Paul Delaroche „Egzekucja Lady Jane Grey”

Paul Delaroche, Egzekucja Lady Jane Grey, 1834
olej, płótno, 246 × 297 cm,
National Gallery, Londyn

Paul Delaroche, Ścięcie Lady Jane Grey, egzekucja Lady Jane Grey, sztuka francuska, Niezła Sztuka

Paul Delaroche, Egzekucja Lady Jane Grey | 1834, National Gallery, Londyn

W Europie na przełomie XVIII i XIX wieku dominowało malarstwo akademickie. Akademicy upodobali sobie nawiązywanie do mitologii i tradycji antycznej, ale szczególne znaczenia miały dla nich także wydarzenia historyczne i właśnie te kompozycje są najbardziej charakterystyczne dla estetyki akademickiej.

Jednym z najpopularniejszych wówczas akademików był francuski malarz Paul Delaroche. Artysta urodził się w Paryżu w 1797 roku w rodzinie handlarzy i kolekcjonerów sztuki. Jego ojciec, Gregoire-Hippolyte Delaroche, był znanym paryskim marszandem, więc Paul już od dzieciństwa miał ułatwiony i zapewniony dostęp do sztuki. W wieku dziewiętnastu lat, przy pełnym wsparciu i aprobacie rodziny, Paul rozpoczął naukę w École des Beaux-Arts, którą jednak po dwóch latach opuścił. W 1818 roku dołączył do studia Antoine’a Jeana Grosa, nauczyciela Jacques’a Louisa Davida. W pracowni Grosa Delaroche mógł rozwijać swoje zainteresowania malarstwem historycznym i już w 1822 roku zadebiutował na Salonie.

Niedługo później Delaroche zainteresował się nie tylko tradycją angielskiego malarstwa, ale również angielską historią, czego wyrazem miały być kompozycje przedstawiające wydarzenia z dziejów Anglii. W 1828 roku malarz wystawił pierwszy ze swoich obrazów nawiązujących do angielskiej historii — Śmierć królowej Elżbiety. Inspirowanie się przeszłością Anglii sprawiło, że Delaroche zyskał popularność w Wielkiej Brytanii w latach 30. i 40. XIX wieku. W 1833 roku artysta namalował Egzekucję Lady Jane Grey. Obraz stał się jednym z najważniejszych i najbardziej cenionych w karierze Delaroche’a.

Lady Jane Grey zapisała się na kartach historii jako królowa dziewięciu dni, czasami nazywa się ją także dziewięciodniową królową. Urodziła się prawdopodobnie 12 października 1537 roku i była najstarszą córką księcia Suffolk Henryka Greya i lady Frances Brandon oraz prawnuczką króla Anglii Henryka VII. Jane Grey opisywano jako drobną i niską dziewczynę o jasnych włosach i piegowatej cerze. Uznawano ją za jedną z najlepiej wykształconych kobiet w kraju: biegle posługiwała się językami łacińskim, greckim, hebrajskim, włoskim i francuskim. Staranne wykształcenie mogło być spowodowane pragnieniem rodziców Jane, by ich najstarsza córka została w przyszłości małżonką następcy tronu, gdyż jej młodsze siostry nie miały już zapewnionej tak dobrej edukacji.

Lady Jane Grey, portret, Anglia, Niezła Sztuka

Nieznany artysta, Lady Jane Grey | ok. 1590–1600, National Portrait Gallery, Londyn

25 maja 1553 roku¹ w wieku szesnastu lat Jane Grey została przymuszona do ślubu, wyszła za mąż za Guildforda, syna Johna Dudleya, który był członkiem regencji w czasach panowania wuja Jane – króla Edwarda VI. Zaledwie kilka tygodni później król zmarł bezpotomnie, ale informacji o śmierci nie podano od razu do wiadomości publicznej. Dudley przekonał Radę Królewską, by koronę przekazać lady Jane Grey. Nie wiadomo, jak Dudleyowi udało się przekonać Radę do takiej decyzji, podobno sfałszował podpis króla w dokumentach, w których zawarto postanowienie o odsunięciu sióstr Edwarda VI — Marii i Elżbiety — od dziedziczenia tronu. 10 lipca 1553 roku lady Jane Grey została zmuszona do publicznego wystąpienia, podczas którego miała poinformować o śmierci Edwarda VI i jednocześnie ogłosić, że zgodnie z ostatnią wolą zmarłego króla to ją wyznaczono na następczynię tronu. Koronacja odbyła się tego samego dnia. Jane musiała być świadoma tego, że stała się pionkiem w politycznej grze, ponieważ do samej koronacji powtarzała, że nie ma praw do tronu. Rządy królowej Jane trwały dziewięć dni — od 10 do 19 lipca 1553 roku. Władzę przejęła prawowita dziedziczka, Maria Tudor, a Jane została uwięziona w Tower of London wraz z mężem, ojcem i teściem. Początkowo Maria planowała uwolnić Jane Grey, ale obawiała się, że ktoś znów mógłby wykorzystać jej kuzynkę przeciwko niej, więc za namową swojego męża, Filipa II, skazała ją na ścięcie. Egzekucja Jane Grey i jej męża odbyła się 12 lutego 1554 roku. Markiza Henryka Greya ścięto 23 lutego.

Paul Delaroche, tworząc historyczne kompozycje, umiał wybrać najbardziej dramatyczne momenty danego wydarzenia, bo wiedział, że to one najbardziej wzruszą widzów. Na obrazie Egzekucja Lady Jane Grey uwiecznił chwilę tuż przed ścięciem młodej kobiety, a właściwie jeszcze nastolatki, która wiedziała, że nie należy jej się korona i nawet nie chciała być królową. Przedstawiona na obrazie Jane jest ubrana w białą zdobioną suknię, a jej oczy zakrywa równie jasna szarfa.

Paul Delaroche, Egzekucja Lady Jane Grey, detal | 1834, National Gallery, Londyn

Jej strój, stanowiący najbardziej rozświetlony punkt obrazu, stanowi przeciwieństwo ubioru skazańca, który widzi się w wyobraźni, kiedy poznaje się podobne historie. Młoda kobieta wyciąga dłoń przed siebie, jakby chciała za pomocą dotyku odnaleźć katowski pień. Według przekazów Jane wpadła w panikę, kiedy nie mogła go zlokalizować. Wtedy pomógł jej John Brydges, dworzanin, członek parlamentu, który na obrazie obejmuje skazaną prawym ramieniem, a lewą dłonią pomaga odpowiednio nakierować jej ręce. Na podłodze dookoła rozsypano słomę, w którą miała wsiąkać krew ofiary.

Paul Delaroche, Egzekucja Lady Jane Grey, detal | 1834, National Gallery, Londyn

Na obrazie Delaroche przedstawił również dwie inne kobiety. Jedną z nich prawdopodobnie jest niania Jane. Pozy i gesty kobiet sugerują ich rozpacz, bezradność, rezygnację. W kontraście do nich ukazano kata, stojącego po drugiej stronie. Jest on pełen spokoju, chłodu i obojętności — za chwilę po prostu wykona swoją pracę, więc nie ulega emocjom.

Trudno określić miejsce rozgrywającego się na obrazie zdarzenia. Ciemne ściany zdobione łukami i kolumny mogłyby zarówno stanowić część zewnętrznej fasady, jak i tworzyć pomieszczenie wewnątrz budynku. W rzeczywistości Jane Grey została ścięta na świeżym powietrzu, na dziedzińcu zwanym Tower Green, który przynależy do Tower of London. W tym samym miejscu zostały ścięte także żony Henryka VIII — Anna Boleyn i Katarzyna Howard.

Na obrazie nie można wskazać źródła światła, które oświetla bohaterów. Szczególnie postać Jane jest rozświetlona, co zdaje się uwydatniać jej młodość, niewinność i jednocześnie tragizm jej postaci. Dbałość malarza o detale, która uwidacznia się w niezwykle sugestywnie przedstawionych gestach i mimice bohaterów, a także w ubiorach i przedmiotach, podkreśla nie tyle realność rozgrywanej sceny, co dramatyczny wydźwięk tego historycznego wydarzenia. Delaroche namalował Egzekucję Lady Jane Grey po rewolucji lipcowej w 1830 roku, podczas której obalono Karola X, jednego z ostatnich monarchów z dynastii Burbonów. Dzieło francuskiego artysty przypominało także o egzekucji królowej Marii Antoniny. Nic zatem dziwnego, że kiedy obraz został po raz pierwszy wystawiony w 1834 roku na Salonie, cieszył się dużą popularnością wśród publiczności, bowiem wywoływał emocjonalne skojarzenia.

Pierwszym nabywcą obrazu Egzekucja Lady Jane Grey był Anatol Demidow, książę San Donato. Kolejni właściciele dzieła to Henry Eaton, baron Cheylesmore, oraz jego syn, William Eaton, który w 1902 roku podarował obraz National Gallery w Londynie. Przez wiele lat uważano, że Egzekucja Lady Jane Grey została zniszczona podczas powodzi w 1928 roku, jednak w 1973 roku płótno Delaroche’a zostało odnalezione przez ówczesnego kuratora galerii, Christophera Johnstone’a, kiedy szukał materiałów do książki o innym malarzu. Obraz był zachowany w bardzo dobrym stanie i ponownie mógł trafić do National Gallery, gdzie znajduje się do dziś.

Paul Delaroche, Egzekucja Lady Jane Grey | 1834, National Gallery, Londyn

Obraz Egzekucja Lady Jane Grey ugruntował wysoką pozycję Delaroche’a w świecie sztuki i przyczynił się do zwiększenia jego popularności. Malarz był uznanym pedagogiem, w okresie monarchii lipcowej jego prywatne atelier było tym najbardziej obleganym — w niektórych okresach uczęszczało do niego ponad stu uczniów. Paul Delaroche został także profesorem w École des Beaux-Arts oraz najmłodszym członkiem Académie des Beaux-Arts.

Bibliografia:
1. Bann S., Paul Delaroche: History Painted, London 1997.
2. Poprzęcka M., Akademizm, Warszawa 1977.
3. Poprzęcka M., Kochankowie z masakrą w tle, Warszawa 2004.

hrp.org.uk/tower-of-london/history-and-stories/lady-jane-grey. ↩

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.