Rafael Santi „Szkoła ateńska”

Rafael Santi, Szkoła ateńska, 1509–1511,
fresk, Stanza della Segnatura, Watykan

Rafael Santi, Szkoła ateńska | 1509-1511, Stanze Watykańskie, Watykan

Juliusz II był papieżem, któremu udało się odbudować i wzmocnić Państwo Kościelne i którego wizerunek został znacznie nadszarpnięty podczas pontyfikatu Aleksandra VI. Juliusz II był nie tylko ambitny, ale także dosyć despotyczny i gwałtowny, jednak to za jego czasów Rzym odzyskał utraconą wartość i autorytet, a także stał się ważnym ośrodkiem kultury renesansowej. Papież dbał o rozwój sztuki, został jednym z wielkich mecenasów tamtych czasów. Do Rzymu sprowadził wybitnych artystów, między innymi Michała Anioła, który na zlecenie papieża pokrył freskami sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej.

Jednym z pomysłów Juliusza II było udekorowanie stanz watykańskich, czyli pomieszczeń w północnym skrzydle Pałacu Watykańskiego, do których postanowił się przenieść, opuszczając dotychczas zamieszkiwane apartamenty. Nowe komnaty składały się z czterech połączonych ze sobą sal. Pierwszą z nich była Stanza della Segnatura, następnie Stanza di Eliodoro, Stanza di Costantino oraz Stanza dell’Incendio di Borgo. Freski zdobiące apartamenty miały być odzwierciedleniem ówczesnych ideałów humanizmu. Do Rzymu przybyli sławni artyści z różnych rejonów Włoch: Sodoma (właściwie Giovanni Antonio Bazzi), Bramantino, Lorenzo Lotto, Pietro Perugino oraz młodziutki Rafael Santi.

Rafael Santi Autoportret | ok. 1506, Galeria Uffizi, Florencja

Rafael Santi już za życia był otoczony legendą, aurą tajemniczości i boskości. Zawdzięczał to pięknym rysom twarzy, którą przyrównywano do oblicza Chrystusa, oraz niezwykłym umiejętnościom. Żył krótko, bo zaledwie 37 lat, ale udało mu się zdobyć uznanie. Jego obrazy chwalono za harmonię, klasyczne piękno, staranne przemyślenie. Pierwsze nauki pobierał u ojca Giovanniego, który był nadwornym malarzem książąt Urbino – miejscowości, w której w 1483 roku urodził się Rafael.

Kilka lat przed śmiercią Giovanni przekazał syna na naukę u wybitnego malarza Perugina, który wywarł ogromny wpływ na twórczość Rafaela. Perugino często zabierał ze sobą Rafaela, gdy podróżował do innych miast. Dzięki temu młody Santi odwiedził Florencję, Bolonię, Perugię. We Florencji Rafael po raz pierwszy zetknął się z Michałem Aniołem i Leonardem da Vinci, których bardzo podziwiał. Inspirował się również ich twórczością.

Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi – trzech wielkich tytanów renesansu, fot. Niezła sztuka

Dziełem, w którym szczególnie widać wpływ Leonarda, jest Portret Maddaleny Doni, nawiązujący do obrazu Mona Lisa. Rafael przedstawił swoją bohaterkę w takim samym ujęciu, umieszczając jej dłonie na pierwszym planie.

Po wyjeździe z Florencji Rafael udał się do Watykanu, by tam rozpocząć prace nad freskami na zlecenie papieża. Najpierw wykonał malowidła w Stanza della Segnatura. Podobno gdy Juliusz II zobaczył dzieło młodego artysty, był pod tak ogromnym wrażeniem jego talentu, że zwolnił pozostałych zatrudnionych malarzy i resztę prac zawierzył samemu Rafaelowi.

Dekoracje w pierwszej stanzy Rafael Santi malował w latach 1509–1511. Freski uznaje się za szczytowe osiągnięcie renesansu. Stanza della Segnatura to prawie kwadratowe pomieszczenie o wymiarach 10 × 8 metrów, w całości pokryte malowidłami ściennymi. Zgodnie z propozycją papieża freski obrazują poszukiwanie Prawdy, Dobra i Piękna. Szkoła ateńska oraz Dysputa o Najświętszym Sakramencie nawiązują do Prawdy racjonalnej i Prawdy objawionej.

Stanza Della Segnatura, Watykan, stanze watykańskie, renesans, Rafael, Niezła Sztuka

Stanza della Segnatura, Watykan, źródło: Wikipedia.org

Dobro zostało ukazane na freskach Grzegorz IX zatwierdza dekretalia i Justynian otrzymujący pandekty. Piękno przedstawiono w Parnasie, na którym Apollo w otoczeniu Muz oraz poetów uosabia Piękno sztuki. W renesansie uważano, że Prawda, Dobro i Piękno stanowią etapy pośrednie służące do osiągnięcia ostatecznej Prawdy i najwyższego Dobra. Miało to być możliwe do uzyskania poprzez harmonijne połączenie myśli antycznej z chrześcijańską. Takie treści artyści często zawierali w swoich dziełach.

Rafael Santi, Szkoła ateńska 1509-1511, Fresk, Stanza Della Segnatura, Watykan, Niezła sztuka

Rafael Santi, Szkoła ateńska, detal, 1509-1511, Fresk, Stanza Della Segnatura, Watykan

Spośród wszystkich fresków stworzonych dla Juliusza II za najlepszy i najsłynniejszy uznaje się Szkołę ateńską. Jest dokładnie przemyślaną, harmonijną kompozycją, do której Santi wykonał wiele szkiców. Możemy je oglądać w Albertina Museum w Wiedniu, Städel Museum we Frankfurcie czy Ashmolean Museum w Oxfordzie. A szkic całości przechowuje Pinacoteca Ambrosiana w Mediolanie.

Rafael Santi Szkic, Szkoła Ateńska, Pinacoteca Ambrosiana, Mediolan, Niezła sztuka

Rafael Santi, szkic do Szkoły ateńskiej, Pinacoteca Ambrosiana, Mediolan

To malowidło można uznać za alegorię filozofii. Rafael przedstawił na nim postaci antycznych myślicieli na tle obszernej budowli, zwieńczonej ogromnym sklepieniem kolebkowym. Budynek tworzy ramę dla ukazanej sceny i posiada elementy charakterystyczne dla architektury renesansowej: półkoliste arkady, kasetonowe stropy, nisze z posągami starożytnych bóstw – Apollem, który patronuje sztuce, oraz Minerwą, patronką nauki. Wrażenie głębi w obrazie nadają arkady ustawione w amfiladzie. Niebo, które można dostrzec za ostatnią z nich, wywołuje poczucie nieskończonej przestrzeni. Rafael Santi, tworząc fresk, mógł inspirować się architekturą rzymską i projektami wybitnego architekta, jakim był – odpowiedzialny za renesansową przebudowę bazyliki św. Piotra – Donato Bramante.

Rafael Santi na swoim fresku przedstawił około 40 postaci. W centrum znaleźli się czołowi antyczni filozofowie greccy – Platon, wskazujący ręką niebo jako miejsce doskonałych idei, oraz Arystoteles, który kieruje dłoń ku ziemi, podkreślając tym samym koncepcję oparcia wiedzy na doświadczeniu.

Platon trzyma w lewej dłoni swoją książkę Timajos, a Arystoteles na lewym udzie przytrzymuje tom Etyki. Artyści często nadawali swoim postaciom w scenach historycznych lub mitologicznych rysy osób sobie współczesnych. Równie często portretowali siebie. Rafael uczynił podobnie – jego Platon ma twarz Leonarda da Vinci, a siedzący u stóp schodów zamyślony Heraklit to Michał Anioł. Rafael w ten sposób sportretował swojego rywala, który w tym samym czasie pracował nad freskami w Kaplicy Sykstyńskiej.

Postać samego Rafaela można dostrzec po prawej stronie, w grupie dyskutujących osób.

Na fresku został uwieczniony również Euklides o rysach twarzy Bramantego, dokonujący pomiarów cyrklem. Za nim widać Zaratustrę z globusem nieba i Ptolemeusza z globusem Ziemi. Siedzący po lewej stronie kompozycji brodaty filozof, który pisze w księdze, to Pitagoras. Z kolei leżący na schodach starszy mężczyzna może być Diogenesem, który zasłynął jako przedstawiciel szkoły cyników. Na malowidle pojawia się także Sokrates – został przedstawiony podczas rozmowy z Alcybiadesem, po lewej stronie, na drugim planie.

Historycy uważają, że Szkoła ateńska ukazuje wszystkich ważnych starożytnych filozofów, jednak tożsamość niektórych trudno określić. Wyżej wymienieni są ci, co do których badacze mają pewność.

Szkoła ateńska jest monumentalnym dziełem, pełnym powagi, harmonii, ale też ożywienia, wynikającego z prowadzonych filozoficznych dysput. Papieskie zlecenia wpłynęły na wzrost sławy Rafaela. Młody artysta otrzymywał wiele zamówień od kardynałów i arystokratów, był znany również poza granicami Włoch. Cenił go wybitny malarz niemiecki Albrecht Dürer, co potwierdza korespondencja, jaką prowadzili w 1515 roku. Wymieniali się wzajemnie także swoimi rysunkami.

Lubisz nas czytać? Wesprzyj nas »

Zapraszamy do obejrzenia dzieła Rafaela w 360*:

Bibliografia:
1. Beckett W., Historia malarstwa. Wędrówki po historii sztuki zachodu, tłum. H. Andrzejewska, I. Zych, Warszawa 1996.
2. Girardi M., Rafael, tłum. H. Borkowska, Warszawa 2006.
3. Jankowiak-Konik B., Historia malarstwa. Jak czytać obrazy, Poznań 2010.
4. Karpowicz M., Rafael. Rafaello Santi, Warszawa 1978.

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.