Tycjan, La Bella, 1536–1538,
olej, płótno, 89 × 75,5 cm,
Palazzo Pitti (Gallerie degli Uffizi), Florencja,
tymczasowo na wystawie w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu
Tycjan, La Bella | 1536–1538, Palazzo Pitti (Le Gallerie degli Uffizi), Florencja
Francesco I Maria della Rovere, książę Urbino i Sora, w liście z 2 maja 1536 roku do padewskiego szlachcica, prawnika i dyplomaty Giovanniego Giacomo Leonardiego wyraził zachwyt nad portretem kobiety w błękitnym stroju.
„Rzekniecie przeto Tycjanowi, […] że ów portret Niewiasty odzianej w szatę błękitną pragniemy, ażeby był rychło ukończonym w pełnej krasie i we wszech detalach, małżowiny usznej nie wyłączając […], albowiem z detalu owego pojąć możemy, czy inne detale dzieła owego jednako udanymi będą”1.
Pragnął nabyć to dzieło do swej kolekcji i nalegał na jego szybkie ukończenie. Chodziło zapewne o portret, który książę oglądał podczas wizyty w pracowni malarza na przełomie kwietnia i maja 1536 roku. Na co dzień eksponowany jest on we florenckiej Galleria Palatina (Palazzo Pitti, Sala Wenus) i opatrzony niejednoznacznym tytułem La Bella2. Kim był twórca portretu, a kim niewiasta, którą sportretował? Czy określenie tożsamości kobiety z obrazu jest możliwe? Czy też artysta podjął wyzwanie zobrazowania piękna kobiety wyidealizowanego, znamiennego dla epoki, w której żył?
Tycjan, właściwie Tiziano Vecellio (1488/90–1576), był mistrzem pędzla z epoki rozwiniętego i późnego renesansu, reprezentującym szkołę wenecką. Jego twórczość była związana, obok macierzystej Wenecji, także z innymi miastami-państwami dawnej Italii. Okres mecenatu książąt Urbino nad twórczością artysty przypada na drugą połowę lat 30. XVI wieku3. W tych latach powstały tak znakomite jego dzieła jak Wenus z Urbino, Portret księcia Francesco Maria della Rovere, Portret księżnej Eleonory Gonzaga della Rovere czy interesująca nas La Bella4.
Tycjan, Wenus z Urbino | 1538, Galleria degli Uffizi, Florencja
To ostatnie malowidło trafiło do Palazzo Pitti we Florencji w posagu Vittorii della Rovere (1622–1694), ostatniej przedstawicielki rodu książęcego, poślubionej w 1631 roku wielkiemu księciu Toskanii Ferdinando II de’ Medici (1610–1670)5.
Tycjan, Portret Franciszka Marii I della Rovere | 1536–1538, Galeria degli Uffizi, Florencja
Tycjan, Portret Eleonory Gonzalez | 1536–1538, Galeria degli Uffizi, Florencja
W inwentarzu Palazzo del Casteldurante z tego samego roku wzmiankowane są dwa obrazy, do których pozować miała ta sama modelka: „obraz […] nagiej kobiety leżącej, pędzla Tycjana, z zasłoną z turkusowej tafty” (chodzi zapewne o Wenus z Urbino) oraz „obraz […] przedstawiający tę samą damę, pędzla Tycjana, na płótnie, ubraną w wystawne szaty, w tym strój z turkusowej tafty”6. Po kilkakrotnej zmianie miejsca ekspozycji w 1956 roku malowidło trafiło ostatecznie do Sali Wenus we florenckiej Galleria Palatina (Palazzo Pitti), gdzie znajduje się do dziś. Konserwacja obrazu, umożliwiła dokładniejszą analizę dzieła i osadzenie go w kontekście epoki, w której powstało7.
Przypisanie obrazu Tycjanowi, jak również czas jego powstania (około 1536 roku) nie budzą wątpliwości wśród badaczy8. Tożsamości sportretowanej młodej kobiety pomimo intensywnych badań nie udało się dotąd ustalić. Wszelkie próby identyfikacji, podejmowane przez uczonych od XIX wieku po lata 80. XX wieku, szybko odrzucono z przyczyn merytorycznych. Cechy fizjonomiczne postaci jednoznacznie przemawiają za tezą, że Tycjan uwiecznił tę samą modelkę na interesującym nas obrazie oraz kilku innych dziełach, najczęściej malowanych dla blisko zaprzyjaźnionych z artystą prywatnych zleceniodawców. Niezaprzeczalnie ta sama młoda kobieta pozowała do wspomnianej wcześniej Wenus z Urbino, Dziewczyny w futrze czy Dziewczyny w kapeluszu z piórem, za czym jednoznacznie przemawia prawie identyczny zarys takich detali jak łuki brwiowe, oczy, nos, usta czy małżowina uszna9.
Tycjan, Portret kobiety w kapeluszu z piórem | ok. 1536, Ermitaż, Sankt Petersburg
Tycjan, Kobieta w futrze | ok. 1535, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Tycjan, La Bella | 1536–1538, Palazzo Pitti (Le Gallerie degli Uffizi), Florencja
Na ciemnym, niemal czarnym tle zobrazowano dumnie stojącą postać ujętą do kolan, z torsem zwróconym en trois quarts w lewo, spoglądającą bystrym wzrokiem piwnych oczu na widza. Niewiasta nosi wyśmienity i bardzo kosztowny strój, wykonany z ciemnobłękitnej tafty, zdobiony złoconym haftem. Ciemnobłękitna suknia wyróżnia się szerokim dekoltem, zaakcentowanym białą koronką z bawełny lub jedwabiu, a rękawy, bufiaste na wysokości ramion, ciaśniej przylegają do rąk na wysokości przedramion. Te ostatnie mają kolor winnego amarantu, a przez wycięcia prześwituje kolor białej bluzki. O wysokim statusie społecznym modelki świadczą również elementy drogocennej biżuterii, na przykład długi złoty łańcuszek zawieszony na szyi oraz kolczyki z pereł. Lewą, lekko uniesioną dłonią kobieta wydaje się wskazywać na coś poza przestrzenią obrazu, prawą podtrzymuje ozdobny pasek, upleciony ze złoconych nici. O wyrafinowaniu można również mówić w odniesieniu do fryzury modelki. Wspaniałość szat służyć może tu jedynie podkreśleniu ekspresji postaci i staje się nieodłącznym atrybutem portretowego wizerunku człowieka, gdzie wszystkie elementy powstałe z równie szlachetnej substancji barwnej składają się na jedną harmonijną całość10.
Tycjan, La Bella, detal | 1536–1538, Palazzo Pitti (Le Gallerie degli Uffizi), Florencja
Tycjan, Autoportret | ok. 1562, Museo del Prado, Madryt
Portret jawi się zatem jako ponadrealistyczny, jakkolwiek przemawia nie głębią wyrazu, lecz ową grandezzą pozy i wspaniałością stroju, który artysta potraktował jako pole do popisu efektów kolorystycznych, zgodnie z kształtowaną stopniowo przez cały okres swej twórczości zasadą „zwycięstwa koloru nad rysunkiem”11. Odwzorowanie zróżnicowanych materiałów świadczy o wybitnej sprawności technicznej, jaką malarz opanował około lat 30. XVI wieku, co przejawia się w różnicach pociągnięć pędzla, brutalnych na przemian z delikatnymi, celem otrzymania zróżnicowanych refleksów świetlnych na fakturze materiału12. Różowawa karnacja modelki oraz rysy jej twarzy odzwierciedlają jednocześnie piękno realistyczne i wyidealizowane, i zapewne dlatego portret ten przeszedł do historii pod uogólnionym tytułem La Bella13. Chodzić mogło zatem nie tyle o sportretowanie konkretnej osoby, co o oddanie hołdu wobec piękna kobiecego, rozumianego jako siła aktywująca życie czy jako moc piękna w ogóle14. Szwajcarski historyk sztuki, literatury i kultury Jacob Burckhardt zaliczył obraz do tego rodzaju dzieł, które zawsze będą nasuwać wątpliwości, w jakim stopniu są jeszcze portretami, a w jakim powstały z czystych pobudek artystycznych i czy w związku z tym mamy przed sobą przedstawienie pięknej postaci, czy też samo zobrazowanie problemu piękna15.
Do 30 stycznia 2022 roku można dzieło podziwiać na wspaniałej wiedeńskiej wystawie w Kunsthistorisches Museum, skąd powróci do Palazzo Pitti.
Wystawa Wizerunki kobiet u Tycjana w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu (5.10.2021–30.01.2022)
Bibliografia:
1. Amorevoli M., Ecco “La Bella” di Tiziano svelata l’identità della fanciulla, „La Repubblica”, https://firenze.repubblica.it/cronaca/2011/04/11/news/ecco_la_bella_di_tiziano_svelati_l_identit_della_fanciulla-14805551.
2. Bergerhoff R., Tycjan, Berlin–Warszawa 1972.
3. Cagli C., Valcanover F., L’opera completa di Tiziano, Firenze 1969.
4. Casciu S., Tiziano Vecellio, “La Bella”, w: Palazzo Pitti. Galleria Palatina e gli Appartamenti Reali. Catalogo dei dipinti, a cura di Marco Chiarini, Serena Padovano, Firenze 2003, s. 451, nr 743.
5. Cavalcaselle G.B., Crowe J.A., Tiziano. La sua vita e i suoi tempi, Firenze 1877–1878, t. 1–2.
6. Chiarelli R., Galleria Palatina a Firenze: 135 illustrazioni, Roma 1956.
7. Ciatti M., “La Bella” di Tiziano: alcune considerazioni in margine al restauro, w: La Bella di Tiziano a Palazzo Grimani. Mostra e catalogo a cura di Giulio Manieri Elia e Fausta Navarro, red. G.M. Elia, F. Navarro, Venezia 2013.
8. Farancini-Ciaranfi A.M., La Galleria Palatina (Pitti). Guida per il visitatore e catalogo delle opere esposte, Firenze 1964.
9. Gentili A., Tiziano, Milano 2012.
10. Glanville H., Riitano P., Seccaroni Claudio, “La Bella” e le Fanciulle di Vienna e San Pietroburgo: spunti per una lettura tecnica integrata, w: La Bella di Tiziano a Palazzo Grimani. Mostra e catalogo a cura di Giulio Manieri Elia e Fausta Navarro, red. G. . Elia, F. Navarro, Venezia 2013.
11. Gronau G., Titian, London 1904.
12. Humfrey P., Tiziano, New York 2007.
13. Kaminski M., Maestri dell’arte italiana. Tiziano 1488/90–1576, Milano 2007.
14. Kennedy I.G., Tiziano 1490 ca.–1576, Köln 2006.
15. Milanowska M., Tycjan. Mistrz w służbie największych, „Niezła Sztuka”, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/tycjan-mistrz-w-sluzbie-najwiekszych.
16. Pallucchini R., Tiziano, Firenze 1969, t. 1–2.
17. Pedrocco F., Tizian, München 2000.
18. Tietze H., Tizian. Leben und Werk, Wien 1936, t. 1–2.
19. Tomkiewicz W., Tycjan. Tiziano Vecellio, Warszawa 1972.
20. Waldmann E., Tizian, Berlin 1922.
21. Walther A., Tycjan, Warszawa 1978.
22. Wethey H.E., Titian. The Portraits, London 1971.
- Cyt. za: F. Navarro, “La Bella” di Tiziano alla ricerca di un’identità, w: La Bella di Tiziano a Palazzo Grimani. Mostra e catalogo a cura di Giulio Manieri Elia e Fausta Navarro, red. G. Manieri Elia, F. Navarro, Venezia 2013, s. 15. ↩
- E. Waldmann, Tizian, Berlin 1922, s. 99; H. Tietze, Tizian. Leben und Werk, Wien 1936, t. 2, s. 289; R. Pallucchini, Tiziano, Firenze 1969 t. 2, s. 80; C. Cagli, F. Valcanover, L’opera completa di Tiziano, Firenze 1969, nr 177; F. Pedrocco, Tizian, München 2000, s. 168, nr 107; I.G. Kennedy, Tiziano 1490 ca.–1576, Köln 2006, s. 50; M. Kaminski, Maestri dell’arte italiana. Tiziano 1488/90–1576, Milano 2007, s. 59. ↩
- I.G. Kennedy, op. cit., s. 43–50; M. Kaminski, op. cit., s. 58–63. ↩
- F. Pedrocco, op. cit., s. 45, 46; M. Kaminski, op. cit., il. 63, 64, 65, 69; M. Milanowska, Tycjan. Mistrz w służbie największych, „Niezła Sztuka”, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/tycjan-mistrz-w-sluzbie-najwiekszych (dostęp 15.08.2021). ↩
- A. M. Farancini-Ciaranfi, La Galleria Palatina (Pitti). Guida per il visitatore e catalogo delle opere esposte, Firenze 1964, s. 53, nr 18; F. Pedrocco, op. cit., s. 168, nr 107; M. Amorevoli, Ecco “La Bella” di Tiziano svelata l’identità della fanciulla, „La Repubblica”, https://firenze.repubblica.it/cronaca/2011/04/11/news/ecco_la_bella_di_tiziano_svelati_l_identit_della_fanciulla-14805551 (dostęp 11.04.2011); H. Glanville, P. Riitano, C. Seccaroni, “La Bella” e le Fanciulle di Vienna e San Pietroburgo: spunti per una lettura tecnica integrata, w: La Bella di Tiziano a Palazzo Grimani. Mostra e catalogo a cura di Giulio Manieri Elia e Fausta Navarro, red. G. Manieri Elia, F. Navarro, Venezia 2013, s. 73. ↩
- Cyt. za: F. Navarro, op. cit., s. 18. ↩
- M. Amorevoli, op. cit.; A. Gentili, Tiziano, Milano 2012, s. 150; M. Ciatti, “La Bella” di Tiziano: alcune considerazioni in margine al restauro, op. cit., s. 72–73. ↩
- Zob. G.B. Cavalcaselle, J.A. Crowe, Tiziano. La sua vita e i suoi tempi, Firenze 1877–1878, t. 1, s. 367; G. Gronau, Titian, London 1904, s. 93; E. Waldmann, op. cit., s. 112; Mostra di Tiziano, Venezia, 25 aprile – 4 novembre 1935. Catalogo delle opere, Venezia 1935, s. 71, nr 26; H. Tietze, op. cit., t. 2, s. 289; R. Chiarelli, Galleria Palatina a Firenze: 135 illustrazioni, Roma 1956, s. 18; A.M. Farancini-Ciaranfi, op. cit., s. 53, nr 18; R. Pallucchini, op. cit., t. 1, s. 277, nr 226; C. Cagli, F. Valcanover, op. cit., nr 177; H.E. Wethey, Titian. The Portraits, London 1971, s. 81, nr 14; R. Bergerhoff, Tycjan, Berlin–Warszawa 1972, nr 14; W. Tomkiewicz, Tycjan. Tiziano Vecellio, Warszawa 1972 s. 26–28; A. Walther, Tycjan, Warszawa 1978, s. 60; F. Pedrocco, op. cit., s. 45, 46, 168, nr 107; S. Casciu, Tiziano Vecellio, “La Bella”, w: Palazzo Pitti. Galleria Palatina e gli Appartamenti Reali. Catalogo dei dipinti, a cura di M. Chiarini, S. Padovano, Firenze 2003, s. 450, nr 743; I.G. Kennedy, op. cit., s. 50; M. Kaminski, op. cit., s. 59; P. Humfrey, Tiziano, New York 2007, s. 100; A. Gentili, op. cit., s. 147. ↩
- E. Waldmann, op. cit., s. 118; H. Tietze, op. cit., t. 2, s. 289; R. Pallucchini,op. cit., t. 1, s. 270, nr 226; C. Cagli, F. Valcanover, op. cit., nr 177; R. Bergerhoff, op. cit, nr 14; F. Pedrocco, op. cit., s. 168, 169, nr 107, 108, 109; S. Casciu, op. cit., s. 451, nr 743; I.G. Kennedy, op. cit., s. 50; H. Glanville, P. Riitano, C. Seccaroni, op. cit., s. 74. ↩
- R. Bergerhoff, op. cit., nr 14; A. Walther, op. cit., s. 60. ↩
- G.B. Cavalcaselle, J.A. Crowe, op. cit., s. 367. ↩
- H. Glanville, P. Riitano, C. Seccaroni, op. cit., s. 90–91. ↩
- F. Pedrocco, op. cit., s. 168. ↩
- Por. G. Gronau, op. cit., s. 94. ↩
- Cyt. za: R. Bergerhoff, op. cit., nr 14. ↩
Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Jacopo Pontormo „Wieczerza w Emaus” - 30 grudnia 2024
- Filippo Lippi „Matka Boska z Dzieciątkiem i scenami z życia świętej Anny” - 21 października 2024
- Jacopo Pontormo „Portret Cosimo il Vecchio” - 24 lutego 2023
- Zagadka tycjanowskiego „Portretu mężczyzny o niebieskich oczach” - 23 października 2022
- Tycjan „La Bella” - 22 grudnia 2021
- Diotisalvi – mistrz budowli na planie centralnym w romanizmie toskańskim - 21 lipca 2021
- Od prostoty wiejskiej willi Valmarana w Vigardolo do monumentalizmu pałacu miejskiego Valmarana w Vicenzy - 13 maja 2021
- Finale d’Agugliaro – willa renesansowa i folwark szlachecki w dolinie, wśród urodzajnych pól - 13 stycznia 2021
- Willa w Bagnolo di Lonigo – wczoraj i dziś - 17 lipca 2020
- Willa w Pojana Maggiore – Palladiański artystyczny „hymn” na cześć zwycięstwa militarnego i życia na wsi - 4 maja 2020
