Władysław Czachórski – malarz pięknych kobiet

„Te damy z niedbałą miękką gracją wtulone w bujające się fotele, połysk atłasów, prawdziwe koronki i stare tkane złotem brokaty ich sukien, biżuteria i kwiaty swobodnie trzymane w dłoni – to wszystko malować i znów na nowo malować, w niewiele różniących się, ale pełnych wdzięku wariantach, było dla tego artysty zadaniem i przyjemnością jego życia”¹ – pisał monachijski krytyk Alex Brand po śmierci Władysława Czachórskiego.

Władysław Czachórski, Dama w liliowej sukni z kwiatami | 1880-1890, Muzeum Narodowe w Warszawie

Ten akademicki malarz uznawany był za niezrównanego w oddawaniu drobiazgowego piękna tkanin i materiałów, kwiatów i biżuterii. Kim był ten artysta, którego obrazy osiągają obecnie na aukcjach największe sumy, a którego nazwisko jednak nie weszło w poczet największych malarzy polskich?

Beztroska dziecięcych lat

Władysław Maurycy Czachórski urodził się w Lublinie 22 września 1850 r. Dzieciństwo miał szczęśliwe. Jesień, zimę i wiosnę spędzał z rodzicami, Wiktorem i Marią oraz młodszym o trzy lata bratem Stanisławem w Lublinie, lato zawsze w majątku rodziny – Grabowczyku.

Ojciec Władysława był nauczycielem muzyki, a ta towarzyszyła malarzowi przez całe życie. Gorliwa nauka pod okiem ojca dała mu podstawy gry na fortepianie. Podczas późniejszych studiów w Monachium, Czachórski wraz z Maksymilianem Gierymskim urządzali koncerty na cztery ręce! Bardzo szybko jednak zdolności malarskie zaczęły dominować nad muzycznymi, co u kilkunastoletniego Władysława odkrył jego licealny nauczyciel rysunku i kaligrafii.

Początki edukacji artystycznej

Wydarzenia powstania styczniowego i wzmożona rusyfikacja w liceum Czachórskiego, zmusiły jego rodziców do przeniesienia syna do Warszawy. Zamieszkał na stancji u Rafała Hadziewicza – malarza, profesora i założyciela Szkoły Sztuk Pięknych². Czachórski uczył się w klasie rysunkowej u wybitnych polskich artystów. Był jednym z najwybitniejszych uczniów w szkole, a młodsi koledzy z wielką nieśmiałością i ogromnym podziwem wskazywali go sobie palcami na korytarzach… Podobno Szkołę ukończył Czachórski szybko, bo w niecałe dwa lata³. W 1868 roku wyjechał do słynnej drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, w której uczył się niecały rok, aby wyjechać do…

Monachium

Akademia monachijska odegrała ogromną rolę w sztuce XIX i XX wieku, w szczególności na kartach historii sztuki polskiej, stając się najważniejszą szkołą artystyczną. W różnych okresach studiowali na niej wszyscy najważniejsi artyści polscy, których określa się terminem szkoły monachijskiej. Polacy na Akademii studiowali od lat 30. XIX wieku. W różnym czasie na Akademii tej studiowali: Jan Matejko, Henryk Siemiradzki, Józef Simmler, Stanisław Witkiewicz, Leon Wyczółkowski, Olga Boznańska, Jacek Malczewski, Franciszek Żmurko, bracia Kossakowie, Wojciech Gerson, Julian Fałat, bracia Gierymscy, Józef Chełmoński, Józef Brandt, Alfred Wierusz-Kowalski, Artur Grottger i wielu innych. Sztuka Polaków w Monachium była niezwykle popularna u niemieckich odbiorców i wysoko ceniona przez kolekcjonerów. Tematyka obrazów była ściśle związana z Polską. Dominował nurt romantyczny, tematyka historyczna i batalistyczna. W późniejszych latach prym wiódł realizm – pejzaże i sceny rodzajowe.

Prawdziwe apogeum wyjazdów Polaków do Monachium następuje w latach 60. i 70. Także w tym czasie wyjeżdża tam Władysław Czachórski, stając się studentem Akademii w roku 1869. Polscy artyści skupiają się wówczas wokół Józefa Brandta – nieformalnego przywódcy szkoły monachijskiej i bodaj najbardziej znanego jej przedstawiciela. W Akademii Monachijskiej Władysław Czachórski odbył pięcioletnie studia podczas których wykazał się wielką pracowitością. Jego pracą dyplomową była scena z Kupca weneckiego Szekspira.

Sukces wyczytany w gazecie

Dramaty szekspirowskie były dużą inspiracją dla artysty – obrazów o takiej tematyce stworzył kilka. Oprócz dyplomowej Sceny z Kupca weneckiego namalował także obrazy: Pogrzeb Julii, Hamlet oraz Aktorzy przed Hamletem. Ostatni obraz artysta ukończył w 1875 roku. Kosztował go dużo pracy, które artysta wynagrodził sobie rocznym pobytem we Włoszech.

aktorzy przed hamletem

Obraz Aktorzy przed Hamletem podejmował niecodzienną tematykę i znacznie odbiegał od tego, co się na rynku sztuki obecnie tworzyło. Nie spotkał się z ciepłym przyjęciem, co bardzo rozczarowało artystę, był przecież debiutantem, dopiero co skończył studia. Jednak 26 września 1879 r. Stanisław Czachórski dostrzega w „Gazecie Lubelskiej” informację o przyznaniu jego bratu złotego medalu na Wszechświatowej Wystawie Sztuki w Monachium właśnie za Aktorów przed Hamletem!⁴. Władysław nie do końca mógł w to uwierzyć, na wystawie swe prace prezentowali także Brandt, Siemiradzki i Chełmoński. Jeszcze jeden obraz przyciąga uwagę monachijskiej publiczności na Wystawie. Był to typowy dla twórczości Czachórskiego salonowy obraz przedstawiający piękną kobietę, o intrygującym tytule…

Czy chcesz różę?

Obraz o takim tytule, ukończony w 1879 roku, wyznaczył kierunek dalszej twórczości artysty. To jeden z pierwszych obrazów Czachórskiego, które później przyniosą mu sławę.

Władysław Czachórski Czy chcesz różę?  |  1879
olej, płótno, 66 × 52,2 cm, © Kolekcja prywatna

Przepis na typowego Czachórskiego? To bardzo proste. Wziąć jedną młodą i piękną kobietę ubraną w śliczne i bogate stroje, na jej twarz dodać trochę zadumy. Następnie całość oprószyć kwiatami i wrzucić to wszystko w bogate wnętrze pięknego domostwa. Zamieszać, a na koniec dodać szczyptę leniwego popołudnia. Voilà! Czachórskiego podano do stołu.

To lekkie, przyjemne, salonowe malarstwo, pełne fotograficznej precyzji sprawiło, że osiągnął on ogromny sukces na rynku sztuki, trafiając w gusta (i portfele!) niemieckiej publiczności.

Sukcesy na Wszechświatowej Wystawie przyniosły artyście lawinę zamówień. Postanowił nie wyjeżdżać do Paryża (jak miał to w zamiarze), lecz pozostać w Monachium, w którym żył i pracował już do końca życia. Całe życie maluje piękne kobiety, tworząc swoje najsłynniejsze obrazy, jak: List miłosny, Czytającą, Hafciarkę, Zadumaną, Poufne zwierzenia, O czym?, Podarek (Dama z klejnotami), Dla niego, Damę w liliowej sukience, Pierwsze róże.

Można mu zarzucić, że łatwe pieniądze za obrazy pięknych pań przedłożył nad artystyczne poszukiwania. To właśnie miało mu za złe wielu krytyków i historyków sztuki. Krytykowano jego komercjalizm, przeciwstawiano wzniosłe i głęboko patriotyczne malarstwo innych monachijczyków jego kosmopolitycznym i konwencjonalnym obrazom. 12 lat po śmierci artysty, w 1923 roku, tak ubolewa nad zmarnowanym talentem Czachórskiego historyk sztuki Eligiusz Niewiadomski: „tego zdolnego, szczęśliwego, pracującego bez wysiłku artystę zgubiło powodzenie. Kupowano jego obrazy za tym większe pieniądze, im były po malarsku gorsze. (…) Jest to po prostu doskonałość kolorowej fotografii równa, nudna i bezosobista (…) te właśnie „Oczekiwania”, „Zapytania” i „Listy miłosne” stały się mogiłą wielkiego talentu”⁵.

Czy Czachórski rzeczywiście zmarnował swój talent? A może po prostu jest tak, jak pisał po jego śmierci Alex Brand – malowanie tego typu obrazów było to dla niego prawdziwą przyjemnością? Może, jak pisał ten sam krytyk, Czachórski „realizował swoje pragnienie malarskiego uchwycenia i przedstawienia świata, który w nim żył i do którego należała jego własna natura”?⁶

Władysław Czachórski Portret Stanisława Czachórskiego, brata artysty  |  1889
olej, płótno, 154 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Malarz, który nigdy się nie zakochał

Współcześni krytycy zarzucają Czachórskiemu głównie płytkość i brak indywidualności w jego kobiecych postaciach. Danuta Miściukiewicz nazywa je „findesieclowymi Barbie”⁷ – cudnymi, idealnymi produktami o twarzach nieskalanych myślą. Z drugiej strony Czachórski przedstawia ideał kobiety w epoce, w której żył – doskonałej, ułożonej, spokojnej, pozbawionej żądz. Trudno jednak zaakceptować takie wizerunki kobiet, kiedy ma się przed oczyma ciekawe psychologicznie portrety jego matki, ukochanej bratowej czy żon przyjaciół.

Władysław Czachórski Portret Witolda Urbańskiego  |  1878
olej, deska, 20 × 13 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Władysław Czachórski Portret Marii z Popielów Godlewskiej  |  1887
olej, płótno, 35 × 26 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

O Czachórskim mówi się, że „choć kobiet nie lubił – kobiety malował”⁸, a jego prywatne zapiski ujawniają chłodny, wręcz mizoginistyczny stosunek do kobiet. Czachórski nigdy się nie ożenił, a jego dzienniki nie wskazują na to, żeby kiedykolwiek był zakochany. Raz w życiu przyszedł mu do głowy pomysł na ożenek, szybko jednak zaniechał dalszych poczynań. Miał on wówczas 51 lat, a jego wybranka… zaledwie 17⁹.

Człowiek szczęśliwy

Pomimo samotności w życiu miłosnym, która nie wydawała się mu doskwierać, Czachórski wiódł intensywne życie towarzyskie. Blisko przyjaźnił się z Henrykiem Sienkiewiczem i Józefem Brandtem, dużym szacunkiem darzył Stanisława Witkiewicza. Utrzymywał bliskie kontakty z rodziną, szczególnie z bratem i bratową, Jadwisią. Lubił wygodne życie i eleganckie restauracje. Praca przyniosła mu sukces, a przede wszystkim mógł się z niej utrzymać.

Władysław Czachórski Martwa natura z czaplami  |  1889
olej, płótno, 144,5 × 97 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Wystawiał swe obrazy w całej Europie, był członkiem akademii monachijskiej, a także członkiem jury międzynarodowych wystaw.

Zmarł w Monachium w 1911 roku. Polska prasa tak o nim wówczas pisała: „Sztandar sztuki polskiej niósł wysoko, imię kraju, którego był synem, rozsławił po całej Europie”¹⁰.

Obrazy warte miliony

Niezależnie od oceny znawców, krytyków i historyków sztuki, obrazy Władysława Czachórskiego od lat osiągają najwyższe kwoty na aukcjach dzieł sztuki. Jego obrazy od zawsze były doskonale znane i cenione na rynku europejskim. Dzieła Czachórskiego zasilają zbiory muzeów niemieckich, ale przede wszystkim kolekcje prywatne na całym świecie. Wbrew pozorom niewiele jego obrazów znajduje się w muzeach polskich, a największą ich kolekcję posiada Muzeum Narodowe w Warszawie.

Władysław Czachórski Portret Stanisława Czachórskiego, brata artysty  |  ok. 1892
olej, deska, 20 × 14 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Obecnie Czachórski jest coraz bardziej doceniany na rodzimym rynku sztuki. Znajduje się w pierwszej dziesiątce najdroższych malarzy polskich sztuki dawnej razem z takimi znanymi twórcami jak Henryk Siemiradzki, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski, Józef Chełmoński i Aleksander Gierymski. Jego najdrożej sprzedany obraz na aukcji w Polsce to Pierwsze róże z 1891 r., który uzyskał cenę 1 300 000 złotych.

Również dwa inne jego obrazy: Przed balem i Podarek ślubny sprzedały się za odpowiednio 1 150 000 i 1 010 000 złotych. Jeśli więc, jakimś zrządzeniem losu, mają Państwo do wydania trochę zaskórniaków, zachęcam do polowania na Czachórskiego.

Władysław Czachórski Podarek ślubny  |  1890
olej, płótno, 91,5 × 60 cm, © Kolekcja prywatna

• Info
• Lista artykułów

» Michalina Peruga

Absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim i filmoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Uwielbia twórczość Alfreda Hitchcocka, film noir, malarstwo średniowieczne i sztukę włoskiego renesansu. Fascynuje ją faktura obrazu – dlatego wszystkie dzieła ogląda z nosem przy podobraziu (stresując tym muzealnych pracowników). Niejeden alarm udało jej się uruchomić w ten sposób. Niechcący oczywiście.

• Gdy nie politykuję, maluję. Winston Churchill jako artysta - 4 sierpnia 2023
• Suzanne Valadon. Modelka, która została malarką - 16 września 2022
• Sofonisba Anguissola „Gra w szachy” - 6 czerwca 2022
• Paul Signac „Opus 217” (Portret Félixa Fénéona) - 29 kwietnia 2022
• Ostatnie obrazy genialnych artystów - 6 lutego 2022
• Czy można powąchać obraz? Zapach w sztuce - 29 sierpnia 2021
• Sandro Botticelli „Portret Simonetty Vespucci jako nimfy” - 20 sierpnia 2021
• Zdrada inspiracją dla sztuki – historia Louise Bourgeois - 6 lipca 2021
• Lucas Cranach starszy „Madonna pod jodłami” - 21 lutego 2021
• Kordegarda, na straży sztuki - 10 grudnia 2020