Leon Wyczółkowski „Wiosna w Gościeradzu”

Leon Wyczółkowski, Wiosna – wnętrze pracowni artysty (Wiosna w Gościeradzu), 1933
akwarela, tusz, kredka, papier, 71 × 79 cm,
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Leon Wyczółkowski, Wiosna – wnętrze pracowni artysty (Wiosna w Gościeradzu) | 1931, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy

Leon Wyczółkowski kojarzy się z wieloma miejscami, jednak najmniej chyba z Bydgoszczą. Niemniej to właśnie tam znajduje się muzeum poświęcone jego twórczości i przechowujące znaczną spuściznę po artyście. Malarz przez całe życie poszukujący inspiracji zarówno w Polsce, jak i w Europie, pod koniec życia przeniósł się do Wielkopolski. Pierwszym krokiem ku temu było przekazanie w 1921 roku do Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu własnej kolekcji sztuki wschodniej. Za uzyskane w ten sposób pieniądze, artysta zakupił dworek w Gościeradzu, wsi umiejscowionej w pobliżu Bydgoszczy.

O wyborze tego właśnie miejsca zadecydowały uroki okolicy. Jak sam wspomina:

„W Gościeradzu ogród, sad i warzywnik. Ogród: oglądać kwiecie drzew, kwiaty, zieleń trawy, wchłaniać w siebie woń goździków i mięty i słodko pachnącego ziela. […] Stary dwór, żywopłoty, stare wielkie drzewa, chmurki na niebie, trawniki zielone, grządki ziół bogate w kolory i zapachy… Szukanie jakiejś chaty, dworku… w Poznańskiem, na Pomorzu. Tu rozstrzygnęło piękno”.

Dworek w Gościeradzu, fot. Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Leon Wyczółkowski, Dworek w Gościeradzu | 1924, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy

W 1934 roku na miejscu drewnianego dworku wybudował nowy parterowy dwór z mieszkalnym poddaszem.

Dwór Leona Wyczółkowskiego w Gościeradzu, fot. NAC

Akwarela Wiosna – wnętrze pracowni artysty z bydgoskiego muzeum, ukazuje pokój, w którym Wyczółkowski najchętniej pracował w Gościeradzu. W ramie otwartego okna jaśnieje sylweta kwitnącej renklody. Jak pisał sam Wyczółkowski: „Okno, firanki, renkloda kwitnąca”, wyraźnie odcinająca się na tle błękitnego nieba. Wiosenny nastrój opanowuje również wnętrze pokoju. Podmuch wiatru unosi lekką firankę, możemy się domyślać rozmaitych wiosennych zapachów, które przynosi. Przed oknem stoi pusty fotel, ten kto na nim siedział spoglądał wprost na ogród, może czytał książkę, która teraz leży na parapecie. Sam artysta tak opisuje widok:

„Pozostawiona na parapecie otwarta książka to znak nieobecności, tym razem jeszcze chwilowej, ale będącej jakby próbą generalną przed definitywnym odejściem”.

Dedykacja

Kompozycja jest sygnowana LWyczół oraz datowana 1933, ale co ciekawsze nosi też dedykację: „p. Szulisławskiemu od nas obojga”.

Kazimierz Szulisławski był nadleśniczym i towarzyszył Wyczółkowskiemu w jego plenerach artystycznych w pobliskich Borach Tucholskich. Artysta często obdarowywał go swoimi dziełami.

Należało to z resztą do jego zwyczaju obdarowywania gości swoimi pracami. Działo się to ku rozpaczy jego małżonki Franciszki, która wedle wspomnień Mariana Turwida, odbierała te podarunki. Kierowało nią silne przekonanie, że zostały one już zawczasu przeznaczone do muzeum w Bydgoszczy.

Leon Wyczółkowski, Franciszka Wyczółkowska – żona artysty | ok. 1920, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy

Wyczółkowski, aby zapobiec jej interwencjom, przezornie dedykował ofiarowywane prace od nich obojga. Tak jak na akwareli Wiosna. Mimo to po śmierci artysty Szulisławski zdecydował się z własnej woli na przekazanie sporej, bo liczącej ponad 100 prac kolekcji, do muzeum w Bydgoszczy¹.

Wiosna należy do serii 5 przedstawień powstałych pomiędzy 1931 a 1933, na krótko przed śmiercią artysty (powstały 3 wersje kolorowe i 2 monochromatyczne). Wyczółkowski za najlepszą z serii uznawał kompozycję powstałą w 1932, która do drugiej wojny światowej znajdowała się w również w Muzeum Miejskim w Bydgoszczy. Niestety dzisiaj możemy oceniać jej wartość jedynie na podstawie czarno-białej fotografii, ponieważ oryginał zaginął w trakcie wojny i należy do strat wojennych.

Leon Wyczółkowski, Wiosna (Wnętrze pracowni mistrza) | 1932, strata wojenna, kiedyś wł. Miejskiego Muzeum w Bydgoszczy

Za najwcześniejszą wersję uznaje się tę z Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu datowaną na 1931 rok, wykonaną akwarelą, tuszem, pastelem i kredką na kartonie. Brunatny kolor podłoża, na którym wykonana została kompozycja, nadaje całości dosyć mroczny nastrój.

Leon Wyczółkowski, Wiosna w Gościeradzu | 1931, Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu

Kwitnące na biało drzewko wydaje się promieniować intensywnym, nieomal nienaturalnym światłem, rozjaśniającym oparcia foteli. Nastrój tego dzieła znacząco rożni się od pogodnej i beztroskiej atmosfery bydgoskiej kompozycji. Tak pisał o nim sam artysta: „Nastrój jak pod surdynką. Nie czarny kolor, tylko ciemny, kształty niewyraźne”.

Leon Wyczółkowski, Kwitnące jabłonie | 1933, Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Czas spędzony w Gościeradzu był dla Wyczółkowskiego niewątpliwie magdalenką własnej młodości. Przypominał o dzieciństwie spędzonym pośród lasów i pól. Przynosił też ukojenie wobec nieuchronności śmierci. Tak pisał o pracy nad kompozycją Wiosny: „Wiosna wchodzi ze swym zapachem i podmuchem. O tej wiośnie chcę śnić w grobie”.

Artysta, od 1929 mieszkający w Poznaniu, wyprowadził się ponownie w 1934 skuszony propozycją objęcia katedry grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Leon Wyczółkowski, Autoportret | 1913, Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Zmarł w grudniu 1936. Zgodnie z ostatnim życzeniem wdowa po nim przekazała ponad czterysta obrazów, a także ryciny, rysunki oraz pamiątki do Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy. Po wojnie nadano mu imię Leona Wyczółkowskiego. Obecnie placówka działa jako Muzeum Okręgowe, a w swojej siedzibie w dawnym domu zarządcy młynów, zwanej Domem Wyczółkowskiego, na stałe eksponuje dzieła swojego patrona.

Bibliografia:
1. Baziak J., Sekuła-Tauer E., Woźniak M., Bydgoszcz – Leon Wyczółkowski, Bydgoszcz 2012.
2. Bernat A., Leon Wyczółkowski, Warszawa 2006.
3. Twarowska M., Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, Wrocław 1960.
4. Twarowska M., Leon Wyczółkowski, Warszawa 1973.

* Wszystkie cytaty pochodzą z: M. Twarowska, Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, Wrocław 1960; przytaczane za: http://muzeum.bydgoszcz.pl/wystawy/id,280,0,0,Wiosny-Leona-Wyczolkowskiego (dostęp: 5 maja 2020).

• Info
• Lista artykułów

» Aleksandra Janiszewska

Na co dzień kustoszka malarstwa niderlandzkiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, czasami wykładowczyni akademicka. W wolnym czasie autorka bloga www.otulinablog.pl, którym próbuje przekonać, że kontakt ze sztuką wcale nie musi być trudny.

• Adriaen Brouwer „Gorzki łyk” - 21 sierpnia 2020
• Rembrandt „Dwaj afrykańscy mężczyźni” - 7 sierpnia 2020
• Vincent van Gogh „Autoportret z zabandażowanym uchem” - 26 lipca 2020
• Frans Hals „Wesoły pijak” - 29 maja 2020
• Leon Wyczółkowski „Wiosna w Gościeradzu” - 16 maja 2020
• Georges Seurat „Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte” - 26 kwietnia 2020