Villa Rotonda

Znajdująca się na wzniesieniu pod miastem Vicenza willa renesansowa, zwana La Rotonda, była i jest ikoną architektury stworzoną przez Andrea Palladia. Stanowiła ona także źródło inspiracji dla późniejszych willi projektowanych przez tego architekta oraz innych obiektów o charakterze willowym i pałacowym, wznoszonych w następnych stuleciach.

Andrea Palladio Villa Rotonda, fot.: lindmanphotography.com

Fundatorem budynku był Paolo Almerico – kanonik z Vicenzy, człowiek wszechstronnie wykształcony, poeta oraz bibliofil. Ufundował sobie rezydencję poza murami miasta, po tym jak zakończył działalność na dworze papieskim w Rzymie u Piusa III i Pawła V ¹.

Ze względu na lokalizację budowli na przedmieściach Vicenzy, rezydencja kanonika Almerico aktualnie zaliczana jest w typologii willi renesansowych do kategorii villa suburbana ( tj. willa wiejska, obiekt mieszkalny zarządcy sprawującego nadzór nad terenami wiejskimi), jakkolwiek Andrea Palladio, publikując na kartach swojego traktatu projekt budynku, zaszeregował go do kategorii pałacyku, a nie willi.

Andrea Palladio, Villa Almerico Capra zwana La Rotonda – widok ogólny, fot.: Bartłomiej Bartelmus

Budowla nie miała bowiem być związana z pracą na roli, lecz pełnić funkcję niewielkiego belwederu z pięknym widokiem i tym samym służyć za miejsce odpoczynku od miasta, w bliskości natury ². Nie chodziło jednak o bliskość natury dzikiej i niebezpiecznej, lecz zagospodarowanej przez człowieka, płodnej i produktywnej ³. Architekt Andrea Palladio tak się wyraził na kartach Quattro Libri dell’Architettura o swym dziele:  „Miejsce to jest jednym z najbardziej uroczych i przyjemnych, jakie można sobie wyobrazić, znajduje się bowiem na bardzo łagodnym stoku wzgórza i ma z jednej strony żeglowną rzekę Bacchiglione, z drugiej zaś inne wdzięczne pagórki tworzące jak gdyby amfiteatr, a wszystkie są uprawne, obfitują w wyśmienite owoce i najlepszą winorośl. Ponieważ zatem na wszystkie strony roztaczają się piękne widoki, jedne bliższe, inne dalsze, a jeszcze inne sięgające widnokręgu…”⁴. Sama willa ogrodzona jest murem zakreślającym niewielki ogród, co również nie wynikało z przypadku, lecz ów ogród stanowił rodzaj łącznika obiektu mieszkalnego z wszechogarniającą naturą ⁵.

Villa Rotonda, fot.: ruggeroarena.com

Projekt willi renesansowej datuje się dopiero na 1566 r., jednak już trzy lata później, chociaż nie ukończona, nadawała się do zamieszkania ⁶. Willa była tematem poetyckich opisów. Znalazła się m. in. w twórczości Giovanni’ego Battisty Maganza, który w tomiku, poświęconym swojemu mecenasowi Pollo Merigo wzmiankuje obiekt zwany Reonda, podkreślając, iż został wybudowany „w tak krótkim czasie”.

Andrea Palladio projektując Villę Rotonda zaadaptował koncepcję budowli sakralnej na potrzeby obiektu o przeznaczeniu świeckim. Sakralnymi motywami są nie tylko symetrycznie ustawione z czterech stron kwadratowego rdzenia antykizujące portyki, ale również sam fakt nadania budynkowi mieszkalnemu kształtu budowli centralnej z wbudowaną rotundą i kopułą ⁷.

Architekt w swoim traktacie wspominał o swej słabości do kształtu kolistego (Ritonda), jako integralnego elementu planów budowli sakralnych:  „Przeto i my, którzy nie mamy bóstw fałszywych, dla zachowania stosowności w kształcie świątyni wybierzemy również ze wszystkich formę najdoskonalszą i najświetniejszą. Taką zaś jest forma okrągła, gdyż jest ze wszystkich najprostsza, najbardziej jednolita, pozbawiona kantów, silna i najbardziej pojemna. Budujmy więc świątynie okrągłe… wreszcie kształt ten, którego obwód jest w każdym punkcie tak samo oddalony od środka, nadaje się najlepiej do uzmysłowienia jedności, nieskończoności istoty i sprawiedliwości Boga” ⁸.

Plan centralny rozpowszechniony był w architekturze sakralnej Quattrocenta i Cinquecenta, czego przykładem może być Tempietto przy kościele San Pietro in Montorio w Rzymie. Projekt Villa Rotonda w Vicenzy stanowił jednak również owoc studiów podjętych przez Palladia nad pozostałościami architektury antycznej w Rzymie, na przykład nad świątyniami i mauzoleami rzymskimi na planie centralnym ⁹.

Villa Rotonda stanowi rodzaj willi-świątyni, w abstrakcyjny sposób odzwierciedla ład i harmonię ¹⁰. Zaprojektowana została na planie kwadratu, którego narożniki zwrócone są ku czterem kierunkom świata, a w ukształtowaniu bryły za punkt wyjścia wzięto dwie najprostsze i najbardziej foremne bryły geometryczne: sześcian i kulę. Odzwierciedlać miały one ideę universum w filozofii Platona oraz odrodzoną w epoce renesansu filozofię neoplatońską ¹¹.

Villa Rotonda, fot.: wikipedia.org

Faktem jest, że Villa Rotonda w Vicenzy pozostaje unikatowym przykładem projektu architektonicznego nie tylko w dobie renesansu, ale także w historii architektury europejskiej w ogóle. Zbudowana na planie koła wpisanego w kwadrat, idealnie symetryczna, w której schody znajdujące się na osi symetrii każdej z czterech elewacji tworzą ramiona greckiego krzyża ¹², stanowiła rodzaj uniwersalnego schematu willi podmiejskiej. Posłużyła za wzór innym willom projektowanym przez Palladio, na przykład w Montagnana, Vancimuglio, Piombino Dese czy Fratta Polesina ¹³. Pod względem formy architektonicznej Villa Rotonda jest ostatecznym, idealnym wyrazem myśli renesansowej, o którym niejeden architekt włoskiego renesansu marzył, ale dopiero Andrea Palladio zrealizował ¹⁴.

Villa Almerico (Villa Rotunda), karta z „I quattro libri dell’architettura” Andrea Palladio, 1570, fot.: metmuseum.org

Na kartach Quattro Libri dell’Architettura Andrea Palladio wielokrotnie podkreślał, iż budowle należy projektować tak, aby wewnętrzne sale wykorzystywały jak najwięcej światła dziennego. Jednakże Villa Rotonda w Vicenzy nie wydaje się spełniać wytycznych zawartych na kartach traktatu, lecz stanowi raczej wyraz dążeń architekta do realizacji projektu idealnej budowli renesansowej.

Po śmierci Paolo Almerico willę przejął jego syn Virginio, który sprzedał budynek w 1591 r. braciom Capra ¹⁵. Przejęcie przez nich willi upamiętnia herb z motywem kozy w tympanonie jednego z portyków oraz inskrypcja wypisana majuskułą, na tablicach w belkowaniach portyków na czterech elewacjach budynku ¹⁶: „Mario Capra, syn Gabriele, budynek ten, wraz ze wszelkimi dobrodziejstwami posiadania, złożonymi z pól uprawnych, dolin i wzgórz prawem pierworództwa objął i na wieczną pamięć pozostawił, gdy dojdzie do wygaśnięcia rodu”. Bracia Capra, po wykupieniu budynku podjęli się sfinansowania prac nad jego ukończeniem ¹⁷.

Po śmierci Andrea Palladia w 1580 r. nadzór nad budową przejął Vincenzo Scamozzi. Nowy architekt pozostał wierny projektowi poprzednika i również najnowsze badania dowiodły, iż jego ingerencja w pierwotny projekt była minimalna: zmienił jedynie kształt kopuły i podwyższył poddasze ¹⁸.

• Info
• Lista artykułów

» Bartłomiej Bartelmus

Doktor historii sztuki, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, aktualnie pełni obowiązki kierownika Biblioteki Międzynarodowej Wyższej Szkoły Logistyki i Transportu we Wrocławiu. Dodatkowo tłumacz techniczny języka niemieckiego, związany z biurem translatorskim „Skřivanek” oraz serwisem dogadamycie.pl. W centrum jego zainteresowań znajduje się architektura i sztuka Italii w średniowieczu i czasach nowych, której arkana zgłębia drogą podejmowanych podróży do Włoch. Ponadto - miłośnik kolei; lepidopterolog-amator - z zaangażowaniem i pasją poznający motyle dzienne Polski, Europy i krajów pozaeuropejskich. Prowadzi blog poświęcony podróżom do Włoch i innym swoim zainteresowaniom: www.kochamwlochy.blogspot.com, a także publikuje zdjęcia na portalu fotograficznym www.italus.flog.pl.

• Filippo Lippi „Matka Boska z Dzieciątkiem i scenami z życia świętej Anny” - 21 października 2024
• Jacopo Pontormo „Portret Cosimo il Vecchio” - 24 lutego 2023
• Zagadka tycjanowskiego „Portretu mężczyzny o niebieskich oczach” - 23 października 2022
• Tycjan „La Bella” - 22 grudnia 2021
• Diotisalvi – mistrz budowli na planie centralnym w romanizmie toskańskim - 21 lipca 2021
• Od prostoty wiejskiej willi Valmarana w Vigardolo do monumentalizmu pałacu miejskiego Valmarana w Vicenzy - 13 maja 2021
• Finale d’Agugliaro – willa renesansowa i folwark szlachecki w dolinie, wśród urodzajnych pól - 13 stycznia 2021
• Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś - 17 lipca 2020
• Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi - 4 maja 2020
• Katedra w Pizie – perła romańszczyzny we Włoszech - 5 lipca 2019