Partnerem działu #ArcydziełoDoKawy jest Siemens – producent ekspresów do kawy.
Tadeusz Styka, Portret Poli Negri, przed 1930
olej, tektura, 103 × 76 cm,
Muzeum Narodowe w Warszawie
Tadeusz Styka, Portret Poli Negri | przed 1930, Muzeum Narodowe w Warszawie
W swoich opublikowanych w 1970 roku wspomnieniach Pola Negri napisała:
„W pobliżu Paryża miał swoje studio Tadeusz Styka, słynny wówczas malarz portretów kobiecych. Kiedy więc wyraził ochotę portretowania mnie, chętnie się na to zgodziłam. […]”1.
Było to spotkanie dwóch gwiazd: popularnego malarza i znanej aktorki, w wyniku którego musiało powstać wyjątkowe dzieło.
Cudowne dziecko malarstwa
Tadeusz Styka urodził się 12 kwietnia 1889 roku. Pochodził z artystycznej rodziny. Jego ojciec Jan był znanym malarzem, podejmującym tematykę historyczną, batalistyczną i religijną. W historii zapisał się jako współautor słynnej Panoramy racławickiej oraz twórca kilku innych panoram – obecnie mało znanych, ale wówczas przynoszących mu międzynarodową popularność. Tadeusz urodził się w Kielcach, gdzie Stykowie przez jakiś czas mieszkali w pałacyku na Wzgórzu Karscha. W 1900 roku przenieśli się do Paryża, w ślad za odnoszącym sukcesy na Wystawie Światowej dziełem Jana Styki Męczeństwo chrześcijan w cyrku Nerona.
Tadeusz Styka, Autoportret | ok. 1925, Muzeum Narodowe w Warszawie
Malarzami zostali zarówno Tadeusz, jak i jego młodszy o rok brat Adam, specjalizujący się w tematyce orientalnej. Pierwszych lekcji udzielał im oczywiście ojciec. W Paryżu Tadeusz miał okazję kontynuować edukację u Jeana-Jacques’a Hennera i Eugène’a Carrière’a. Uważany był za „cudowne dziecko” i już jako bardzo młody człowiek odnosił sukcesy na wystawach w Paryżu, w Polsce, a nawet w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Do tego ostatniego kraju przeprowadził się na stałe w 1929 roku. Zmarł 11 września 1954 roku w Nowym Jorku.
Tade Styka – bo pod takim imieniem znany był za granicą – to przede wszystkim portrecista, i to portrecista bardzo wzięty wśród elit dwudziestolecia międzywojennego. Malował takie sławy jak Ignacy Paderewski czy Enrico Caruso, a przede wszystkim rzesze pięknych i zamożnych kobiet – w tym niejedną aktorkę. Aby zrozumieć jego fenomen, oddajemy jeszcze raz głos Poli Negri:
„Geniusz Styki polegał nie tylko na uchwyceniu podobieństwa, ale i na oddaniu epoki i indywidualności portretowanej osoby”2.
Pola Negri i jej portret autorstwa Tadeusza Styki | 1923–1927, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Cudowne dziecko teatru
Polę Negri – a raczej Barbarę Apolonię Chałupiec, jak się wtedy nazywała – też można nazwać cudownym dzieckiem, choć jej pochodzenie nie było tak znakomite. Na świat przyszła 3 stycznia 1897 roku3 w niewielkim mieście Lipno, położonym między Warszawą a Bydgoszczą. Dzieciństwo aktorki obrosło legendami, których autorką była głównie ona sama. Jej matka, Eleonora Kiełczewska, wyszła za mąż późno, już po trzydziestce. Oczarował ją młodszy od niej o dziesięć lat wędrowny kotlarz ze Słowacji o cygańskim pochodzeniu, Jerzy Chalupec. Apolonia była jedyną z ich trzech córek, która przeżyła. Nic dziwnego, że matka otaczała ją szczególną czułością. Do końca życia pozostały bardzo zżyte.
Gdy Apolonia była kilkuletnią dziewczynką, jej ojciec trafił do więzienia. Wówczas Eleonora Chałupiec przeniosła się z córką do Warszawy. Zamieszkały w tanim pokoiku w kiepskiej okolicy, przy ul. Browarnej na Powiślu, będącym wówczas jednym z najuboższych rejonów Warszawy. Dziewczynka słabo radziła sobie w szkole i w tamtym okresie nic nie zapowiadało jej świetlanej przyszłości.
Narodziny Poli Negri
Ada Negri, źródło: Wikipedia.org
Los Apolonii odmienił się, gdy za radą sąsiadów – chórzystów z opery – przystąpiła do egzaminu wstępnego do szkoły baletowej działającej przy Teatrze Wielkim. Zdała i wkrótce okazało się, że nie brak jej zdolności. Szybko miała szansę zadebiutować w Jeziorze łabędzim, a niewiele później zaprezentowała się jako solistka w balecie Coppelia. Zwróciła wtedy na siebie uwagę Kazimierza Hulewicza, wiceprezesa Warszawskich Teatrów Rządowych, który na wiele lat otoczył ją i jej matkę opieką.
Apolonii nie była jednak pisana kariera baletnicy, miała na to zbyt słabe zdrowie. Zagrożenie gruźlicą zmusiło ją do długiego pobytu w sanatorium w Zakopanem, gdzie wymyśliła swój pseudonim artystyczny. Pola to oczywiście zdrobnienie jej imienia, nazwisko zaś przyjęła po włoskiej poetce, Adzie Negri, z której wierszami zetknęła się w uzdrowisku. Po powrocie do Warszawy czternastolatka dobrze wiedziała, co chce robić. Zdała do Szkoły Aplikacyjnej (czyli aktorskiej) przy Warszawskich Teatrach Rządowych i już po roku zadebiutowała na scenie Teatru Małego jako Aniela w Ślubach panieńskich.
Na srebrnym ekranie
W tym czasie kinematografia w Polsce dopiero raczkowała. Sama Negri uważała filmy „tylko za zabawną nowość”4, ciekawostkę, a nie poważaną dziedzinę sztuki. A jednak w 1914 roku zagrała po raz pierwszy w filmie Niewolnica zmysłów w reżyserii Jana Pawłowskiego, według scenariusza Hulewicza. Historia w jakimś stopniu bazowała na biografii samej Negri – główna bohaterka to biedna córka ślusarza, która odnosi sukces jako tancerka. Siedemnastoletnia aktorka poradziła sobie świetnie przed kamerą i zapoczątkowała tym samym swoją spektakularną karierę.
Pola Negri, fot. Edward Steichen | 1925, Richard and Sandor Family Collection
Dla wytwórni filmowej Sfinks, która wyprodukowała Niewolnicę zmysłów, zagrała jeszcze w dziewięciu filmach. Ale Polska to było za mało dla pięknej, utalentowanej, a nade wszystko niebywale pracowitej aktorki. W 1917 roku wyjechała do Berlina, gdzie współpracowała ze studiem Saturn, wchłoniętym wkrótce przez UFA – największą z europejskich wytwórni. W Niemczech nagrała ponad 20 filmów, z których najlepsze to te w reżyserii Ernsta Lubitscha. Uważa się, że to on jako pierwszy w pełni wykorzystał predyspozycje Negri. Przeboje takie jak Oczy mumii Ma czy Madame Dubarry przyniosły aktorce rozgłos i pozwoliły sięgnąć jeszcze dalej: za ocean. W Hollywood pojawiła się w 1922 roku już jako gwiazda, ale amerykańscy reżyserzy początkowo nie potrafili wydobyć jej potencjału. Zrobił to nie kto inny tylko Lubitsch, który do Stanów przybył niedługo po Negri. Ich pierwszy wspólny film nakręcony w Ameryce, Cesarzowa, okazał się prawdziwym hitem.
Bohaterki grane przez Negri to najczęściej femmes fatales, uwodzicielki, namiętne kobiety z przeszłością. Nie mniej emocjonujące było jej życie prywatne. Często mówi się o niej jako o pierwszej prawdziwie współczesnej gwieździe, dostarczającej tematów plotkarskim rubrykom czasopism – jak chociażby wówczas, gdy weszła w konflikt ze swoją konkurentką Glorią Swanson. Jej życie miłosne nie było zbyt udane. Pierwsze, szybko zakończone małżeństwo zawarła w 1919 roku w Polsce z przypadkowo poznanym hrabią, Eugeniuszem Dąmbskim. Poznali się na stacji granicznej w Sosnowcu, gdzie Pola Negri została zatrzymana w czasie podróży z Warszawy do Berlina. Jeden z celników uznał pudełko z kopią jej pierwszego filmu za kontrabandę. Ostatecznie nieporozumienie udało się szybko wyjaśnić, a komendantem, który załagodził sytuację, był Eugeniusz Dąmbski i przypadkowe spotkanie przerodziło się w płomienny romans. Potem, już w Stanach, głośne były jej romanse z Charliem Chaplinem i przedwcześnie zmarłym Rudolphem Valentino.
Rudolph Valentino, źródło: Wikipedia.org
Charlie Chaplin, źródło: Wikipedia.org
W 1927 roku poślubiła prawdziwego księcia, Serge’a Mdivaniego, jednak i ten związek przyniósł wyłącznie rozczarowanie.
Uroczystość ślubna aktorki Poli Negri i gruzińskiego księcia Sergiusza Mdivaniego na zamku w Rueil | 1927, NAC
Do końca lat 20. Pola Negri nagrała w Ameryce ponad dwadzieścia filmów niemych, a w 1932 roku zadebiutowała w filmie dźwiękowym Na rozkaz kobiety. Poradziła sobie dobrze, ale kolejne hollywoodzkie propozycje nie napływały. Pojawiło się natomiast zaproszenie z Niemiec, gdzie wciąż była bardzo popularna. Nagrała tam kilka filmów, ale III Rzesza okazała się zupełnie innym krajem od tego, w którym mieszkała dekadę wcześniej. Coraz bardziej zaniepokojona Negri pod koniec lat 30. uciekła do Francji, udając przed wytwórnią, że zachorowała, a po wybuchu wojny wróciła do USA.
Pola Negri na plaży z psem | 1927, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Jeszcze przez jakiś czas musiała się mierzyć z niesprawiedliwymi oskarżeniami o kolaborację oraz z łatką „ulubionej aktorki Hitlera”. Po wojnie jej kariera aktorska w zasadzie się skończyła. W tym czasie pojawiła się na ekranie tylko raz, w filmie Księżycowe porządki z 1964 roku, w którym pokładała nadzieje na spektakularny powrót. Aż do śmierci 1 lipca 1987 roku mieszkała w San Antonio w Teksasie.
Legendarny wamp
Tadeusz Styka namalował Polę Negri, gdy w 1922 roku zatrzymała się na jakiś czas w Paryżu w drodze z Niemiec do Stanów. Oboje byli wtedy u szczytu swoich możliwości. Owa aura sukcesu wprost promieniuje z portretu. Widziała to sama aktorka, która darzyła obraz dużym sentymentem:
„Wydaje mi się, że mój portret z 1922 roku (później namalował drugi) doskonale przedstawia mnie, widzianą oczami świata: czarującą młodą kobietę, która rozkoszuje się świeżo zdobytą niezależnością oraz bogactwem strojów. Jedynie oczy zdradzają smutek, kryjący się za uśmiechnięta twarzą”5.
Nieco wyidealizowana i wysmuklona gwiazda kina zerka na nas znad lewego ramienia. Duże oczy błyszczą, a obwiedzione czerwoną szminką usta uśmiechają się zalotnie. Owinięta jest jedynie w drogie futro, odsłaniające ramiona i plecy. Nie przekracza granicy przyzwoitości, ale pobudza wyobraźnię, jak na filmowego wampa przystało. Jej status podkreśla biżuteria: modny szur pereł przerzucony na plecy i duży pierścionek. To Pola w najlepszym swoim wydaniu – prawdziwa gwiazda, która przeszła do legendy.
Pola Negri ze swoim portretem autorstwa Tadeusza Styki | 1924, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Aktorka wspominała, że:
„Portret ten wzbudził ogólny zachwyt na wystawie w Knoedler Galleries w Nowym Jorku. […] ofiarowałam go Muzeum Narodowemu przed wybuchem II wojny światowej”6.
W zbiorach tej instytucji znajduje się do dziś.
Bibliografia:
1. Czapińska W., Polita, Warszawa 1989.
2. Kotowski M., Pola Negri. Legenda Hollywood, Warszawa 2011.
3. Małaczyński A., Jan Styka. Szkic biograficzny, Lwów 1930.
4. Negri P., Pamiętnik gwiazdy, tłum. T. Evert, Warszawa 1976.
5. Zarębski K.J., Pola Negri, https://culture.pl/pl/tworca/pola-negri (dostęp: 06.03.2021).
Partnerem działu Arcydzieło do kawy, który wspiera naszą misję edukacyjną jest marka Siemens, producent ekspresów do kawy.
Każdy dzień to szansa na odkrycie czegoś nowego. W sobie i wokół siebie. Pozwól by chwila przy aromatycznej filiżance kawy zainspirowała Cię do spróbowania czegoś o czym zawsze marzyłeś, na co nie miałeś czasu lub przestrzeni. Sięgaj po więcej. Poznawaj. Doświadczaj. Odkryj nowe oblicze sztuki przy filiżance dobrej kawy z marką Siemens. #poczujsiekoneseremsztuki
* Grupa BSH jest licencjobiorcą w odniesieniu do znaków towarowych, do których uprawniona jest Siemens AG.
Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl
A może to Cię zainteresuje:
- Fryderyk Pautsch „Portret Leopolda Staffa” - 20 września 2024
- Józef Pankiewicz „Dziewczynka w czerwonej sukience” - 18 kwietnia 2024
- Mela Muter „Autoportret w świetle księżyca” - 4 kwietnia 2024
- Japoneczki, czyli kobiety w kimonach w polskiej sztuce - 8 stycznia 2024
- Skandal, konflikt, pojedynek, zabójstwo, czyli o wybuchowej naturze polskich artystów - 17 grudnia 2023
- Kolorowy ptak. O tragicznych losach niezwykłej malarki – Teresy Roszkowskiej - 29 października 2023
- Stanisław Wyspiański „Nasturcje” - 6 października 2023
- Stanisław Wyspiański „Portret pani Solskiej” - 12 września 2023
- Twarzą w twarz z Wyspiańskim, czyli o autoportretach artysty - 1 września 2023
- Jan Matejko „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” - 16 lutego 2023
