Edgar Degas „Absynt”

Edgar Degas, Absynt, między 1875 a 1876,
olej, płótno, 92 × 68 cm,
Musée d’Orsay, Paryż

Edgar Degas, Absynt, impresjonizm, alkohol w sztuce, bohema paryska, Niezła sztuka

Edgar Degas, Absynt | między 1875 a 1876, Musée d’Orsay, Paryż

W dziewiętnastowiecznym Paryżu niezwykłą popularnością cieszyły się wszelkiego rodzaju kawiarnie, bary i tawerny. To tam skupiało się towarzyskie życie bohemy. Pisarze i malarze, przesiadując w kafejkach, obserwowali przemieszczających się klientów i wyszukiwali wśród nich swoich bohaterów, których później przedstawiali w dziełach, zarówno literackich, jak i malarskich. Co istotne, w tego typu lokalach przesiadywali głównie mężczyźni, ponieważ kobietom z dobrych domów nie wypadało w nich bywać.

Kawiarniane życie stanowiło bezgraniczne źródło inspiracji dla artystów, którzy mogli nie tylko uwieczniać charakterystyczne miejsca, profesje i wydarzenia, ale przede wszystkim dokumentować portrety psychologiczne osób przewijających się przez często zatłoczone, zadymione i gwarne pomieszczenia. Do obrazów ukazujących scenki wyciągnięte wprost z francuskich kafeterii, można zaliczyć między innymi dzieła Édouarda Maneta W kawiarni oraz Bar w Folies-Bergère, a także płótna Edgara Degasa, takie jak Kobiety na tarasie wieczorową porą czy Absynt.

Édouard Manet, Bar w Folies-Bergère, Arcydzieło do kawy, Niezła sztuka

Édouard Manet, Bar w Folies-Bergère | 1881–1882, olej, płótno, Courtauld Gallery, Londyn

Urodzony w 1834 roku Edgar Degas jest znany głównie z obrazów ukazujących baleriny, ich życie i taneczne występy. Nie da się ukryć, że balet należał do największych pasji artysty, co sprawiło, że motyw tańca przewijał się w jego twórczości do końca życia. Jednak Degasa inspirowało znacznie więcej zjawisk, miejsc i wydarzeń. Absorbowały go również paryskie życie i wszystkie rozrywki, które oferowało jedno z najsłynniejszych miast na świecie. Interesował go nie tylko balet, ale też opera i przedstawienia cyrkowe czy wyścigi konne. Swoje fascynacje z życia codziennego przenosił na płótna. W swojej twórczości nie unikał także społecznych zagadnień — często malował prostych ludzi podczas pracy, szczególnie kobiety — modystki, praczki, prasowaczki. Był czujnym obserwatorem i dzięki temu stał się świetnym portrecistą.

Edgar Degas, balet, baletnica, tancerki, Niezła sztuka

Edgar Degas, Próba baletu na scenie | ok. 1874, The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

W umiejętnym uwiecznianiu paryskiego życia na pewno pomogło mu odpowiednie artystyczne wykształcenie i możliwość rozwijania swojego warsztatu. Pochodził z zamożnej rodziny, a jego ojciec wspierał go w edukacji. Edgar ukończył École des Beaux-Arts, później spędził kilka lat we Włoszech, gdzie mógł studiować arcydzieła włoskich mistrzów. Początkowo inspirował się twórczością artystów renesansowych i barokowych, ale pod wpływem Maneta przystąpił do impresjonistów. Choć Degas nie miał w zwyczaju malować typowych dla impresjonistów pejzaży, to podobnie jak oni zajmował się zagadnieniami ruchu, barwy i efektów świetlnych w malarstwie. Wyniki poszukiwań i eksperymentów francuskiego artysty możemy dziś podziwiać podczas oglądania jego licznych i różnorodnych obrazów.

Do najbardziej przejmujących i silnie oddziałujących obrazów Edgara Degasa z pewnością można zaliczyć pracę z okresu między rokiem 1875 a 1876 pt. Absynt. Do stworzenia dzieła artystę zainspirowało wspomniane już wcześniej kawiarniane życie. Absynt to portret kobiety i mężczyzny siedzących w modnej wówczas kawiarni Nouvelle-Athènes, znajdującej się przy placu Pigalle.

Café de la Nouvelle Athènes, kawiarnia Paryż, bohema, Niezła sztuka

Café de la Nouvelle Athènes na Placu Pigalle | przed 1900 roku, Paryż

Przedstawiony lokal zdobi duże lustro, które miało zapewne optycznie powiększyć przestrzeń. W zwierciadle odbijają się sylwetki bohaterów obrazu. Sportretowana kobieta jest ubrana w biało-żółtą garsonkę i brązową spódnicę. Jej głowę zdobi kapelusz, który w tamtych czasach stanowił konieczny element, zarówno damskiego, jak i męskiego ubioru. Choć górna część stroju jest jasna, to nie rozświetla smutnej twarzy kobiety. Bohaterka obrazu siedzi przygarbiona, powieki ma półprzymknięte, wzrok wbity w podłogę i nieobecny. Zdaje się być zamyślona, pogrążona we własnym świecie, przygaszona i może strapiona.

Absynt i mazagran

Edgar Degas, Absynt, detal, alkohol, bohema, Niezła Sztuka

Edgar Degas, Absynt, detal | między 1875 a 1876, Musée d’Orsay, Paryż

Na stoliku przed kobietą stoi kieliszek wypełniony absyntem — popularnym w XIX wieku trunkiem, który charakteryzował się specyficzną zieloną barwą, przez co potocznie nazywano go „zieloną wróżką”.

Absynt, ulubiony napój bohemy, wzbudzał wiele kontrowersji, a to z powodu swojego składu. Był wykonywany między innymi z fenkułu (kopru włoskiego), piołunu, anyżu. Początkowo stosowano go jako lek, przede wszystkim przeciwgorączkowy. Szybko jednak odkryto, że piołun zawiera trujący środek — tujon, który ma działanie halucynogenne. Nic zatem dziwnego, że absynt szybko stał się trunkiem popularnym wśród artystów. Halucynacje występujące pod wpływem „zielonej wróżki” na pewno były niezwykle inspirujące.

Obok kobiety na obrazie widzimy mężczyznę. Sprawiają wrażenie, jakby przyszli razem, ale nie rozmawiają ze sobą, każde z nich jest pogrążone w swoich myślach. Ukazany bohater jest ubrany w czarną marynarkę i białą koszulę. Na jego głowie można dostrzec czarny kapelusz. Na stoliku przed mężczyzną stoi wypełniony ciemnym napojem wysoki kieliszek. Zapewne zawiera on mazagran, napój na bazie kawy z dodatkiem koniaku lub rumu – idealny na kaca.

Edgar Degas, Absynt, detal | między 1875 a 1876, Musée d’Orsay, Paryż

Towarzysz kobiety wygląda na przygaszonego, ze zrezygnowaniem spogląda gdzieś w bok. Kompozycja dzieła Degasa jest ciekawa, ukośny kadr powoduje, że widz może odnosić wrażenie, jakby siedział przy stoliku obok przedstawionej pary. Sama scena wygląda na namalowaną w paryskiej kawiarni, a w rzeczywistości Absynt powstał w pracowni artysty. Do obrazu pozowali aktorka Ellen Andrée oraz malarz Marcellin Desboutin.

Ellen Andrée

Edgar Degas, Portret Ellen Andrée | ok. 1876, © The Art Institute of Chicago / Potter Palmer Collection

Ellen Adrée, aktorka, modelka, niezła sztuka

Ellen Adrée, fot. bnf.fr

Ellen Adrée, a właściwie Hélène André, urodziła się w Paryżu 7 marca 1856 roku. Była odnoszącą sukcesy aktorką. Należała do obsady Théâtre Libre, paryskiego teatru założonego przez André Antoine’a. Miała zaledwie 13 lat, kiedy pierwszy raz pozowała Manetowi do jednego z obrazów. Później często bywała modelką nie tylko Maneta, ale również Degasa i Renoira. Ellen została uwieczniona na takich obrazach jak Śliwka Maneta czy Śniadanie wioślarzy Renoira.

Édouard Manet, Śliwka, Ellen Andre, Niezła sztuka

Édouard Manet, Śliwka | 1877, National Gallery of Art, Waszyngton

Marcellin Desboutin

Z kolei Marcellin Desboutin, podobnie jak Degas, uczęszczał do École des Beaux-Arts. Odbył liczne podróże, podczas których zwiedził między innymi Belgię, Holandię i Anglię. Mieszkał również we Włoszech, gdzie pisał wiersze i dramaty, tworzył ryciny oraz gromadził kolekcję dzieł sztuki. Gdy wrócił do Paryża, zaprzyjaźnił się z Edgarem Degasem.

Marcellin Gilbert Desboutin, Autoportret, sztuka francuska, francuski malarz, Niezła sztuka

Marcellin Desboutin, Autoportret | 1897, źródło: Wikipedia.org

Marcellin Gilbert Desboutin, sztuka francuska, francuski malarz, Niezła sztuka

Marcellin Desboutin, źródło: Wikipedia.org

Obraz Absynt po raz pierwszy został zaprezentowany podczas drugiej wystawy impresjonistów w 1876 roku. Krytycy i publiczność ocenili dzieło Degasa bardzo negatywnie, uważali, że obraz jest brzydki i wulgarny. Pozujących modeli, Ellen i Marcellina, uznano za alkoholików, a sam Degas był zmuszony do składania publicznych zapewnień, że nie mają oni żadnych problemów z piciem. Francuski artysta był również krytykowany za sposób, w jaki namalował swój obraz — według opinii nie wpisywał się on ani w estetykę impresjonistów, ani w konwencję realizmu czy tym bardziej akademizmu.

Jednak najważniejsza powinna wydawać się wymowa dzieła, jego interpretacja. Z jednej strony można uznać, że Degas namalował Absynt jako przestrogę przed piciem alkoholu, który wyniszcza organizm, sprawia, że człowiek staje się przygaszony, ociężały, zmizerniały. Z drugiej strony malarz zobrazował samotność, alienację głównych bohaterów. Kobieta i mężczyzna, których obserwujemy na obrazie, są fizycznie blisko, a mimo to zdają się siebie nie zauważać. Wyglądają na przygnębionych, zamyślonych i zagubionych. Miejsce ich spotkania, zazwyczaj zatłoczona kawiarnia, tylko potęguje ciszę wokół postaci i ich osamotnienie. To jeden z najbardziej dojrzałych obrazów Degasa.

Bibliografia:
1. Bartolena S., Degas i impresjoniści, tłum. D. Łąkowska, Warszawa 2006.
2. Castellani F., Cecchetti M., Edgar Degas. Życie i twórczość, tłum. H. Borkowska, Warszawa 2000.
3. Cendrowski S., Impresjonizm. Historia, sztuka, ludzie, Warszawa 2017.

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.