Jean-Léon Gérôme „Pigmalion i Galatea”

Jean-Léon Gérôme, Pigmalion i Galatea, ok. 1890,
olej, płótno, 88,9 × 68,6 cm,
Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Jean-Léon Gérôme, Pigmalion i Galatea | ok. 1890, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Jean-Léon Gérôme, wybitny przedstawiciel akademizmu, urodził się 11 maja 1824 roku w Vesoul, we wschodniej Francji, a zmarł 10 stycznia 1904 roku w Paryżu. Zasłynął z obrazów o tematyce orientalnej, mitologicznej i historycznej. Był jednym z najsławniejszych malarzy swoich czasów. Tłumy gromadziły się, aby obejrzeć jego dzieła, a dzięki licznym reprodukcjom swoich obrazów w formie fotograwiury już za życia dotarł do odbiorców sztuki na niespotykaną do tej pory skalę¹.

Jean-Léon Gérôme, fot. Nadar | 1900, Bibliothèque Nationale de France, Paryż

Gérôme – wymagający nauczyciel

Duży wpływ na twórczość artysty wywarł Paul Delaroche, którego Gérôme był uczniem. Za jego namową zadebiutował w 1847 roku obrazem Walka kogutów znanym także pod tytułem Młodzi Grecy. Po swojej pierwszej podróży na wschód, do Konstantynopola w 1853 roku, a następnie do Egiptu w 1856 roku², zaczął malować obrazy usytuowane w szerokiej gamie orientalnych tematów. Reprodukcja fascynującego obrazu Baszybuzuk autorstwa Gérôme’a zdobi okładkę albumu Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, który niedawno ukazał się nakładem wydawnictwa Arkady³. Publikacja przybliża najciekawsze dzieła sztuki tego muzeum.

Jean-Léon Gérôme, Baszybuzuk | 1868–1869, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Obraz powstał po powrocie artysty do Paryża z dwunastotygodniowej podróży na Bliski Wschód i przedstawia baszybuzuka – żołnierza nieopłacanych nieregularnych wojsk tureckich (w XIX i na początku XX wieku), utrzymujących się z grabieży. Dzieło zachwyca precyzją, z jaką artysta przedstawił ubiór mężczyzny.

Jean-Léon Gérôme, fot. Ferdinand Mulnier | lata 70. XIX wieku, National Portrait Gallery, Londyn

Fascynacja Gérôme’a idealnie oddanymi szczegółami kostiumów oraz etniczną różnorodnością przyniosła malarzowi sławę i wyznaczała standardy dla innych artystów⁴. Przez prawie czterdzieści lat był nauczycielem w École des Beaux-Arts w Paryżu. Należał do wymagających i krytycznych nauczycieli, a lista jego studentów jest imponująca. Szacuje się, że wykształcił około dwóch tysięcy artystów pochodzących z różnych krajów. Spośród polskich malarzy jego uczniami byli m.in. Wlastimil Hofman oraz Jerzy Karszniewicz. Duży wpływ wywarł także na życie i twórczość Stanisława Chlebowskiego, z którym był zaprzyjaźniony i któremu udzielał artystycznego wsparcia⁵. Pomagał także Arturowi Grottgerowi, który odnotował to w listach do narzeczonej, Wandy Monné. Gérôme był zagorzałym obrońcą malarstwa akademickiego, atakowanego przez impresjonistów, jako wróg postępowych trendów w sztuce sam stał się obiektem gorzkiej krytyki.

Jean-Léon Gérôme w swoim atelier w Paryżu | ok. 1885–1890, Frick Collection, Nowy Jork

Odmłodzenie mitu

Jean-Léon Gérôme, Pigmalion i Galatea | XIX wiek, Hearst Castle, San Simeon (Kalifornia)

W latach 1890–1892 Gérôme namalował trzy obrazy olejne oraz wykonał pokrytą polichromią marmurową rzeźbę⁶ (obecnie znajdującą się w zbiorach Hearst Castle w San Simeon w Kalifornii) będące nawiązaniem do mitologicznej historii o Pigmalionie i Galatei, opowiedzianej w Metamorfozach (także Przemianach) Owidiusza. Wszystkie prace ukazują moment ożywienia Galatei, jednak każdy obraz został namalowany pod innym kątem, tak aby parę będącą w centrum można było oglądać dookoła⁷.

Jedną z wersji Pigmaliona i Galatei artysta umieścił także na swoim autoportrecie Praca w marmurze z 1890 roku, na którym przedstawił siebie rzeźbiącego Tanagrę (obraz znajduje się w zbiorach Dahesh Museum of Art). Fakt, że Gérôme podjął narrację o Pigmalionie zarówno w malarstwie, jak i rzeźbie, świadczy o tym, że mit był dla niego ważny. W 1890 roku napisał do swojej biografki, Fanny Field Hering, że podjął temat Pigmaliona i Galatei w nadziei na odmłodzenie historii, która jest banalizowana⁸. Jako malarz akademicki doskonale wiedział, jak przedstawić historię jako pełny wzruszeń i emocji spektakl. Dzięki doskonałej technice i drobiazgowości potrafił uczynić osobę patrzącą na obraz naocznym świadkiem wydarzeń.

Jean-Léon Gérôme, Praca w marmurze (lub Artysta pracujący nad rzeźbą Tanagry) | 1890, Dahesh Museum of Art, Nowy Jork

Pigmalion i Galatea

Według mitu król Cypru Pigmalion twierdził, że wszystkie otaczające go niewiasty to nierządnice, z tego też powodu nigdy się nie ożenił. Pewnego dnia wyrzeźbił w białym marmurze posąg idealnie pięknej kobiety. Nadał jej imię Galatea (gr. galáteia, łac. galatea – mlecznobiała). Żadna z żyjących nie była w stanie dorównać jej urodą. Artysta podziwiał perfekcyjną, niezwykłą figurę, aż sam zakochał się w swoim dziele. Strasznie cierpiał, gdyż marmur nie mógł odwzajemnić jego uczuć. Za sprawą Wenus jego namiętna miłość i czułe pocałunki sprawiły, że zimny marmurowy posąg ożył. Jak pisał Owidiusz:

„[…] rzeźbiarz spieszy do swojej dziewczyny z kamienia, całuje. Czuje ciepło ciała. Znowu całuje, do piersi przyciska. Czuje, że kamień mięknie, łagodnieje, poddaje się jego dłoniom. Jak od promieni słońca miękną woski pszczele, dadzą się w palcach lepić i kształtować. Pigmalion zdumiony nie śmie uwierzyć, a pragnie, by złudzenie trwało, znowu bierze w objęcia, obejmuje z trwogą. Tętnią pulsy w jej żyłach, kamień stał się ciałem”⁹.

Jean-Léon Gérôme, Pigmalion i Galatea | ok. 1890, kolekcja prywatna, źródło: Christie’s

Mit o Pigmalionie i Galatei znalazł odzwierciedlenie w twórczości artystów wielu epok; ta mitologiczna scena stała się natchnieniem dla licznych malarzy. Jean-Léon Gérôme na obrazie Pigmalion i Galatea znajdującym się w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku mitologiczną scenę umiejscowił we wnętrzu pracowni artysty, podobno wzorowanej na jego własnej. Galatea powoli budzi się do życia na stanowisku rzeźbiarskim. Jest pokazana z tyłu, nie widzimy jej twarzy ani pocałunku z obejmującym ją namiętnie Pigmalionem, co dodaje jeszcze większej tajemniczości wydarzeniu. Ciało Galatei jest nagie, powabne i ma idealne kształty. Giętki tułów jest skręcony w prawo ku wielbicielowi. Galatea lewą ręką trzyma dłoń rzeźbiarza, aby kontrolować jego entuzjazm. Do pasa widzimy naturalny kolor ludzkiego ciała i ciemne włosy, ale jeszcze nie ma życia w jej lśniących, śnieżnobiałych nogach, które w zestawieniu z ciemnym tłem wnętrza przykuwają uwagę widza. Jeszcze przed chwilą Pigmalion pracował nad posągiem, o czym świadczą odłamki marmuru na podłodze oraz porzucony w pośpiechu młotek.

Jean-Léon Gérôme, Pigmalion i Galatea, detal | ok. 1890, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Widoczne we wnętrzu pracowni maski, których zadaniem jest okazywanie emocji, otwierają usta ze zdziwienia, są świadkami niebywałej sceny, cudu, kiedy posąg ożywa. Nad nimi unosi się Kupidyn, uosobienie miłości, który mierzy swoją strzałą w Galateę – już za chwilę zostanie nią ugodzona i zakocha się w Pigmalionie.

Kompozycja jest starannie wykończona i harmonijna, przedmioty we wnętrzu pracowni uporządkowane, co nadaje całej scenie trójwymiarowości. Mit o Pigmalionie i Galatei opowiada o miłości, ale przekazuje idee wykraczające poza dosłowne jego znaczenie. Obraz jest alegorią artysty jako twórcy nowego życia i jego miłości do tworzenia, pragnącego stworzyć dzieło idealne, wykonane perfekcyjnie, które będzie żyło.

Tekst powstał m.in. na podstawie książki:
K. Calley-Galitz, Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku »

Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku to pierwszy album tak wnikliwie przybliżający najciekawsze dzieła sztuki z kolekcji nowojorskiego muzeum. Imponująca jest lista twórców, których prace znajdują się w zbiorach muzeum, wystarczy wymienić kilku: El Greco, Rafael, Tycjan, Botticelli, Bronzino, Caravaggio, Turner, Velázquez, Goya, Rubens, Rembrandt, Bruegel, Vermeer, Monet, van Gogh, Gauguin, Cézanne, Matisse, Picasso, Pollock czy Warhol. Prezentowane dzieła – uwolnione od ograniczeń nałożonych przez fizyczny układ muzeum – nabierają nowych znaczeń, zaś chronologiczne zestawienie ich ze sobą odkrywa niespodziewane wizualne połączenia między obiektami, które powstawały w różnych obszarach cywilizacyjnych.

• Info
• Lista artykułów

» Beata Mielczarek

Interesuje się malarstwem, a także losami artystów polskich na tle XIX i XX wieku, w szczególności Wlastimila Hofmana. Autorka artykułów o artyście oraz opracowania jego wspomnień Wlastimil Hofman Autobiografia, Neriton 2020.

• Hofmann czy Hofman? Krótka historia pisowni imienia i nazwiska Wlastimila Hofmana - 24 listopada 2022
• Jean-Léon Gérôme „Pigmalion i Galatea” - 23 kwietnia 2021
• Wlastimil Hofman „Portret żony z pieskiem” - 4 grudnia 2020