Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi

„(…) A ze służby w Legionie prosto
na pogranicze lasów i bagien [wstąpiłem].”

Sentencja cytowana wyżej odnosi się do rzymskiego żołnierza-weterana Marcusa Billeniusa, który po zwycięstwie w bitwie morskiej pod Akcium (2 IX 31 r. p.n.e.) zakończył działalność wojskową i poświęcił się uprawie roli. Ta samą myśl przyświecała fundatorowi willi renesansowej w Pojana Maggiore, skoro podobnie jak jego żyjący kilkanaście wieków wcześniej poprzednik, po osiągnięciu sukcesów na polu bitwy osiadł on na wsi, aby oddać się pracy na roli i kontemplacji natury.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, widok od południowego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Interesująca nas willa oraz przylegające do niej budynki i dawna posiadłość ziemska, znajdują się w południowej części wioski i gminy Pojana Maggiore (prowincja Vicenza), wzdłuż drogi wiodącej do miejscowości Montagnana. Nieopodal zespołu willowego zachowały się znacznie starsze budowle średniowieczne, określane w źródłach jako Castello¹, najpewniej pozostałości średniowiecznego zamku. Już w 1045 r. wzmiankowana jest w źródłach wioska Paese Puliana, jednakowoż to nie szlachecki ród Pojana nadał jej nazwę, lecz od nazwy wsi wywodzi się nazwisko rodu (sic!)².

Fundacja interesującej nas willi i przylegających do niej budynków oraz autorstwo projektu nie pozostawiają wątpliwości: projekt sporządził Andrea Palladio (1508–1580) i opublikował go na kartach Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XV, s. 58), tam też wymienił nazwisko fundatora (Cavalier Pogliana), nie podając jednak, o którego przedstawiciela rodu chodzi. Tak samo o bliżej nieokreślonym „hrabim Poiana” (Conte Poiani) wspomniał dwadzieścia lat po śmierci Andrea Palladia (1601) w opisie podróży po Italii flamandzki teolog jezuita Franciscus Scottus (1548–1622)³. Andrea Palladio zapewne miał na myśli Bonifacio Pojana, skoro ten ostatni został dziedzicem majątku ziemskiego za zasługi w walce po stronie Republiki Weneckiej przeciw siłom francusko-hiszpańskim, sprzymierzonym w pakcie zwanym Ligą w Cambrai (1508)⁴. Bonifacio Pojana pełnił w latach 50. XVI w. ważne funkcje publiczne w Vicenzy i mieszkał w tej samej części miasta, co Andrea Palladio⁵. O bliskich relacjach Bonifacio Pojana i Andrea Palladia świadczy także fakt, iż przyszła żona Palladia, Allegradonna, była wcześniej służącą u żony Bonifacia Pojana, Angeli, a ta ostatnia z okazji zaślubin Allegradonny z Andrea Palladiem wsparła ją solidnym posagiem⁶. Za przypisaniem fundacji willi szlachcicowi Bonifacio Pojana przemawiać może także fakt, iż po odniesieniu licznych sukcesów militarnych postanowił on, tak jak wspomniano wyżej, poświęcić się pracy nad rozwojem Terraferma, czyli głównie działalności rolniczej⁷. Także Giorgio Vasari (1511–1574) oraz architekt i uczony epoki klasycyzmu Ottavio Bertotti Scamozzi (1719–1790), autor krytycznego katalogu twórczości Andrea Palladia, widzieli fundatora willi w osobie hrabiego Bonifacio Pojana⁸.

Czas wykonania projektów rysunkowych willi i innych przewidzianych w zespole rezydencjonalnym budynków przypadać może na około 1547 r. lub parę lat później⁹. Wiadomo, że w owym czasie w obrębie odziedziczonego przez Bonifacio Pojana majątku ziemskiego znajdowały się jedynie niewielkie zabudowania wiejskie¹⁰. Zgodnie z zeznaniem podatkowym z maja 1555 r. willa w Pojana Maggiore była „jeszcze nieukończona” (nondum finita)¹¹. Wzmianka ta jednak nie musi odnosić się do ukończenia budowy willi ani oznaczać jej niezdatności do zamieszkania. Na tej podstawie badacze przyjęli hipotezę, iż prace nad realizacją projektu willi rozpoczęto około 1550 r.¹², ale już kilka lat później jej bryła mogła być gotowa¹³. Z marca 1563 r. pochodzi wzmianka źródłowa o treści „(willa) ozdobiona malowidłami, a pokoje wszelakie wolne od robót kutych”¹⁴, co oznacza, że wnętrza willi były już ozdobione freskami i zakończono także wszelkie prace rzeźbiarsko-sztukatorskie. Malowidła, o których mowa w cytowanej wyżej zapisce, powstały najpewniej w latach 1555-1560, a autorami ich byli malarze Giovanni Battista Zelotti (1526–1578), Anselmo Canera (1530–po 1584) oraz Bernardino India (1528-1590)¹⁵. Ci dwaj ostatni oraz rzeźbiarz Bartolomeo Ridolfi (?–przed 1570), wszyscy pochodzący z Werony, wymienieni są w XV rozdziale II księgi traktatu Andrea Palladia pod tytułem Cztery Księgi o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura). Architekt pisze wprost: „Komnaty ozdobione są malowidłami i pięknymi stiukami przez messer Bernardino India i messer Anselmo Canera, malarzy z Werony, oraz messer Bartolomeo Ridolfi, rzeźbiarza z Werony”¹⁶.

Wiadomo, że niezwłocznie po ukończeniu prac nad willą rozpoczęto budowę przylegających do niej zabudowań, w wierności projektowi Andrea Palladia, być może z nadzieją na rychłą realizację całości. Projekt ten przewidywał dwa symetryczne, potężne aneksy, przylegające do willi od wschodu i zachodu, a całość miała być odgrodzona dwoma murami, zakreślającymi od południa podwórze. Za murami odgradzającymi podwórze znaleźć się miały dwa symetrycznie zakomponowane budynki na planach węgielnic, z kolumnowymi ciągami komunikacyjnymi od strony zakreślanych przez nie dziedzińców, czyli tak zwane barchesse¹⁷.

Villa Pojana w Pojana Maggiore, projekt rysunkowy zespołu budynków wraz z opisem, w: Andrea Palladio, Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XV, s. 58, zdj. wg: Andrea Palladio. Cztery Księgi o Architekturze, z pierwodruku włoskiego tłum. Maria Rzepińska, Warszawa 1955, fot. Bartłomiej Bartelmus

Był to zatem projekt wielce ambitny, a Andrea Palladio pisał o nim w XII rozdziale II księgi traktatu Cztery Księgi o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), wyrażając ogromny respekt wobec fundatora: „Dom w mieście jest niewątpliwie potrzebny szlachcicowi do podniesienia własnego znaczenia i dla wygody (…) Nie mniej jednak pożytku i przyjemności sprawi mu posiadanie willi, gdzie spędzać będzie resztę czasu na doglądaniu i upiększaniu swych posiadłości, na powiększaniu plonów przez umiejętności i sztukę uprawy roli, gdzie również wskutek życia w ruchu, przy częstej na wsi sposobności do chodzenia pieszo lub do jazdy konnej łatwiej można zachować zdrowie i siły, gdzie wreszcie zmęczony miejskim rozgwarem umysł może wypocząć i zaznać ukojenia oraz zająć się spokojnie studiami i rozmyślaniem”¹⁸, a w innym miejscu „Po jednej stronie domu znajduje się dziedziniec oraz inne pomieszczenia potrzebne w willi, po drugiej odpowiadający dziedzińcowi ogród, a za nim sad i staw rybny; w ten sposób kawaler ów, jako człowiek szlachetnego i wspaniałego umysłu nie zaniedbał niczego, co mogło stać się ozdobą czy udogodnieniem i uczynić jego siedzibę piękną, przyjemną i wygodną”¹⁹. Jednak projekt w tym kształcie, w którym Andrea Palladio opublikował go w Czterech Księgach o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura) nie doczekał się realizacji. W 1606 r., kiedy majątek ziemski był w posiadaniu Nicolò di Odorico Pojana, bratanka fundatora, jak podano w źródłach, „wzorując się na innym rysunku” (seguendo differente disegno) wzniesiono mur odgradzający posesję oraz rozpoczęto budowę zachodniego skrzydła barchessa²⁰. Prostopadłego doń skrzydła południowego ostatecznie nie wybudowano, podobnie nigdy nie doczekał się realizacji wschodni aneks do willi ani przylegające doń południowe i wschodnie skrzydła barchesse²¹.

Pomimo, iż projekt Andrea Palladia nie został zrealizowany w całości, willa Pojana imponuje monumentalizmem i prostotą od zewnątrz oraz bogactwem wystroju i oryginalnością wewnątrz. Sama willa ma plan prostokąta, taki sam plan ma przylegający do niej od zachodu aneks. Ten ostatni połączony jest wewnętrznym przejściem z zachodnim skrzydłem barchessa, wzdłuż którego od strony południowej ciągnie się portyk z kolumnami w porządku toskańskim. Kompozycja brył tworzących zespół budynków, zgodnie z projektem rysunkowym Andrea Palladia została obmyślona na podobieństwo piramidy: planowane skrzydła barchesse były znacznie niższe, wywyższona willa znajdować się miała w centrum kompozycji, a główny akcent całości stanowić miała znajdująca się na osi środkowej serliana oraz fronton²².

Villa Pojana w Pojana Maggiore, projekt rysunkowy zespołu budynków, w: Andrea Palladio, Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XV, s. 58, źródło: Wikipedia.org

Oś środkowa fasady willi jest lekko zryzalitowana, a wejście na reprezentacyjne piętro zwane piano nobile poprzedza loggia z wyżej wspomnianą serlianą, wspartą na prostych, kwadratowych w przekroju poprzecznym filarach i zwieńczoną dwiema arkadami.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, widok od południowego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Schemat kompozycji fasady opiera się na stosunku szerokości osi środkowej i osi bocznych równym 1:2:1²³. Środkową oś fasady wieńczy potężny, trójkątny fronton z trzema posadowionymi na nim posągami, a do loggii prowadzą monumentalne schody na rzucie poziomym prostokąta. Sięgającą poziomu gzymsu koronującego serlianę flankują symetrycznie rozmieszczone przezrocza o kształtach podłużnych prostokątów, zwieńczone odcinkami gzymsów.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, elewacja południowa (fasada), fot. Bartłomiej Bartelmus

Loggia w fasadzie budynku nie jest wysunięta przed jej lico, tak jak klasyczny portyk, lecz wbudowana w obręb willi, co nie jest bynajmniej nowatorstwem²⁴. Podobne rozwiązania spotykamy w zaprojektowanych przez Andrea Palladia willach Caldogno w Caldogno, Pisani w Bagnolo di Lonigo, Zeno w Cessalto oraz Saraceno w Finale d’Agugliaro.

Oryginalnością w przypadku willi Pojana jest jednak zaakcentowanie loggii w fasadzie zamiast trzema arkadami, tak jak w willach wyżej wymienionych – monumentalną serlianą, zwieńczoną podwójną arkadą z pięcioma oculusami wkomponowanymi w przestrzeń pomiędzy arkadami i powtórzenie podobnego rozwiązania na elewacji przeciwległej²⁵. Rozwiązanie to może być świadectwem inspiracji Andrea Palladia twórczością Donato Bramante’go (1444–1514). Jako potencjalne źródła inspiracji architektowi posłużyć mogły: łuk tęczowy we wnętrzu kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie lub nimfeum w Genazzano koło Rzymu²⁶.

Mediolan (Milano), Kościół Santa Maria delle Grazie, łuk tęczowy i wnętrze prezbiterium, fot. Bartłomiej Bartelmus

Ponadto motyw ten przypomina łuk triumfalny, co może pośrednio nawiązywać do sukcesów fundatora budynku, Bonifacio Pojana, na arenie wojennej²⁷. W bocznych osiach fasady znajdują się prostokątne okna o identycznym kroju i identycznych zwieńczeniach, jak przezrocza flankujące serlianę, a powyżej nich kwadratowe okna mezzanino (półpiętra) w prostych obramieniach.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, widok od południowego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Podobnie jak fasadę zakomponowano elewację północną, jakkolwiek tylko wykrój środkowy jest otwarty i pełni funkcję wejścia do sali centralnej. Prowadzą doń schody na rzucie poziomym półkola. Prostokątny otwór wejściowy flankują ślepe okna o kształtach podłużnych prostokątów, jakkolwiek znacznie mniejsze niż prostokątne przezrocza w fasadzie. Serlianę wieńczą, również analogicznie jak w fasadzie, dwie arkady z przestrzenią pomiędzy nimi wypełnioną oculusami. Po obu stronach serliany oraz w dwu osiach bocznych elewacji północnej znajdują się prostokątne okna reprezentacyjnego piętra piano nobile oraz kwadratowe, identyczne jak na fasadzie, kwadratowe okna mezzanino.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, elewacja północna, fot. Bartłomiej Bartelmus

Prostokątne okna zwieńczone odcinkami gzymsów oraz posadowione na ich osiach okna kwadratowe w prostych obramieniach powtarzają się także na elewacji wschodniej.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, widok od północnego wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Układ pomieszczeń we wnętrzu willi Pojana koncentruje się wokół potężnej, posadowionej na planie podłużnego prostokąta sali centralnej oraz poprzedzającej ją od południa loggii na planie poprzecznego prostokąta. Od wschodu i zachodu salę centralną flankują rozmieszczone symetrycznie, prostokątne w rzutach poziomych klatki schodowe oraz niewielkie, również prostokątne, symetrycznie posadowione i nakryte sklepieniami krzyżowymi pokoje. Tymi ostatnimi poprzedzone są dwa symetrycznie rozmieszczone od wschodu i zachodu apartamenty, każdy złożony z kwadratowego w rzucie poziomym przedsionka oraz prostokątnego, znacznie większych wymiarów pomieszczenia, flankującego jednocześnie klatkę schodową i znajdującą się od południa loggię. Ta ostatnia skomunikowana jest z apartamentami poprzez bezpośrednio do nich wiodące wejścia.

Villa Pojana w Pojana Maggiore, plan budynku głównego i przylegających doń aneksów, w: Andrea Palladio, Quattro Libri dell’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XV, s. 58, źródło: Wikipedia.org

We wnętrzu loggii, na sklepieniu beczkowym z lunetami znajdują się freski przypisywane Giovanni’emu Battista Zelotti’emu²⁸. Środkowy oktogon przedstawia alegoryczną postać Fortuna, tronującą na globie, z gałązką oliwną w prawej dłoni²⁹.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze loggii z dekoracją malarsko-stiukową, fot. Bartłomiej Bartelmus

W symetrycznie względem oktogonu rozmieszczonych owalach zobrazowano alegoryczne przedstawienia Tempus (?, starzec uskrzydlony, jedną nogą tylko dotykający ziemi) oraz Fama (postać o dwu wielkich skrzydłach, cała okryta piórami)³⁰. Przedstawienia figuralne umieszczono w iluzjonistycznych sztukateriach w formie gzymsów i girland kwiatowych. W lunecie ponad wejściem do willi zobrazowano motywy heraldyczne rodu szlacheckiego Pojana oraz trofea wojenne, nawiązujące do sukcesów fundatora willi na polu militarnym. Całość dekoracji wnętrza loggii dopełnia pełnoplastyczne popiersie fundatora i pierwszego właściciela, Bonifacio Pojana, odkute przez wzmiankowanego w traktacie Andrea Palladia rzeźbiarza z Werony, Bartolomeo Ridolfi’ego³¹.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wejście do willi od południa, z dekoracją malarsko-stiukową i popiersiem Bonifacio Pojana, fot. Bartłomiej Bartelmus

Wielka sala centralna dzieli układ pomieszczeń we wnętrzu willi Pojana na dwa trakty. Sala ta ma plan prostokąta, czyli inny niż sale centralne na planach zbliżonych do litery T, które zastosowano w willach Andrea Palladia z wkomponowanymi w obręb budynku loggiami, czyli na przykład w Villa Caldogno w Caldogno i Villa Pisano w Bagnolo di Lonigo. Pomieszczenie nakryte jest sklepieniem beczkowym, ozdobionym malowidłami ściennymi. Autorem dekoracji freskowej na sklepieniu sali centralnej w willi Pojana był przypuszczalnie Anselmo Canera³². Malowidła te wywierają wrażenie niedokończonych, brakuje bowiem malarskiej dekoracji całości sklepienia, która ujmowałaby sceny figuralne, na przykład w formie ornamentyki lub rzeczywistych bądź iluzjonistycznych sztukaterii. Fakt ten może stanowić przesłankę ku hipotezie, iż miała miejsce przerwa w pracach nad dekoracją malarską wnętrz willi i w efekcie pomieszczeń flankujących salę centralną od zachodu nigdy nie ozdobiono malowidłami ściennymi, z kolei w pomieszczeniach flankujących tę salę od wschodu prace nad wystrojem malarskim, złożonym ze scen narracyjnych i motywów ornamentalnych w pełni zrealizowano.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze sali centralnej, fot. Bartłomiej Bartelmus

Na sklepieniu sali centralnej dekorację stanowią symetryczne przedstawienia figuralne w owalu i flankujących go polach prostokątnych, wszystkie w obramieniach ze stiuku. Centralny owal obrazuje grupę postaci odzianych w tuniki i togi – stroje znamienne dla rzymskiego antyku. Jest to zapewne scena narady bogów na Olimpie, przed wywyższonym ponad nimi Jowiszem (Zeusem). Wydaje się, że zgromadzeni bogowie grecko-rzymscy stanowią aluzję do rodziny Bonifacio Pojana, a on sam niczym Jowisz (Zeus) święci triumf zwycięstwa i osiągniętego przez Republikę Wenecką pokoju, po ciężkich walkach ze sprzymierzonymi siłami Francji i Hiszpanii, zawiązanymi w wyniku Ligi w Cambrai³³.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, malowidła na sklepieniu beczkowym sali centralnej, fot. Bartłomiej Bartelmus

Pierwsza flankująca centralny owal kwatera o kształcie prostokąta przedstawia Bachusa (Dionizosa) jako młodzieńca z wieńcem winorośli na głowie i Ceres (Demeter) jako urodziwą niewiastę z wieńcem z kłosów na głowie³⁴. Druga flankująca centralny owal prostokątna kwatera obrazuje Merkurego (Hermesa) w skrzydlatych sandałach (talaria) i kapeluszu ze skrzydłami, w towarzystwie Prozerpiny (Persefony)³⁵. Obecność wszystkich mitycznych postaci nie jest tu przypadkowa. Antyczny bóg wina (Bachus/Dionizos) i towarzysząca mu bogini wegetacji i urodzajów imieniem Ceres (Demeter) stanowią alegoryczne wyobrażenie spokojnego, wolnego od okropności wojen oraz bliskiego natury życia w willi wiejskiej, który to model życia był także gloryfikowany na kartach Palladiańskich Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura). Podobną wymowę wydaje się mieć wyobrażenie Merkurego (Hermesa), grecko-rzymskiego boga handlu, zysku i kupiectwa, który byłby aluzją do trofeów zdobytych po zwycięskiej walce, zaś Prozerpina (Persefona) jako córka Jowisza (Zeusa) i Ceres (Demeter), zgodnie z przekazem mitologicznym, po tym jak została porwana i poślubiona Hadesowi, przez osiem miesięcy w roku przebywać miała z matką, a cztery miesiące z mężem³⁶. Gdy Prozerpina (Persefona) powracała do matki, nastawała wiosna. I tym sposobem najpewniej zestawienie na dwu kwaterach malarskich Ceres (Demeter) i Prozerpiny (Persefony) byłoby alegorycznym wyobrażeniem urodzaju i bogactwa plonów w porze wiosny i lata, co osiągnąć można poprzez całoroczną, podporządkowaną prawom natury pracę na roli.

Niewielkie pomieszczenie na planie prostokąta, przylegające od wschodu bezpośrednio do sali centralnej pokryte jest w całości freskami pędzla Bernardino India³⁷. Wśród przedstawień dominujący motyw stanowi ornamentyka groteskowa, będąca tłem dla pojedynczo lub grupowo zobrazowanych zwierząt, emblematów, roślin czy uskrzydlonych puttów. Wszystkie te, charakterystyczne dla manieryzmu motywy ornamentalno-figuralne odnoszą się do dionizyjskiej wizji życia, z którą najpewniej utożsamiano życie na wsi. W trzech lunetach sklepienia krzyżowego przedstawiono oddane w ciepłych, pastelowych tonach barwnych pejzaże bukoliczne, wzbogacone antycznymi ruinami, a na dalszych planach widokami miast.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze pomieszczenia flankującego salę centralną od wschodu, fot. Bartłomiej Bartelmus

Sala na planie podłużnego prostokąta, zlokalizowana na wschód od sali centralnej i loggii wejściowej nazwana została „cesarską” (degli imperatori) i spośród wszystkich wnętrz willi Pojana jawi się jako najbardziej imponująca pod względem bogactwa dekoracji malarskich. Autorem większej części stanowiących jej wystrój fresków był malarz z Werony Bernardino India, jednakowoż asystował mu pochodzący z tego samego miasta rówieśnik Anselmo Canera³⁸. Główny temat cyklu fresków w sali zwanej cesarską stanowią sceny z historii antycznego Rzymu, będące aluzjami do dokonań militarnych fundatora willi³⁹. Przedstawienia narracyjne ujęto w iluzjonistyczne architektoniczne ramy w formie kolumn jońskich oraz nisz z brązowymi statuami rzymskich wodzów i scenami ofiar antycznych oraz innych starorzymskich rytuałów sakralnych⁴⁰.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze sali zwanej „cesarską” (degli imperatori), fot. Bartłomiej Bartelmus

Trzy płyciny (panneaux) w formie medalionów, w fikcyjnych obramieniach stiukowych ponad wejściami do salonu przedstawiają sceny unaoczniające wspaniałomyślność Juliusza Cezara⁴¹.

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze sali zwanej „cesarską” (degli imperatori), fot. Bartłomiej Bartelmus

Pojana Maggiore, Villa Pojana, wnętrze sali zwanej „cesarską” (degli imperatori) z dekoracjami malarsko-stiukowymi, fot. Bartłomiej Bartelmus

Na sklepieniu salonu, wokół centralnego plafonu zobrazowano dwanaście scen z życia Juliusza Cezara, wśród nich jego zwycięstwa militarne, triumfy i rozmaite przejawy heroizmu. Architektura iluzjonistyczna wydaje się być uzupełnieniem rzeczywistej dekoracji stiukowej, wykonanej przez Bartolomeo Ridolfi’ego, której głównymi motywami są ornamenty groteskowe. Sztukaterie obramiają wspomniane wyżej, zobrazowane we freskach sceny z życia Juliusza Cezara oraz centralny plafon przedstawiający Naradę bogów na Olimpie⁴². Ta ostatnia scena stanowi punkt kulminacyjny całego cyklu malowideł ściennych w sali „cesarskiej”.

Bernardino India, Anselmo Canera, Narada bogów na Olimpie i dwanaście scen z życia Juliusza Cezara, freski na sklepieniu sali zwanej „cesarską” (degli imperatori), Pojana Maggiore, Villa Pojana, źródło: Wikipedia.org

Willa Pojana stanowi rodzaj łącznika pomiędzy zabudowanym obszarem wsi Pojana Maggiore a rozpościerającymi się nieopodal niej bezkresnymi polami i sadami, co wiązało się integralnie z najważniejszą dziedziną działalności fundatora po zakończeniu kariery wojskowej, czyli pracą na roli⁴³. Sama architektura willi, w tym zwłaszcza będąca wizytówką całości fasada głównego budynku byłaby zatem „łukiem triumfalnym” na cześć zwycięstw militarnych właściciela, czego dopełniałby wystrój loggii poprzedzającej salę centralną wraz z jego pełnoplastycznym popiersiem, jak również obszerny program ikonograficzny pomieszczenia na piano nobile zwanego salą „cesarską”, gdzie pokuszono się o zestawienie właściciela willi, Bonifacio Pojana na równi z Juliuszem Cezarem (!). Z kolei sam fakt wyboru lokalizacji willi wśród sadów i bezkresnych pól oraz tematy ikonograficzne wystroju malarskiego innych wnętrz budynku głównego – byłby wyrażeniem gloryfikowanego przez Andrea Palladia na kartach Czterech Ksiąg o Architekturze życia na wsi, kontemplacji natury i pracy na roli, czemu Bonifacio Pojana poświęcił znaczną część życia.

Bibliografia:
1. Amorosi, Boldini, Felice, Lasciarrea 2015 = Angelo Amorosi, Daniela Boldini, Gianmarco de Felice, Wanda Guglielmina Lasciarrea, Analisi geotecnica e strutturale del Ninfeo di Genazzano, „Rivista Italiana di Geotecnica”, 1 (2015)/5, s. 29-44.
2. Bertotti Scamozzi 1776-1783 = Ottavio Bertotti Scamozzi, Le fabbriche e i disegni di Andrea Palladio, raccolti ed illustrate da Ottavio Bertotti Scamozzi. Opera divisa in quattro tomi con tavole in rame rappresentanti le piante, i prospetti, e gli spaccati, t. I-IV, Vicenza 1776-1783.
3. Boucher, Marton 1994 = Bruce Boucher, Paolo Marton, Palladio. Der Architekt in seiner Zeit, München 1994.
4. Burger 1909 = Fritz Burger, Die Villen des Andrea Palladio: ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Renaissance-Architektur, Leipzig 1909.
5. Burns 1979 = Howard Burns, Suggerimenti per l’identificazione di alcuni progetti e schizzi palladiani, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, XXI (1979), s. 113-140.
6. Cevese 1973 = Renato Cevese, L’opera del Palladio, (w:) Mostra del Palladio a Vicenza. Basilica Palladiana, ed. Renato Cevese, Venezia 1973, s. 43-130.
7. Förster 1956 = Otto H. Förster, Bramante, Wien–München 1956.
8. Franzina 2002 = Antonio Franzina, Andrea Palladio: le ville, Milano 2002.
9. Frommel 1969 = Christoph Luitpold Frommel, Bramantes „Ninfeo” in Genazzano, „Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte”, 12 (1969), s. 137-160 – http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/artdok/6625/1/Frommel_Bramantes_Ninfeo_in_Genazzano_1969.pdf.
10. Impelluso 2010 = Lucia Impelluso, Mity. Bogowie i herosi w sztuce, Warszawa 2010.
11. Ivanoff 1967 = Nicola Ivanoff, Andrea Palladio. Collana d’arte del Club del Libro, Milano 1967.
12. Kubelik 1979 = Martin Kubelik, Per una nuova lettura del secondo libro di Andrea Palladio, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, XXI (1979), s. 177-197.
Maccà 1814 = Gaetano Maccà, Storia del territorio vicentino, t. X, Caldogno 1814.
13. Magagnato 1968 = Licisco Magagnato, I collaboratori veronesi di Andrea Palladio, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, X (1968), s. 170-187.
14. Magrini 1851 = Antonio Magrini, Cenni storico-critici sulla vita e sulle opere di Giovanni Antonio Fasolo pittore vicentino, Venezia 1851.
15. Mazzotti 1961 = Giuseppe Mazzotti, Interventi dell’Ente per le Ville Venete in alcune ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, III (1961), s. 173-175.
16. Muraro, Marton 1996 = Michelangelo Muraro, Paolo Marton, Villen in Venetien, Köln 1996.
17. Muttoni 1740-1748 = Francesco Muttoni, Architettura di Andrea Palladio Vicentino di nuovo ristampata, e di Figure in Rame diligentemente intagliate arricchita, corretta, e accresciuta di moltissime Fabbriche inedite, con le Osservazioni dell’Architetto N.N., t. I-IX, Venezia 1740-1748.
18. Palladio 1955 = Andrea Palladio. Cztery Księgi o Architekturze, z pierwodruku włoskiego tłum. Maria Rzepińska, Warszawa 1955.
19. Pane 1961 = Roberto Pane, Andrea Palladio, Torino 1961.
20. Pasek 1996 = Bogowie, demoni, herosi. Leksykon, red. Zbigniew Pasek, Kraków 1996.
21. Pasqualigo 1886 = Giuseppe Pasqualigo, Pojana Maggiore: Ricordi storici relativi al suo borgo, alla chiesa ed al castello, Este 1886.
22. Portoghesi, Capellini 2008 = Paolo Portoghesi, Lorenzo Capellini, The hand of Palladio, Turin–London–Venice–New York 2008.
23. Puppi 1973 = Lionello Puppi, Andrea Palladio, Milano 1973, t. I-II.
Puppi 1986 = Lionello Puppi, Andrea Palladio. Opera completa, Milano 1986.
24. Reid, Rohmann 1993 = Jane Davidson Reid, Chris Rohmann, Classical Mythology in the Arts: 1300-1990s, t. 1-2, New York–Oxford 1993.
25. Ciampi Righetti (w:) Puppi et al. 2008 = Marilia Ciampi Righetti, Le decorazioni interne, (w:) Andrea Palladio nel V Centenario della nascita (1508). Itinerari palladiani tra ville e palazzi, ed. Lionello Puppi et al., Padova 2008, s. 68.
26. Ripa 1986 = Cesare Ripa, Iconologia. Edizione pratica a cura di Piero Buscaroli, con prefazione di Mauro Praz, t. I-II, Torino 1986.
27. Ripa 1992 = Cesare Ripa, Ikonologia, z pierwodruku włoskiego tłum. Ireneusz Kania, Kraków 1992.
28. Robuschi (w:) Puppi et al. 2008 = Luigi Robuschi, Villa Pojana, (w:) Andrea Palladio nel V Centenario della nascita (1508). Itinerari palladiani tra ville e palazzi, ed. Lionello Puppi et al., Padova 2008, s. 68-71.
29. Scoto 1628-1629 = Francesco Scoto, Itinerari overo nova descrittione de’ viaggi principali d’Italia, nella quale si hà piena notitia di tutte le cose più notabili, et degne di essere vedute, [Vicenza 1601], Padova 1628-1629.
30. Souli, Draminitou-Anastazoglou 1995 = Sofia Souli, Nora Draminitou-Anastazoglou, Mitologia grecka. Kosmogonia, bogowie, herosi, wojna trojańska, Odyseja, Ateny 1995.
31. Tavernor 1991 = Robert Tavernor, Palladio and Palladianism, London 1991.
32. Trevisan, Puppi 2012 = Luca Trevisan, Lionello Puppi, Andrea Palladio. The Villas, Rome 2012.
33. Wiliński 1965 = Stanisław Wiliński, La serliana, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, VII (1965), s. 115-125.
34. Wiliński 1968 = Stanisław Wiliński, La serliana di Villa Pojana a Pojana Maggiore, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, X (1968), s. 79-84.
35. Wundram, Pape 2004 = Manfred Wundram, Thomas Pape, Andrea Palladio 1508–1580. Architect between the Renaissance and Baroque, Köln 2004.
36. Zorzi 1969-1 = Gian Giorgio Zorzi, Le ville e i teatri di Andrea Palladio, Trieste–Vicenza 1969.
37. Zorzi 1969-2 = Gian Giorgio Zorzi, La datazione delle ville palladiane, Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, XI (1969), s. 137-148.

• Info
• Lista artykułów

» Bartłomiej Bartelmus

Doktor historii sztuki, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, aktualnie pełni obowiązki kierownika Biblioteki Międzynarodowej Wyższej Szkoły Logistyki i Transportu we Wrocławiu. Dodatkowo tłumacz techniczny języka niemieckiego, związany z biurem translatorskim „Skřivanek” oraz serwisem dogadamycie.pl. W centrum jego zainteresowań znajduje się architektura i sztuka Italii w średniowieczu i czasach nowych, której arkana zgłębia drogą podejmowanych podróży do Włoch. Ponadto - miłośnik kolei; lepidopterolog-amator - z zaangażowaniem i pasją poznający motyle dzienne Polski, Europy i krajów pozaeuropejskich. Prowadzi blog poświęcony podróżom do Włoch i innym swoim zainteresowaniom: www.kochamwlochy.blogspot.com, a także publikuje zdjęcia na portalu fotograficznym www.italus.flog.pl.

• Jacopo Pontormo „Portret Cosimo il Vecchio” - 24 lutego 2023
• Zagadka tycjanowskiego „Portretu mężczyzny o niebieskich oczach” - 23 października 2022
• Tycjan „La Bella” - 22 grudnia 2021
• Diotisalvi – mistrz budowli na planie centralnym w romanizmie toskańskim - 21 lipca 2021
• Od prostoty wiejskiej willi Valmarana w Vigardolo do monumentalizmu pałacu miejskiego Valmarana w Vicenzy - 13 maja 2021
• Finale d’Agugliaro – willa renesansowa i folwark szlachecki w dolinie, wśród urodzajnych pól - 13 stycznia 2021
• Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś - 17 lipca 2020
• Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi - 4 maja 2020
• Katedra w Pizie – perła romańszczyzny we Włoszech - 5 lipca 2019
• Kremnica – dawne miasto górnicze, a zarazem klejnot środkowej Europy - 15 grudnia 2018