Leon Wyczółkowski, Autoportret w chińskim kaftanie, 1911,
pastel, papier, 94,5 × 87 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Leon Wyczółkowski Autoportret w chińskim kaftanie (Autoportret w chińskiej szacie męskiej półoficjalnej longpao)  |  1911
pastel, papier, 94,5 × 87 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Z niektórymi słowami czas obchodzi się bezpardonowo. Wyrzuca je z obiegu lub przesuwa znaczenia na tyle daleko, że dochodzić może do nieporozumień. Przykładem tego, jak radykalnie mogą zmieniać się rozumienia pojęć, jest słowo „chińszczyzna”. Oddajmy głos historii. Sędziwy słownik pod redakcją Doroszewskiego wyliczał trzy możliwości definiowania chińszczyzny. Pierwsza odnosiła się do kultury Chin i inspiracji z niej płynących, drugie znaczenie to metafora czegoś niezrozumiałego, zaś trzecie – przesadna grzeczność¹. Współczesne słowniki nie wspominają o nadmiernej uprzejmości, dodają za to dwa potoczne użycia: niezrozumiały sposób wyrażania się i potrawa kuchni chińskiej². Co do pierwszego znaczenia, czyli tego, „co jest charakterystyczne dla Chin lub stamtąd pochodzi”, oba są pozornie zgodnie. W rzeczywistości różnica jest jednak spora, a cały wic polega na warstwie skojarzeniowej.

Doroszewski wspomina o fajansowych wazach belwederskich malowanych w motywy chińskie, cytuje dzienniki Staszica z notatką o „pokoikach papierem białym obitych, a na nim suchymi farbami malowane różne chińszczyzny”³. W dzisiejszym rozumieniu nie brzmiałoby to zbyt pochlebnie, bo przecież chińszczyzną potocznie zwykło się nazywać tanie wyroby masowe, lichej jakości i wątpliwego uroku. Leon Wyczółkowski nie mógł jeszcze przewidzieć, że produkty znad rzeki Jangcy staną się jednym z synonimów kiczu. Wtedy sytuacja rysowała się zgoła inaczej. Czytaj dalej →