzeniach antycznych (?)

Tytuł artykułu został celowo sformułowany ze znakiem zapytania, gdyż nie odnaleziono dowodów źródłowych przemawiających za antycznymi korzeniami potężnie rozgałęzionego, rozproszonego po terenie Italii w średniowieczu i czasach nowożytnych rodu szlacheckiego Pisani, jakkolwiek przedstawiciele jego konsekwentnie podtrzymywali niesprawdzony przekaz o swym pochodzeniu od starorzymskiego gens Pisona¹. Interesującą nas willę w wiosce Bagnolo, około 2-3 km od gminy Lonigo w prowincji Vicenza, ufundowała linia Pisani di San Paterniano, dokładnie w punkcie przecinania się rzeki Guà z istniejącą od starożytności drogą².

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, widok od północnego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Głównym obszarem działalności rodu Pisani, piszącego się od miejsca osiedlenia di San Paterniano był handel, jakkolwiek w XVI w. linia ta zainwestowała znaczną część majątku w nabywanie ziemi, aby zająć się także uprawą zbóż i ryżu oraz hodowlą bydła³. Wiadomo, że 15 września 1523 r. Giovanni Pisani, od 1525 r. burmistrz (podestà) Vicenzy wykupił dobra ziemskie w Bagnolo, pomiędzy Lonigo i Cologna, należące wcześniej do rodu szlacheckiego Nogarola (Nagarola)⁴. Ten ostatni podczas wojny Republiki Weneckiej z najeźdźcami francusko-hiszpańskimi i Państwem Kościelnym, sprzymierzonymi w pakcie zwanym Ligą w Cambrai (10 XII 1508 r.) przeszedł na stronę wroga, za co po zakończeniu walk wenecki urząd podatkowy Rason Vecchie skonfiskował mu majątek i przeznaczył na sprzedaż za połowę wartości rynkowej⁵.

Dobra ziemskie, odebrane przez władze Serenissimy hrabiemu Girolamo Nogarola, zgodnie z sądowym spisem inwentarzowym, zawierały „teren otoczony murem, w obrębie 60 pól uprawnych (…), pośrodku budynek murowany, zabudowania gospodarcze i gołębnik”, a także „dwa młyny nad rzeką [Guà]” i „spalony pałac właściciela”⁶. Wynika stąd, iż majątek nabyty przez Giovanni’ego Pisani zawierał zniszczony pożarem podczas wojny pałacyk średniowieczny i kilka budynków o przeznaczeniu gospodarczym, a nowy właściciel zamierzył przebudować całość na odpowiadający duchowi epoki zespół budynków z willą renesansową, jednakowoż po jego śmierci patronat nad realizacją projektu przejąć mieli jego synowie: Vittore, Marco i Daniele Pisani.

Projekt rysunkowy zespołu budynków, jakie stanąć miały na zakupionej przez Pisani’ch posiadłości sporządził ponad wszelką wątpliwość Andrea Palladio (1508–1580) i opublikował go wraz z opisem w XIV rozdziale II księgi traktatu Cztery Księgi o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570)⁷. Andrea Palladio zaznaczył wyraźnie, iż mówi „O PLANACH KILKU WILLI NALEŻĄCYCH do znakomitych Wenecjan” (DE I DISEGNI DELLE CASE DI VILLA DI ALCVNI nobili Venetiani), a dalej wymienił z imienia i nazwiska: „dostojnych hrabiów de’ Pisani, braci Vittore, Marco i Daniele”⁸. Czas wykonania rysunków projektowych i datę początku realizacji projektu określa się na lata 1541-1543 lub 1542 (kiedy wyżej wspomniany Vittore Pisani poślubił Paolę Foscari), czyli krótko po pierwszym pobycie Andrea Palladia w Rzymie⁹.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy zespołu budynków z opisem, w: Andrea Palladio, Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XIV, s. 46-47, źródło: Wikipedia.org

Z opisu zamieszczonego w Czterech Księgach o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura) wiadomo, że willa miała mieć dwie potraktowane równorzędnie elewacje: od strony rzeki Guà i od strony pól uprawnych, a także dziedziniec zakreślony przez trzy ustawione pod kątem prostym względem siebie zabudowania z portykami kolumnowymi¹⁰. W rozdziale XIV księgi II wspomnianego wyżej traktatu Andrea Palladia jest mowa także o innych zabudowaniach wokół dziedzińca, a miały nimi być „stajnie, piwnice, spichrze i podobne pomieszczenia na użytek gospodarstwa”¹¹. Budynki z ciągami portyków od strony dziedzińca nazwano barchesse, a rolą portyków było głównie umożliwienie sprawnego przemieszczania się zatrudnionej służby pomiędzy willą a przylegającymi do niej zabudowaniami gospodarczymi¹². W zeznaniu podatkowym z 1544 r. jest mowa o ukończeniu fresków w jednym z pokoi w wieży południowo-zachodniej¹³, jednak trudno tę datę uznać za wiążącą w odniesieniu do ukończenia całego budynku¹⁴. Wiadomo, że w 1545 r. Andrea Palladio zmienił koncepcję wcześniejszego projektu rysunkowego willi, co wydaje się odzwierciedlać treść rachunku majątkowego, wystawionego przez Vittore Pisani’ego: „jaśnie Pan Vetor (pisownia oryginalna) Pisani i jego bracia zlecili ponownie wykonać projekt (willi) z dziedzińcem, (zlokalizowanej) od strony drogi publicznej nad brzegiem rzeki”¹⁵. O kilkakrotnej zmianie koncepcji projektu willi Pisani świadczą zachowane rysunki, niepublikowane w Czterech Księgach o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), przechowywane w londyńskim Royal Institute of British Architects (RIBA)¹⁶.

Najstarszy z nich jest szkic RIBA 28582 (dawn. XVII/16), datowany na 1535 r., obrazujący fasadę i plan willi. Główna elewacja ma tu monumentalny portyk z czterema kolumnami i dwoma pilastrami, cofnięty w stosunku do elewacji flankujących go dwu wież, a przestrzeń pomiędzy wieżami wypełniają schody na planie prostokąta. Sam portyk ma plan poprzecznego prostokąta, z dwiema niszami na planach półkoli. Koncepcja fasady nie przewidywała półpiętra, a trójkątny fronton wieńczący oś środkową poprzedzać miało wysokie belkowanie, rozczłonkowane lizenami.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 28582 | 1535, Royal Institute of British Architects, Londyn

Pochodzący z 1540 r. szkic RIBA 31778 (dawn. XVII/2v) zawiera naprędce zarysowany plan willi, z podobnie jak na wcześniejszym rysunku posadowionymi schodami od południa, loggią z dwiema półkolistymi niszami, a za loggią salą centralną na planie potężnej, półkolistej eksedry. Schody od północy mają również plan prostokątny.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 31778 | 1540, Royal Institute of British Architects, Londyn

Całkiem inną koncepcję fasady i planu willi obrazuje rysunek RIBA 31796 (dawn. XVII/17), datowany na 1542 r. Tu całą przestrzeń pomiędzy wieżami od południa wypełnia eksedra na planie półkola, z sześcioma kolumnami, prowadzą do niej schody na rzucie poziomym koła, do linii średnicy w formie zwężających się stopni wypukłych, od linii średnicy w formie rozszerzających się stopni wklęsłych, a powyżej eksedry znajduje się półkoliste okno termalne. Sala centralna za eksedrą ma plan zbliżony jest do litery T i składa się z części na planie poprzecznego prostokąta, przesklepionej krzyżowo i na planie kwadratu, nakrytej sklepieniem beczkowym.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 31796 | 1542, Royal Institute of British Architects, Londyn

Fasada zawiera dwie dwukondygnacyjne wieże, zaakcentowane prostokątnymi oknami, zwieńczonymi odcinkami gzymsów. Rysunek RIBA 31798 (dawn. XVII/18r), datowany na 1540 r., obrazuje tylko plan willi, z potężną półkolistą eksedrą od południa, bez kolumnady, ze schodami na rzucie poziomym koła oraz salą centralną w na planie zbliżonym do litery T, złożoną z dwu przestrzeni przesklepionych krzyżowo: kwadratowej i prostokątnej z dwiema półkolistymi niszami.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 31798 | 1540, Royal Institute of British Architects, Londyn

Rysunek RIBA 53440 (dawn. XVI/7) z 1540 r. obrazuje plan willi oraz przylegających do niej zabudowań, zakreślających dziedziniec. Półkolista eksedra od południa pozostała w stosunku do szkicu RIBA 31798 bez zmian, jakkolwiek sala centralna ma plan podłużnego prostokąta i przesklepiona jest beczkowo. Bezpośrednio za nią znajduje się przedsionek z dwoma wejściami do willi od północy, poprzedzonymi symetrycznie posadowionymi schodami na rzutach prostokątów. Od wschodu do willi przylega aneks, od zachodu – odcinek muru, a dziedziniec zakreślają dwa skrzydła portyków kolumnowych (od wschodu i zachodu) oraz podłużny budynek o przeznaczeniu gospodarczym (od północy), poprzedzony przedsionkiem na planie prostokąta.

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 53440 | 1540, Royal Institute of British Architects, Londyn

O zmianach koncepcji projektu zespołu willowego i w efekcie przedłużających się pracach nad urzeczywistnieniem projektu pośrednio świadczy także odnaleziona w Archivio dello Stato w Wenecji deklaracja podatkowa z 1566 r., z której wiadomo, że „w 1566 r. Pisani zeznali przed dziesięcioma mężami sądu weneckiego Rialto, iż posiadają dobra ziemskie rozmaite”¹⁷. Czy należy więc przyjąć hipotezę Fritza Burgera (1909), który na podstawie daty 1567, dawniej wyrytej nad wejściem do willi w loggii od strony południowej wywnioskował, że czas ukończenia jej budowy nie mógł mieć miejsca wcześniej niż około tego roku¹⁸?

Fritz Burger mógł w tym przypadku zasugerować się nie tylko odkrytą ponad wejściem datą (1567), ale także opinią Antonio Magrini’ego, autora kilkadziesiąt lat wcześniej powstałego, jednego z pierwszych kompleksowych opracowań poświęconych architekturze Vicenzy i okolic¹⁹. Jednakże projekt willi Pisani, opublikowany na kartach Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura) pokazuje, że Andrea Palladio wycofał się z pomysłu półkolistej eksedry w fasadzie, być może z powodu braku środków finansowych na realizację tak ambitnego projektu²⁰, a może ze względu na małą funkcjonalność takiego rozwiązania ze schodami na planie koła dla wejścia głównego do willi i zamiast eksedry pomiędzy dwie wieże od południa „wstawiono” trójarkadową loggię²¹.

Rozwiązanie takie lub podobne zastosowano w fasadzie willi Trissino w Cricoli (dziś na przedmieściach Vicenzy), jak również w fasadach z trójarkadowymi loggiami willi Caldogno w Calgodno, willi Saraceno w Finale d’Agugliaro czy fasadzie z czterokolumnową, pozbawioną arkad loggią willi Emo w Fanzolo²².

Cricoli (Vicenza), Villa Trissino, fasada, fot. Bartłomiej Bartelmus

Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Villa Saraceno, fasada, fot. Bartłomiej Bartelmus

Fanzolo (prow. Treviso), Villa Emo, fasada, źródło: Wikipedia.org

Mając zatem na uwadze kilkakrotną zmianę koncepcji projektu willi Pisani, udokumentowaną wyżej wymienionymi projektami rysunkowymi z Londynu oraz wille Andrea Palladia w Cricoli, Caldogno, Finale d’Agugliaro i Fanzolo, powstałe pomiędzy początkiem lat 1540-tych a końcem lat 1550-tych, należałoby określić zakończenie prac nad budową willi Pisani w Bagnolo di Lonigo w zbliżonym do nich czasie, czyli najpewniej około 1560 r²³. Pilastry doryckie akcentujące loggię w fasadzie willi Pisani mogą być postrzegane jako ukłon w stronę antycznych term rzymskich²⁴.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, fasada, fot. Bartłomiej Bartelmus

Pojedyncze pilastry boniowane flankują arkadę środkową, podwójne – arkady boczne, a powyżej półkolistych arkad, wzorem antycznych świątyń rzymskich, biegnie fryz tryglifowo-metopowy.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, loggia poprzedzająca wejście główne, fot. Bartłomiej Bartelmus

Wydaje się, że w przypadku willi Pisani w Bagnolo di Lonigo Andrea Palladio dostrzegł zalety zastosowania boniowania na elewacji po raz pierwszy, jednakowoż ograniczył się do tego rozwiązania tylko na elewacji loggii w fasadzie, z kolei to samo rozwiązanie na nieporównywalnie większą skalę zastosował w Palazzo Thiene w Vicenzy, gdzie od strony dziedzińca dolną strefę elewacji dwu skrzydeł stanowi monumentalny boniowany cokół²⁵. Potężny trójkątny fronton wieńczący trójarkadową loggię willi w Bagnolo zawiera tympanon z herbem rodu Pisani.

Vicenza, Palazzo Thiene, elewacje dwu skrzydeł od strony dziedzińca, fot. Bartłomiej Bartelmus

Dwie wieże w fasadzie, ze względu na swe niskie gabaryty nie mogły pełnić roli obronnej ani strażniczej, ich obecność stanowić mogła jedynie nawiązanie do bryły dawnego, średniowiecznego pałacyku, na miejscu którego powstała willa renesansowa oraz podkreślać pochodzenie rodu Pisani’ch nie tylko od antycznych Rzymian, ale także średniowiecznych panów feudalnych²⁶. Za loggią oraz na prezentującej się znacznie skromniej od fasady elewacji północnej, ponad portalami i flankującymi je oknami prostokątnymi znajdują się półkoliste okna termalne, zamierzone w projekcie rysunkowym na kartach Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura)²⁷ oraz w jednym z niepublikowanych w traktacie szkiców projektowych z Londynu.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, elewacja północna, fot. Bartłomiej Bartelmus

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy zespołu budynków z opisem, w: Andrea Palladio, Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XIV, s. 46-47, źródło: Wikipedia.org

Willa Pisani w Bagnolo di Lonigo, projekt rysunkowy RIBA 31796 | 1542, Royal Institute of British Architects, Londyn

Okna tego typu spotykane będą także w późniejszych budowlach, zrealizowanych według projektów Andrea Palladia, na przykład w willi Chiericati w Vancimuglio, willi Foscari zwanej „La Malcontena” w Mira (prow. Wenecja) czy w kościołach San Giorgio Maggiore oraz il Redentore w Wenecji²⁸. Zastosowanie okien termalnych, pełniących funkcję głównego źródła światła dla sali centralnej we wnętrzu willi Pisani w Bagnolo stanowi dodatkową przesłankę za datowaniem projektu budowli na lata po pierwszym pobycie Andrea Palladia w Rzymie i może być świadectwem inspiracji zaprojektowaną przez Antonio da Sangallo Młodszego (1484–1546) Kaplicą Serra (Cappella Serra) w rzymskim kościele San Giacomo degli Spagnoli, na planie podłużnego prostokąta, nakrytą beczkowym sklepieniem kasetonowym i oświetlaną głównie przez potężne okno termalne²⁹. Jednakże obecność okien termalnych w projektach pochodzących z dojrzałej i późnej twórczości Andrea Palladia wynikać mogą z bezpośredniej inspiracji oglądanymi w Rzymie ruinami antycznych term³⁰. Gdyby tak było, można by zaryzykować interpretację inspiracji Andrea Palladia antycznymi termami rzymskimi w projekcie willi dla rodu Pisani w Bagnolo di Lonigo jako dążenia do unaocznienia w architekturze willi domniemanych starorzymskich korzeni jej fundatorów.

Zwarta bryła willi posadowiona jest na cokole, którego naroża oblicowano rustykowanymi kamiennymi ciosami. Do elewacji północnej i południowej budynku przylegają schody na planach półkola (od południa) i prostokąta (od północy)³¹. Schody na rzucie poziomym półkola stanowią rozwiązanie, jakie Andrea Palladio przejąć mógł z twórczości Donato Bramante’go (1444–1514), a oprócz willi Pisani w Bagnolo zastosował je także w willi Pojana w Pojana Maggiore³². Elewacje znajdujących się od południa kwadratowych wież akcentują po dwa umieszczone w jednej osi każdej ze ścian, prostokątne okna w profilowanych obramieniach, a ich odpowiedniki na poziomie cokołu stanowią okna w obramieniach z rustykowanych kamiennych bloków. Prostokątne okna w profilowanych obramieniach rozmieszczone są na północnej, wschodniej i zachodniej elewacji parteru, pełniącego rolę piano nobile, a ich zwieńczenia stanowią płaskie, lekko występujące przed lico ścian odcinki gzymsów. Na tych samych osiach, co prostokątne okna reprezentacyjnego piętra piano nobile znajdują się kwadratowe, w skromnych profilowanych obramieniach okna półpiętra (mezzanino).

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, elewacja zachodnia, fot. Bartłomiej Bartelmus

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, widok od północnego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, widok od północnego zachodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Punktem wyjścia dla układu pomieszczeń na parterze (piano nobile) willi Pisani jest zbliżona w kształcie rzutu poziomego do litery T sala centralna. Symetrycznie względem niej posadowione są dwie klatki schodowe wiodące na półpiętro, obie na planach prostokątów oraz dwie antykamery o zbliżonych wymiarach. Również symetrycznie względem osi poprzecznej planu sali centralnej posadowione są dwa wielkie pokoje na planach prostokątów, skomunikowane od południa z dwoma mniejszymi pokojami na planach kwadratów, flankującymi loggię, a od północy z dwoma największych rozmiarów pokojami na parterze, flankującymi oś podłużną planu sali centralnej.

Wystrój na sklepieniu beczkowym i krzyżowym we wnętrzu sali centralnej stanowią freski, przypisywane malarzowi z kręgu Bonifacio de’ Pitati zwanego Veronense – Francesco Torbido (1482–1562). Malowidła te pochodzą z pewnością z czasu powstania budynku i doskonale komponują się z architekturą, uzupełnioną tablicami wplecionymi w ornament groteskowy oraz pasami ornamentu kandelabrowego.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, wnętrze sali centralnej, fot. Bartłomiej Bartelmus

Na sklepieniu beczkowym podłużnej osi rzutu poziomego sali przedstawiono sceny z Metamorfoz (Metamorphoseon, 2-8 n.e.) pióra Owidiusza (Publius Ovidius Naso, 43 p.n.e.–17/18 n.e.). Ich punkt kulminacyjny stanowi umieszczona pośrodku scena Upadku Faetona, flankują ją pojedyncze przedstawienia postaci mitologicznych.

Francesco Torbido, Upadek Faetona, malowidło na sklepieniu sali centralnej, Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, źródło: Wikipedia.org

Owidiusz poświęcił sporo miejsca Faetonowi w I i II księdze Metamorfoz. Zgodnie z treścią mitologii greckiej Faeton był synem Heliosa i okeanidy Klymeny³³. Chcąc potwierdzić swoje pochodzenie prosił ojca, by ten pozwolił mu pokierować słonecznym rydwanem. Jednakże, kiedy przemierzał tę samą drogę, którą zwykle jechał Helios, skrzydlate konie płoszyły się na widok znaków Zodiaku i prowadziły rydwan raz za nisko, raz za wysoko, narażając na spalenie Ziemię lub gwiazdy i tym samym na powrót świata do pierwotnego chaosu. Zeus, by uniknąć katastrofy uderzył w Faetona gromem, a chłopak spadł do rzeki Erydan, przez niektórych utożsamianej z Padem³⁴. Można, jakkolwiek z ostrożnością, przyjąć interpretację mitycznego Upadku Faetona jako aluzji do upadku zdradzieckiego wobec Republiki Weneckiej rodu szlacheckiego Nogarola, który podczas najazdu sprzymierzonych w Lidze w Cambrai sił francusko-hiszpańskich z Państwem Kościelnym opowiedział się po stronie najeźdźcy. Tak jak mityczny Faeton, tchnięty pewnością siebie nieumiejętnie poprowadził słoneczny rydwan, tak ród hrabiów Nogarola wybrał nierozsądny krok przejścia na stronę wroga. Wenecja jednak zdołała się obronić, a wobec części szlachty, walczącej po stronie najeźdźcy władze Serenissimy wyciągnęły surowe konsekwencje. Ród Nogarola upadł niczym mityczny Faeton, czego przejawem było pozbawienie go majątku w Bagnolo, a miejsce jego zajął rozgałęziony ród Pisani, z dopiskiem di San Paternian, dzięki któremu dawny pałacyk średniowieczny zmienić się miał w willę renesansową z towarzyszącym jej, również odpowiadającym duchowi epoki zespołem budynków.

Na północ od willi, zgodnie z projektem Andrea Palladia w Czterech Księgach o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), znajdować się miał potężny dziedziniec na planie prostokąta, zakreślony przez tworzące kształt zbliżony do litery U trzy skrzydła zabudowań gospodarczych z ciągiem kolumnad doryckich, zwanych barchesse oraz dwa kolumnowe ciągi komunikacyjne, wiodące do trójbiegowych schodów na planie litery T, poprzedzających portyk kolumnowy mieszczący wejście do willi od północy³⁵. Do realizacji ambitnego projektu, który miał odzwierciedlać wielkość rodu Pisani, żyjącego z handlu oraz uprawy zbóż i innych form pracy na roli³⁶ nigdy nie doszło, a z zamierzonego, znacznych rozmiarów założenia trójskrzydłowego wybudowano jedynie skrzydło wschodnie, w kształcie zdecydowanie odbiegającym od projektu Andrea Palladia³⁷.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani i dziedziniec z budynkiem po jego wschodniej stronie, fot. Bartłomiej Bartelmus

Budowlę, zniszczoną w 1806 r. przez pożar zastąpiono nowym trójkondygnacyjnym budynkiem, nie mającym nic wspólnego z projektami Palladiańskimi ani z architekturą późnego renesansu na terenie Veneto.

Bagnolo di Lonigo, Villa Pisani, budynek po wschodniej stronie dziedzińca, fot. Bartłomiej Bartelmus

Reasumując, willa Pisani w Bagnolo di Lonigo powstała na ruinach zniszczonego w czasie wojny Republiki Weneckiej ze sprzymierzonymi siłami Francji, Hiszpanii i Państwa Kościelnego, ufortyfikowanego pałacyku średniowiecznego, na ziemi skonfiskowanej rodowi Nogarola i wykupionej przez potężnie rozgałęziony, rozproszony po Italii ród Pisani. Nowi właściciele majątku ziemskiego, wierzący (pomimo braku dowodów źródłowych) w swe korzenie w starożytnym Rzymie podjęli się ambitnego zadania gruntownej przebudowy archaicznie prezentującej się budowli na okazałą willę renesansową, do czego zaangażowali Andrea Palladia, architekta powoli zdobywającego uznanie wśród rodów szlacheckich osiadłych w Vicenzy. Nowo powstały zespół budynków, w tym zwłaszcza będąca jego dominantą kompozycyjną willa, odzwierciedlać miał wielkość rodu Pisani i jego triumf nad zdradzieckim rodem Nogarola, któremu Republika Wenecka sądownie odebrała ziemię. Przejawiać się to miało zarówno w architekturze willi, wykazującej inspiracje znaną architektowi Andrea Palladio z autopsji architekturą starożytnego Rzymu, jak i być może w wystroju malarskim wnętrza sali centralnej, gdzie sięgnięto po również znaną od starożytności rzymskiej (I w. n.e.) ornamentykę groteskową i kandelabrową, a także po opisany w Metamorfozach Owidiusza temat z mitologii greckiej.

Bibliografia:
1. RIBA = Royal Institute of British Architects, Library of Images – https://www.architecture.com/image-library/ribapix.html.
2. Barichella 1880 = Vittorio Barichella, Andrea Palladio e la sua scuola, Lonigo 1880.
3. Bartelmus 2020 = Bartłomiej Bartelmus, Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi, Niezła Sztuka, 4.05.2020, il. 8, 9 – https://niezlasztuka.net/podroze/villa-pojana-maggiore-veneto-andrea-palladio/.
4. Beltramini 2017 = Maria Beltramini, Volte a botte e finestre termali dalla Roma di Antonio da Sangallo al Veneto di Palladio, „Annali di architettura”, 29 (2017), s. 155-162.
5. Bertotti Scamozzi 1776-1783 = Ottavio Bertotti Scamozzi, Le fabbriche e i disegni di Andrea Palladio, raccolti ed illustrati da Ottavio Bertotti Scamozzi. Opera divisa in quattro tomi con tavole in rame rappresentanti le piante, i prospetti, e gli spaccati, t. I-IV, Vicenza 1776-1783.
6. Biegański 1965 = Piotr Biegański, I problemi della composizione spaziale delle ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 7 (1965), s. 23-34.
7. Boucher, Marton 1994 = Bruce Boucher, Paolo Marton, Palladio. Der Architekt in seiner Zeit, München 1994.
8. Burger 1909 = Fritz Burger, Die Villen des Andrea Palladio: ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Renaissance-Architektur, Leipzig 1909.
9. Cevese 1968 = Renato Cevese, Considerazioni sulla villa Pisani di Bagnolo, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 10 (1968), s. 31-41.
10. Cevese 1973 = Renato Cevese, L’Opera del Palladio, (w:) Mostra del Palladio a Vicenza. Basilica Palladiana, ed. Renato Cevese, Venezia 1973, s. 42-130.
11. Maccà 1813 = Gaetano Maccà, Storia del territorio vicentino, Caldogno 1813, t. III.
12. Magrini 1845 = Antonio Magrini, Dell’architettura in Vicenza. Discorso con appendice critico-cronologica delle principali sue fabbriche negli ultimi otto secoli, Padova 1845.
13. Muraro, Marton 1996 = Michelangelo Muraro, Paolo Marton, Villen in Venetien, Köln 1996.
14. Muttoni 1740-1748 = Francesco Muttoni, Architettura di Andrea Palladio Vicentino di nuovo ristampata, e di figure in rame diligentemente intagliate arricchita, corretta e accresciuta di motlissime fabbriche inedite, con le osservazioni dell’Architetto N.N., e con la traduzione francese, t. I-IX, Venezia 1740-1748.
15. Palladio 1955 = Andrea Palladio. Cztery Księgi o Architekturze, z pierwodruku włoskiego tłum. Maria Rzepińska, Warszawa 1955.
16. Pane 1960 = Roberto Pane, Dai lavori di villa Cricoli al palazzo di Iseppo Porto. Ville tra il ’60 e il ’70 ed »alcune invenzioni« per diversi siti, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 2 (1960), s. 56-70.
17. Pane 1961 = Roberto Pane, Andrea Palladio, Torino 1961.
18. Portoghesi, Capellini 2008 = Paolo Portoghesi, Lorenzo Capellini, The hand of Palladio, Turin–London–Venice–New York 2008.
19. Dalla Pozza 1965 = Antonio M. dalla Pozza, Elementi e motivi ricorrenti in Andrea Palladio, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 7 (1965), s. 43-59.
20. Puppi 1973 = Lionello Puppi, Andrea Palladio, Milano 1973, t. I-II.
Puppi 1986 = Lionello Puppi, Andrea Palladio. Opera completa, Milano 1986.
21. Puppi, Battilotti 2006 = Lionello Puppi, Donata Battilotti, Andrea Palladio, Milano 2006.
22. Robuschi (w:) Puppi et al. 2008 = Luigi Robuschi, Villa Pisani (w:) Andrea Palladio nel V Centenario della nascita (1508). Itinerari palladiani tra ville e palazzi, ed. Lionello Puppi et al., Padova 2008, s. 78-79.
23. Souli, Draminitou-Anastazoglou 1995 = Sofia Souli, Nora Draminitou-Anastazoglou, Mitologia grecka. Kosmogonia, bogowie, herosi, wojna trojańska, Odyseja, Ateny 1995.
25. Tavernor 1991 = Robert Tavernor, Palladio and Palladianism, London 1991.
26. Trevisan, Puppi 2012 = Luca Trevisan, Lionello Puppi, Andrea Palladio. Die Villen, Rom 2012.
27. Wiliński 1969 = Stanisław Wiliński, La finestra termale nelle ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 11 (1969), s. 207-229.
28. Wundram, Pape 2004 = Manfred Wundram, Thomas Pape, Andrea Palladio 1508–1580. Architect between the Renaissance and Baroque, Köln 2004.
29. Zorzi 1969 = Giangiorgio Zorzi, Le ville e i teatri di Andrea Palladio, Trieste–Vicenza 1969.

• Info
• Lista artykułów

» Bartłomiej Bartelmus

Doktor historii sztuki, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, aktualnie pełni obowiązki kierownika Biblioteki Międzynarodowej Wyższej Szkoły Logistyki i Transportu we Wrocławiu. Dodatkowo tłumacz techniczny języka niemieckiego, związany z biurem translatorskim „Skřivanek” oraz serwisem dogadamycie.pl. W centrum jego zainteresowań znajduje się architektura i sztuka Italii w średniowieczu i czasach nowych, której arkana zgłębia drogą podejmowanych podróży do Włoch. Ponadto - miłośnik kolei; lepidopterolog-amator - z zaangażowaniem i pasją poznający motyle dzienne Polski, Europy i krajów pozaeuropejskich. Prowadzi blog poświęcony podróżom do Włoch i innym swoim zainteresowaniom: www.kochamwlochy.blogspot.com, a także publikuje zdjęcia na portalu fotograficznym www.italus.flog.pl.

• Filippo Lippi „Matka Boska z Dzieciątkiem i scenami z życia świętej Anny” - 21 października 2024
• Jacopo Pontormo „Portret Cosimo il Vecchio” - 24 lutego 2023
• Zagadka tycjanowskiego „Portretu mężczyzny o niebieskich oczach” - 23 października 2022
• Tycjan „La Bella” - 22 grudnia 2021
• Diotisalvi – mistrz budowli na planie centralnym w romanizmie toskańskim - 21 lipca 2021
• Od prostoty wiejskiej willi Valmarana w Vigardolo do monumentalizmu pałacu miejskiego Valmarana w Vicenzy - 13 maja 2021
• Finale d’Agugliaro – willa renesansowa i folwark szlachecki w dolinie, wśród urodzajnych pól - 13 stycznia 2021
• Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś - 17 lipca 2020
• Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi - 4 maja 2020
• Katedra w Pizie – perła romańszczyzny we Włoszech - 5 lipca 2019