W dolinie pomiędzy pasmami wzgórz Colli Berici i Colli Euganei, nieopodal drogi łączącej Vicenzę, Montagnana i Este leży gmina Agugliaro, z wyodrębnioną na krańcu zachodnim dawną posiadłością szlachecką o nazwie Finale. Znajduje się w niej reprezentująca styl późnego klasycyzującego renesansu willa, ufundowana przez ród Saraceno, a następnie przejęta przez ród Caldogno1. Ze wszech stron budowlę otaczają pola uprawne, ugory czy zagajniki, zatem wpisuje się ona harmonijnie w okalający pejzaż, poprzecinany licznymi kanałami rzecznymi i ciekami wodnymi.
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno, widok od południa z otaczającym krajobrazem, fot. Bartłomiej Bartelmus
Nie jest znane pochodzenie nazwy Agugliaro, jakkolwiek może mieć ona źródłosłów w łacińskim słowie aquillarium. Wyraz ten odnosi się jednoznacznie do rozbudowywanej od rzymskiej starożytności sieci kanałów i cieków rzecznych, przekopywanych dla obniżenia lustra wody w korycie rzeki Bacchiglione i stopniowego osuszania dominujących na tym terenie bagien, z zamiarem przekształcenia ich w urodzajne pola2. W źródłach pisanych, jak również na dawnych mapach, zwłaszcza tych powstałych w XVI w. spotkać można nazwy gminy w dialekcie regionu Veneto zbliżone do aktualnej, na przykład Agujàro czy Lagugiàro3.
Kiedy wyodrębniono zachodni kraniec od reszty wioski i gminy, również nie wiadomo, jakkolwiek mogło to mieć związek z nabyciem ziemi przez szlachecki ród Saraceno. Ród ten zakupił majątek ziemski dla wybudowania sobie willi umożliwiającej, zgodnie z myślą zawartą w Książce o dworzaninie (Il libro del Cortegiano) Baldassare Castiglione’go (1478–1529), pełne zaszczytów życie według uniwersalnych zasad, a według myśli przewodniej Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura) Andrea Palladia – życie w harmonii z naturą4.
Nie ma wątpliwości co do autorstwa projektu interesującej nas willi oraz przylegających do niej zabudowań, bowiem architekt i teoretyk architektury Andrea Palladio (1508–1580) opublikował projekt całego zespołu budynków na kartach Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri d’Architettura, Venezia 1570, ks. II, rozdz. XV)5. W opisie towarzyszącym projektowi rysunkowemu jest mowa o „PLANACH KILKU WILLI NALEŻĄCYCH DO SZLACHTY”, a dalej „W miejscowości zwanej Finale, w okolicy Vicenzy, znajduje się następna budowla, własność signor Biagio Sarraceno”6.
Willa Saraceno w Finale d’Agugliaro, projekt rysunkowy zespołu budynków z opisem, zdj. wg: https://archive.org/details/HArteR07T25/page/n137/mode/2up
Jest wysoce prawdopodobnym, iż projekt willi Saraceno w Finale d’Agugliaro powstał niedługo po zwycięstwie Andrea Palladia w konkursie na projekt loggii tworzących kostium renesansowy późnośredniowiecznego Palazzo della Ragione w Vicenzy7. Kwestię bezsporną w odniesieniu do interesującej nas willi stanowi także jej fundacja. Zespół budynków ufundował hrabia Biagio Saraceno, wymieniony przez Andrea Palladia w cytowanym wyżej opisie z Czterech Ksiąg o Architekturze, przedstawiciel rodu rezydującego na terenie Veneto, a od 1548 r. jeden z patrycjuszy Vicenzy, pełniący także inne ważne funkcje publiczne i zamieszkały przy ulicy Borgo San Vito, tej samej, przy której miał w tym mieście dom Andrea Palladio8. Osiemnastowieczni architekci i uczeni Francesco Muttoni (1669–1747) oraz Ottavio Bertotti Scamozzi (1719–1790), autorzy krytycznych, wielotomowych katalogów zrealizowanych i niezrealizowanych projektów Andrea Palladia (także tych niepublikowanych w jego traktacie) zasadniczo powtórzyli zespół informacji z Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), z dodatkową wzmianką o wykupieniu willi od hrabiego Biagio Saraceno przez hrabię Giovanni’ego Caldogno, po którego śmierci posiadłość z zespołem budynków odziedziczyli jego wnukowie9. Nie ma pełnej jasności co do etapów powstawania interesującego nas zespołu budowli, jakkolwiek ramy czasowe budowy samej willi można zamknąć pomiędzy 1548 a 1555 r.10. Projekty rysunkowe Andrea Palladia mogły powstać około 1548 r., skoro właśnie wtedy fundator ustabilizował swój status społeczny w Vicenzy oraz zgromadził odpowiedni zasób pieniędzy na pokrycie kosztów budowy rezydencji wiejskiej. Za czasem powstania willi w latach 40. i 50. XVI w. przemawia prostota kompozycji elewacji oraz dyspozycja pomieszczeń we wnętrzu, charakterystyczne dla wczesnych willi Andrea Palladia. Willa mogła nadawać się do zamieszkania już w 1552 r., skoro wtedy Biagio Saraceno uzyskał prawo do pełnego odziedziczenia majątku ziemskiego w Agugliaro po swym ojcu imieniem Pietro, który z kolei w zapisie testamentarnym z 19 marca 1519 r. pozostawił swym synom imieniem Biagio i Giacomo do sprawiedliwego podziału „ziemię wielkości jednej dziesięciny (ok. 1,09252 ha) w Alfinale”11.
Willa Saraceno w Finale d’Agugliaro, plan budynku głównego i przylegających doń aneksów, źródło: Wikipedia.org
Przejęcie posiadłości na własność potwierdza akt nadania z 27 czerwca 1557 r., gdzie hrabia Biagio Saraceno wymieniony jest jako właściciel „domu i podwórza w Alfinale (sic!)”12. W świetle wyżej przedstawionych argumentów należy odrzucić datowanie willi Saraceno na lata 1568-1570, sugerowane około połowy XIX w. przez Antonio Magrini’ego, który w zbliżonych ramach usiłował zamknąć czas powstania willi Pisani w Bagnolo di Lonigo, willi Pojana w Pojana Maggiore, willi Angarano w Bassano del Grappa i willi Thiene w Quinto Vicentino oraz powtórzone przez niektórych badaczy aż do lat 60. XX w.13.
Powstała na przełomie lat 40. i 50. XVI w. willa renesansowa ma plan prostokąta i jak większość willi Andrea Palladia, posadowiona jest na niskim cokole.
W kubicznej bryle dominuje reprezentacyjne piano nobile, powyżej którego znajduje się obniżone, stanowiące jedną trzecią jego wysokości półpiętro (mezzanino).
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno i fragment przylegających do niej budynków, fot. Bartłomiej Bartelmus
Elewacja południowa będąca fasadą odznacza się prostotą kompozycji, a dominantą jej jest zajmująca trzy osie środkowe loggia, charakterystyczny motyw w fasadach wczesnych willi Palladiańskich, o trzech arkadach wspartych na prostych filarach i zwieńczona trójkątnym, monumentalnym frontonem14.
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno, elewacja południowa (fasada), fot. Bartłomiej Bartelmus
Zauważyć można podobieństwo do kompozycji fasad willi Caldogno w Caldogno, willi Zeno w Donegal di Cessalto oraz willi Emo w Fanzolo, jakkolwiek najbliższa fasadzie willi Saraceno wydaje się fasada willi Caldogno15.
Caldogno (prow. Vicenza), Willa Caldogno, fasada, fot. Bartłomiej Bartelmus
Donegal di Cessalto, Willa Zeno, fasada, źródło: Wikipedia.org
Fanzolo (prow. Treviso), Villa Emo, fasada, źródło: Wikipedia.org
Prostota fasady willi Saraceno w Finale d’Agugliaro przejawia się także w rezygnacji z jakiejkolwiek formy artykulacji pionowej, na przykład elementów porządku wielkiego, co upodabnia interesującą nas willę do wczesnej Palladiańskiej willi Godi w Lugo di Vicenza16. W bocznych osiach elewacji głównej symetrycznie rozmieszczone są prostokątne, horyzontalnie posadowione okna podpiwniczenia (cokołu), prostokątne, wertykalne okna z trójkątnymi naczółkami w piano nobile oraz kwadratowe okna w prostych obramieniach w mezzanino.
Lugo di Vicenza (prow. Vicenza), Willa Godi, fasada, fot. Bartłomiej Bartelmus
Elewację północną zakomponowano bardzo podobnie jak fasadę, a nawet wydaje się ona być uproszczoną wersją fasady17. Zamiast loggii mamy posadowiony w osi środkowej portal, flankowany dwoma prostokątnymi oknami. Zbliżony układ okien występuje także na elewacji zachodniej, jakkolwiek brakuje horyzontalnych, prostokątnych okien podpiwniczenia.
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno, elewacja północna, fot. Bartłomiej Bartelmus
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno, elewacja zachodnia, fot. Bartłomiej Bartelmus
Loggia w fasadzie prowadzi do zakomponowanej na planie zbliżonym do litery T sali centralnej, skomunikowanej od wschodu i zachodu z symetrycznie rozmieszczonymi, wielkimi prostokątnymi pokojami. Te ostatnie są z kolei od południa skomunikowane otworami wejściowymi z dwoma również prostokątnymi w rzutach poziomych, znacznie mniejszymi pomieszczeniami. Salę centralną flankują dwa niewielkie pomieszczenia na planach prostokątów, o szerokościach stanowiących jedną trzecią szerokości osi podłużnej rzutu poziomego sali centralnej, jedno z nich pełni funkcję klatki schodowej.
Willa Saraceno w Finale d’Agugliaro, plan budynku głównego i przylegających doń aneksów, zdj. wg: https://it.wikipedia.org/wiki/Villa_Saraceno#/media/File:Villa_Saraceno_-_plan_Quattro_Libri.jpg
Zgodnie z projektem rysunkowym Andrea Palladia, opublikowanym w XV rozdziale II księgi Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), willa Saraceno stanowić miała „klamrę” spinającą trzy skrzydła przylegających do niej zabudowań gospodarczych, z portykami kolumnowymi wzorowanymi na starogreckich stoa, czyli tak zwanych barchesse, umożliwiających sprawne przemieszczanie się pomiędzy willą a budynkami gospodarczymi, co obrazuje jeden z rysunków w zbiorze projektów Palladiańskich Ottavio Bertotti Scamozzi’ego18, a całość monumentalnego kompleksu miała mieć plan podkowy19.
Willa Saraceno w Finale d’Agugliaro, przekrój poprzeczny według szkicu Ottavio Bertotti Scamozzi’ego, 1778, źródło: Wikipedia.org
Odpowiednikami wywyższonej gabarytowo w zespole budynków willi miały być posadowione symetrycznie w narożach skrzydeł barchesse wieże.
Willa Saraceno w Finale d’Agugliaro, projekt rysunkowy zespołu budynków z opisem, zdj. wg: https://archive.org/details/HArteR07T25/page/n137/mode/2up
Do realizacji projektu w tej wersji jednak nie doszło, najpewniej z powodu braku wystarczających środków pieniężnych po stronie fundatora20. Wspomniany wcześniej XVIII-wieczny architekt i uczony Ottavio Bertotti Scamozzi utrzymywał wręcz, że według projektu Andrea Palladia wybudowano tylko willę, a zabudowań do niej przylegających nigdy nie wzniesiono21. Teza Bertotti Scamozzi’ego jest o tyle słuszna, że kubiczna bryła willi istotnie powstała w wierności projektowi z Palladiańskich Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura), natomiast niewielki fragment budynku zwanego barchessa, na wschód od willi powstał w 1606 r., kiedy dawna posiadłość rodu Saraceno była już przejęta przez ród Caldogno, a portyk kolumnowy dobudowano do tego samego budynku dopiero w 1659 r. i wtedy też skomunikowano go z willą22.
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Willa Saraceno i fragment przylegających do niej budynków, fot. Bartłomiej Bartelmus
Dzisiejszy kształt barchessa, aczkolwiek dobrze imitujący Palladiański styl późnego renesansu, nadano budynkowi dopiero na początku XIX w., po tym jak zniszczył go pożar pod koniec wieku wcześniejszego23.
Za skrzydłem budynku zwanego barchessa znajdują się oficyny. Zamiast przewidzianego w projekcie Andrea Palladia skrzydła prostopadłego, na wschód od willi posadowione są starsze, pochodzące z XV w. zabudowania wiejskie, między innymi budynek o przeznaczeniu gospodarczym z podcieniami i stodoła, które stały na posesji przed nabyciem jej przez hrabiego Biagio Saraceno i wzniesieniem willi renesansowej24.
Finale d’Agugliaro (prow. Vicenza), Średniowieczne budynki o przeznaczeniu gospodarczym przy willi Saraceno, fot. Bartłomiej Bartelmus
W podsumowaniu powiedzieć można, że willa Saraceno w Finale d’Agugliaro stanowi jeden z licznych projektów Andrea Palladia, opublikowanych na kartach jego Czterech Ksiąg o Architekturze (Quattro Libri dell’Architettura) i nigdy w całości nie zrealizowanych. W konsekwencji zamiast przylegających do willi czterech skrzydeł zabudowań zakreślających dziedziniec, pozostawiono część starszych budynków, nabytych wraz z majątkiem ziemskim przez hrabiego Biagio Saraceno, a jedynie niewielki fragment budowli, które miały wraz z willą stanowić harmonijną całość, wzniesiono znacznie później. Nie zmienia to jednak faktu, że istniejący zespół budowli harmonijnie wpisuje się w rozległe tereny pól uprawnych, ugorów oraz zagajników, a jednocześnie odcina się wyraźnie od znajdującej się nieopodal wioski i gminy, co stanowi jego oryginalność.
Bibliografia:
1. Bertotti Scamozzi 1776-1783 = Ottavio Bertotti Scamozzi, Le fabbriche e i disegni di Andrea Palladio raccolti ed illustrate da Ottavio Bertotti Scamozzi. Opera divis in quattro tomi con tavole in rame rappresentanti le piante, i prospetti, e gli spaccati, Vicenza 1776-1783, t. I-IV.
2. Beltramini, Romano 2020 = Guido Beltramini, Filippo Romano, Andrea Palladio. La guida, Vicenza 2020.
3. Biegański 1965 = Piotr Biegański, I problemi della composizione spaziale delle ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 7 (1965), s. 23-34.
4. Biegański 1968 = Piotr Biegański, La struttura architettonica di alcune ville del Palladio in rapporto alla loro funzione pratica, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 10 (1968), s. 15-30.
5. Burger 1909 = Fritz Burger, Die Villen des Andrea Palladio: ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Renaissance-Architektur, Leipzig 1909.
6. Cavaggioni, Zoppo 1989/1990 = Ilaria Cavaggioni, Cinzia del Zoppo, Villa Saraceno a Finale d’Agugliaro attraverso i documenti e la cartografia, „Arte veneta“, 53 (1989/1990), s. 142-152.
7. Cevese 1973 = Renato Cevese, L’Opera del Palladio, (w:) Mostra del Palladio a Vicenza. Basilica Palladiana, ed. Renato Cevese, Venezia 1973, s. 43-130.
8. Doglioni 2016 = Francesco Doglioni, Villa Saraceno de Palladio. Veinte años tras su restauración / Palladio’s villa Saraceno. Twenty years after the restoration, „Loggia. Arquitectura & Restauración”, 29 (2016)/10, s. 102-117.
9. Ivanoff 1967 = Nicola Ivanoff, Andrea Palladio. Collana dell’arte del Club del Libro, Milano 1967.
10. Kubelik 1979 = Martin Kubelik, Per una nuova lettura del secondo libro di Andrea Palladio, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 21 (1979), s. 177-199.
11. Maccà 1814 = Gaetano Maccà, Storia del territorio vicentino, t. X, Caldogno 1814.
12. Magrini 1845-1 = Antonio Magrini, Memorie intorno la vita e le opere di Andrea Palladio, Padova 1845.
13. Magrini 1845-2 = Antonio Magrini, Dell’architettura in Vicenza. Discorso con appendice critico-cronologica delle principali sue fabbriche negli ultimi otto secoli, Padova 1845.
14. Margini 1851 = Antonio Magrini, Cenni storico-critici sulla vita e sulle opere di Giovanni Antonio Fasolo, pittore vicentino, Venezia 1851.
15. Mazzotti 1961 = Giuseppe Mazzotti, Interventi dell’Ente per le ville venete in alcune ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 3 (1961), s. 173-175.
16. Muraro, Marton 1996 = Michelangelo Muraro, Paolo Marton, Villen in Venetien, Köln 1996.
Muttoni 1740-1760 = Francesco Muttoni, Architettura di Andrea Palladio Vicentino di nuovo ristampata, e di Figure in Rame diligentemente intagliate arrichita, corretta, e accresciuta di moltissime Fabbriche inedite; con le osservazioni dell’Architetto N.N. e con la traduzione francese, Venezia 1740-1760, t. I-IX.
17. Palladio 1570 = I Qvattro Libri dell’architettvra di Andrea Palladio. Ne’ quali dopo vn breue trattato de’ cinque ordini, & di quelli auertimenti, che sono piu necessarij nel fabricare, si tratta delle case priuate, delle vie, de i ponti, delle piazze, de i xisti & de tempij, con PRIVILEGI, Appresso Dominico de’ Franceschini, Venetia 1570.
18. Palladio 1955 = Andrea Palladio. Cztery Księgi o Architekturze, z pierwodruku włoskiego wydanego w Wenecji w 1570 r. tłum. Maria Rzepińska, Warszawa 1955.
19. Pane 1960 = Roberto Pane, Ville tra il ’60 e il ’70 ed «alcune invenzioni per diversi siti», „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 2 (1960), s. 62-64.
20. Puppi 1973 = Lionello Puppi, Andrea Palladio, Milano 1973, t. I-II.
21. Puppi, Battilotti 2006 = Lionello Puppi, Donata Battilotti, Andrea Palladio, Milano 2006.
22. Robuschi (w:) Puppi et al. 2008 = Luigi Robuschi, Villa Saraceno, (w:) Andrea Palladio nel V Centenario della nascita (1508). Itinerari palladiani tra ville e palazzi, ed. Lionello Puppi et al., Padova 2008, s. 56-59.
23. Trevisan, Puppi 2012 = Luca Trevisan, Lionello Puppi, Andrea Palladio. The Villas, Vicenza 2012.
24. Wittkower 1966 = Rudolf Wittkower, Palladio e Bernini, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 8 (1966), s. 13-25.
25. Wundram, Pape 2004 = Manfred Wundram, Thomas Pape, Andrea Palladio 1508–1580. Architect between the Renaissance and Baroque, Köln 2004.
26. Zocconi 1972 = Mario Zocconi, Costanti e variazioni nelle misure degli spazi palladiani, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 14 (1972), s. 187-221.
27. Zorzi 1969-1 = Giangiorgio Zorzi, Le ville e i teatri di Andrea Palladio, Trieste–Vicenza 1969.
28. Zorzi 1969-2 = Giangiorgio Zorzi, La datazione delle ville palladiane, „Bollettino del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza (CISA)”, 11 (1969), s. 137-149.
- Maccà 1814, s. 74. ↩
- Muraro, Marton 1996, s. 262. ↩
- Zob. m. in. Cavaggioni, Zoppo 1989/1990, s. 142-152. ↩
- Doglioni 2016, s. 107. ↩
- Mazzotti 1961, s. 175; Muraro, Marton 1996, 262-263; Puppi, Battilotti 2006, s. 258; Robuschi, (w:) Puppi et al. 2008, s. 56; Trevisan, Puppi 2012, s. 67; Doglioni 2016, s. 104. ↩
- Palladio 1955, s. 128; tekst oryginalny: I DISEGNI DELLE CASE DI VILLA DI ALCVNI Gentil’huomini di Terra Ferma. D VN luogo del Vicentino detto il FINALE, è la seguente fabrica del Signor Biagio Sarraceno, zob. Palladio 1570, ks. II, rozdz. XV, s. 56. ↩
- Zorzi 1969-1, s. 72; Cevese 1973, s. 63. ↩
- Bertotti Scamozzi 1776-1783, t. II, s. 34, tab. XXIII-XXV; Magrini 1845-1, s. 75, 241; Magrini 1851, s. 67; Burger 1909, s. 49; Puppi 1973, t. II, s. 258; Wundram, Pape 2004, s. 54; Puppi, Battilotti 2006, s. 258; Trevisan, Puppi 2012, s. 68; Beltramini, Romano 2020, s. 57. ↩
- Muttoni 1740-1760, t. I, s. 29, tab. XXIII-XXV; Bertotti Scamozzi 1776-1783, t. II, s. 34. ↩
- Robuschi, (w:) Puppi et al. 2008, s. 58; Trevisan, Puppi 2012, s. 68; Beltramini, Romano 2020, s. 57. ↩
- Alfinale con decima in detto luogo (Biblioteca Bertoliana, Vicenza, Archivio privato Saraceno, Catalogo delle scritture, t. I, nr 812), cyt. wg: Puppi, Battilotti 2006, s. 259; zob. też: Puppi 1973, t. II, s. 258; Wundram, Pape 2004, s. 54; Trevisan, Puppi 2012, s. 68. ↩
- casa e cortivo in Alfinale (Biblioteca Bertoliana, Vicenza, Archivio privato Saraceno, Catalogo delle scritture, t. II, nr 1117), cyt. wg: Puppi 1973, t. II, s. 259; Puppi, Battilotti 2006, s. 259. ↩
- Por. Magrini 1845-2, s. 52-53; Pane 1960, s. 62-64. ↩
- Ivanoff 1967, s. 165; Biegański 1968, s. 23; Wundram, Pape 2004, s. 55; Trevisan, Puppi 2012, s. 68. ↩
- Zestawili: Puppi, Battilotti 2006, s. 258. ↩
- Zestawili: Puppi, Battilotti 2006, s. 259. ↩
- Burger 1909, s. 51; Doglioni 2016, s. 109. ↩
- Bertotti Scamozzi 1776-1783, tabl. XXV. ↩
- Biegański 1965, s. 29; Wittkower 1966, s. 21; Zorzi 1969-2, s. 145; Zocconi 1972, s. 190-192. ↩
- Puppi, Battilotti 2006, s. 258. ↩
- Bertotti Scamozzi pisze: Il corpo principale di questa Fabbrica è stato eretto, zob. Bertotti Scamozzi 1776-1783, s. 34. Opinię tę niemal bezkrytycznie powtórzył w 1960 r. Roberto Pane, por. Pane 1960, s. 63. ↩
- Trevisan, Puppi 2012, s. 74. ↩
- Trevisan, Puppi 2012, s. 74; Beltramini, Romano 2020, s. 57. Jednakowoż fragment budynku zwanego barchessa został pominięty w pochodzącym z lat 80. XVIII w. opisie Ottavio Bertotti Scamozzi’ego: ma vi mancano le adiacenze per render compiuta l’invenzion del Palladio, Bertotti Scamozzi 1776-1783, s. 34. ↩
- Kubelik 1979, s. 180-181; Beltramini, Romano 2020, s. 57. ↩
A może to Cię zainteresuje:
- Jacopo Pontormo „Portret Cosimo il Vecchio” - 24 lutego 2023
- Zagadka tycjanowskiego „Portretu mężczyzny o niebieskich oczach” - 23 października 2022
- Tycjan „La Bella” - 22 grudnia 2021
- Diotisalvi – mistrz budowli na planie centralnym w romanizmie toskańskim - 21 lipca 2021
- Od prostoty wiejskiej willi Valmarana w Vigardolo do monumentalizmu pałacu miejskiego Valmarana w Vicenzy - 13 maja 2021
- Finale d’Agugliaro – willa renesansowa i folwark szlachecki w dolinie, wśród urodzajnych pól - 13 stycznia 2021
- Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś - 17 lipca 2020
- Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi - 4 maja 2020
- Katedra w Pizie – perła romańszczyzny we Włoszech - 5 lipca 2019
- Kremnica – dawne miasto górnicze, a zarazem klejnot środkowej Europy - 15 grudnia 2018
Wielkie dzięki za komentarz – dawno nikt tu nic nie komentował. A zatem – może zajrzysz do nieco starszych, publikowanych w minionym roku artykułów?
Przez dłuższy czas nie zaglądałam tutaj. Mam sporo zaległości. Spróbuję nadrobić.
Artykuł przeczytałam z zainteresowaniem , gratuluję – ogrom pracy włożyłeś, aby powstał.