Carl i Karin Larssonowie – twórcy stylu Ikei?

Kiedy przeglądamy katalogi bodaj najpopularniejszej firmy meblarskiej świata, w pierwszej kolejności zwracamy uwagę nie na produkty i innowacyjne rozwiązania, ale na uśmiechnięte twarze użytkowników tych pięknie zaaranżowanych przestrzeni. Bo sukces Ikei nie polega na konkurencyjnych cenach mebli czy designerskim minimalizmie, ale na umiejętnej sprzedaży czegoś, czego pozornie nie da się kupić: szczęścia i ciepła domowego. Zaledwie 50 lat przed pojawieniem się pierwszego katalogu Ikei, szwedzcy artyści Carl i Karin Larssonowie wydali słynny album Ett Hem (Dom), w którym ukazali radość życia codziennego swojej rodziny, ale przede wszystkim: wykreowany przez siebie oryginalny styl.

Carl Larson Blomsterfönstret, akwarela z albumu Ett Hem | 1894

Potrzebne składniki

Lekkie, sosnowe meble. Ręcznie tkane pledy i chodniki. Poduszki haftowane w tradycyjne wzory. Dodaj do tego jasne, przyjemne oku kolory, takie jak biel czy błękit. A także wyważone desenie: prążki czy linie. Wymieszaj proste, szybko zbite meble z surowego drewna z gustownymi antykami oraz ramami w stylu glamour. Nie zapomnij o bibelotach we wszystkich kolorach i wzorach, najlepiej niedbale porozkładanych po mieszkaniu, ale praktycznych i potrzebnych. Tak mógłby w skrócie brzmieć przepis na styl skandynawski, mylnie utożsamiany czy zrównywany ze stylem Ikei. Choć Ikea przyczyniła się do popularyzacji tego typu wnętrz i była jedną z jego współkreatorek, geneza stylu skandynawskiego sięga czasów wcześniejszych i jest wynikiem pomieszania nowego ze starym.

Carl Larsson Autoportret | 1906, Galleria degli Uffizi, Florencja

„Nowym”, był skandynawski design zrodzony w latach 50. XX wieku jako odpowiedź na społeczną i ekonomiczną sytuację wszystkich pięciu państw kręgu północnego. Miał być połączeniem funkcjonalizmu z pięknym wykonaniem mebli, lamp i innych dodatków, do których wykorzystywano tanie i dostępne materiały, dzięki czemu na dzieła masowej produkcji miało być stać każdego. Do dzisiaj w ofercie Ikei znaleźć można oryginalne projekty z lat 50. jak i inspirowane słynnymi dziełami najważniejszych designerów lat 60., takich jak Poul Henningsen, którego lampa PH Artichoke (Karczoch) jest jednym z najpopularniejszych modeli na świecie.

Carl i Karin Larsson z dziećmi

Jednak znacznie ważniejszym składnikiem stylu skandynawskiego jest tradycja, rozumiana poprzez liczne odniesienia do historii i kultury Szwecji czy – w przypadku Ikei – regionu Smålandia, z którego wywodzi się założyciel firmy, Ingvar Kamprad, jak również jego pierwsi współpracownicy. I to właśnie poprzez linię tradycji można odszukać w stylu Ikei inspiracji twórczością Carla i Karin Larssonów, do czego zresztą firma przyznaje się na swojej oficjalnej stronie internetowej, jak i w opisach poszczególnych produktów czy serii.

Propozycja podania

Zamiarem Larssona było spopularyzowanie w całej Szwecji dokonań swoich i żony, „pochwalenie się” nowymi rozwiązaniami, ale także zachęcenie do stosowania ich w innych domach. Należy podkreślić, że Ett Hem nie było jednak katalogiem z pełną ofertą mebli gotowych na sprzedaż, a raczej „propozycją podania”, inspiracją dla innych artystów. W publikacji tej, jak i dwóch następnych, mamy bowiem do czynienia z obrazami wielodzietnej rodziny Larssonów wypełniającej przestrzeń domu urządzonego wspólnie i niskimi kosztami. Te urocze obrazki szczęścia rodzinnego miały być zachętą do kopiowania poszczególnych rozwiązań poprzez samodzielne majsterkowanie. Carl i Karin sami projektowali i własnoręcznie wykonywali większość mebli tworzonych dla Lilla Hyttnäs.

Lilla Hyttnäs – dom Larssonów | 1911

Carl Larsson Lilla Hyttnäs. Dom w słońcu | 1896, Muzeum Narodowe w Sztokholmie

Lilla Hyttnäs | 2012

Lilla Hyttnäs (szw. Mała Chatka) został własnością Larssonów w 1888 roku. Znajdujący się w miejscowości Sundborn rodzinny dom ojca Karin, Adolfa Bergöö, został przekazany młodemu małżeństwu, które niedawno wróciło z kilkuletniego pobytu w kolonii artystycznej Gréz-sur-Loing. Dom posiadał umeblowanie z połowy XIX wieku i początkowo wydawał się Carlowi „zwykłym, nic nieznaczącym budynkiem”, choć nie bez znaczenia było położenie w malowniczym regionie Dalarna, pełnym lasów i urokliwych jezior. Przez pierwsze lata sprezentowana posiadłość była zatem wykorzystywana jako domek letniskowy. Para artystów, a szczególnie Carl, wykorzystywała te pobyty do pracy w plenerze oraz stopniowego urządzania domu wedle własnych potrzeb.

Lilla Hyttnäs (wnętrze domu Larssonów), fot.: Per Myrehed / carllarsson.se

Pomysł zilustrowania wnętrz na akwarelach pojawił się pewnego deszczowego lata, kiedy Carl, nie mając możliwości pracowania na świeżym powietrzu, postanowił – za namową żony – sportretować życie swojej rodziny. Efektem tej pracy były 24 ilustracje przedstawiające konkretne pomieszczenia domu.

Carl Larson Blomsterfönstret, akwarela z albumu Ett Hem | 1894

Lilla Hyttnäs (wnętrze domu Larssonów), fot.: Per Myrehed / carllarsson.se

Carl Larsson Pokój Carla, akwarela z albumu Ett Hem | 1899

We wstępie do albumu Ett Hem Carl dokładnie opisuje zmiany, jakie zaszły w Lilla Hyttnäs przez ostatnich 10 lat jej użytkowania. Do najważniejszych modyfikacji bryły budynku należały dobudowa pracowni Carla oraz rozbudowanie wejścia głównego, czego efekty można oglądać na kilku ilustracjach. Jednak głównym celem publikacji było „oprowadzenie” czytelnika po wnętrzach; dzięki niej możemy zajrzeć do salonu, jadalni, kuchni czy sypialni domowników. W tych kilku ujęciach zawiera się jednak formuła stylu Larssonów. Przestrzenie wypełnione są światłem, a stare elementy wystroju, takie jak boazeria czy okna ze szprosami, nadają tylko charakteru wnętrzom uzupełnionym o nowe elementy. W obrazie Ukwiecone okno (szw. Blomsterfönstret, 1899) widzimy, że salon został dodatkowo rozjaśniony delikatnymi tapetami oraz bielą mebli.

Carl Larson Blomsterfönstret, akwarela z albumu Ett Hem | 1894

Larssonowie zachowali stare meble, w tym głównie masywne stoły i krzesła w stylu gustawiańskim (styl wnętrz popularny w Szwecji w drugiej połowie XVIII wieku, związany z wówczas panującym królem Gustawem III, który to upowszechnił na dworze francuskie rokoko), które przykrywano nowym materiałem lub przemalowywano. Przemalowania widoczne są szczególnie w akwareli przedstawiającej jadalnię (Jadalnia, szw. Matsalen, 1899), gdzie w rogu odnaleźć możemy kredens wymalowany przez Larssona w stylizowane kwiaty, ukazany w innym ujęciu na akwareli Między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem (szw. Mellan jul och nyår, 1899), gdzie z kolei malarz nie ukrywa bałaganu (puste butelki i formy do ciasta w rogu), ani nagromadzenia bibelotów na komodzie, które zresztą wraz z zastawą na podwieszanej półce tworzą harmonijny porządek i spokój oraz dają przykład sprytnego rozwiązania pozwalającego na zaoszczędzenie przestrzeni.

Carl Larsson Jadalnia | 1899

Carl dekorował nie tylko meble, ale wykonywał też malarskie bordiury drzwi oraz projekty wycinanek, których używano do dekoracji fryzów czy całych ścian (Drzemka Brity, szw. Britas tupplur, 1899). Z kolei jego żona, Karin, projektowała meble, np. łóżka dziewczynek wykonane z dawnego pokrycia dachu i pomalowane soczystą zielenią (Sypialnia mamy i dziewczynek, szw. Mammas och småflickornas rum), fotel bujany (Rozmowa kapeluszy, 1918) czy pomysłowy kwietnik (Pisanie listu, 1912).

Carl Larsson Drzemka Brity | 1899

Karin porzuciła malarstwo na rzecz domu i opieki nad ośmiorgiem dzieci, ale nie oznaczało to rezygnacji z zajęć artystycznych. W swojej własnej pracowni zajmowała się przede wszystkim tkaniem kap i chodników czy wyszywaniem poduszek, obić mebli oraz ręczników i obrusów. Do jej projektów należy także model fartucha z falbanami, zawiązywanego z tyłu (szw. Karinförkläde). Jej barwne i odważne zestawienia były połączeniem modnego wówczas stylu Arts&Crafts, jak i inspiracji tradycyjnym rękodziełem regionu Dalarna, które to wzory Karin swobodnie stylizowała i przekształcała.

Przepis na życie

Jak już wspomniano, publikacje Larssona (Ett Hem, a także późniejsze Larssons i Sparafvest, w którym przedstawiał uroki dokupionego na początku XX wieku folwarku) miały na celu kształtować gust i poprawiać życie rodzinne czytelników. We wstępie do Ett Hem Larsson zwracał się bezpośrednio do rodaków: „Więc, Szwedzie, stań się na powrót prosty i pełen godności, bądź niezgrabny niż elegancki! Niech twoje ręce rzeźbią lub malują twoje meble jak najpiękniej potrafią. Wtedy bowiem będziesz szczęśliwy z tego powodu, że jesteś sobą.” Swoisty „przepis” Larssonów na szczęście rodzinne wynikał z przekonania, że dom powinien być urządzony według potrzeb każdego z domowników i skrojony na jego miarę. Istotnie, mimo licznych przebudów, Lilla Hyttnäs zachował kameralną atmosferę, a mimo to każdy członek rodziny miał swoją intymną przestrzeń. W dodatku stopniowo wprowadzano do Sundborn nowinki technologiczne, takie jak światło elektryczne czy bieżącą wodę, co znacznie poprawiło warunki i jakość życia domowników.

Carl Larsson Przygotowania do gry | 1901

Jednak nie o higienę i wygodę chodziło, ale o coś znacznie ważniejszego: spokój i ciepło rodzinne, które promieniuje z każdego pojedynczego dzieła pędzla Larssona. W Sypialni mamy i dziewczynek autor nie boi się przedstawić swoich najmłodszych córeczek w intymnej sytuacji porannego negliżu, wręcz przeciwnie; manifestuje swobodę dzieci świetnie czujących się w swoim królestwie, pośród porozrzucanych zabawek, ubrań i niezasłanych łóżek. Podobna atmosfera panuje w bardziej reprezentatywnej przestrzeni, czyli salonie (Leniwy kącik, szw. Lathörnet, 1899). Do końca XIX wieku salon nie był pomieszczeniem używanym na co dzień; wykorzystywano go tylko w wyjątkowych sytuacjach, takich jak przyjmowanie ważnych gości czy pogrzeby.

Larssonowie natomiast traktowali salon wedle znanych nam dzisiaj zasad, jako pokój do odpoczynku, czy nawet tytułowego leniuchowania, w którym nawet pies Kapo czuje się swobodnie. Po raz kolejny malarz nie boi się przedstawić bałaganu: na kanapie pozostawiono niezłożony koc, stosy gazet, na stoliku stertę książek, zaś pod kanapą pantofle i fajkę samego autora obrazu. Choć nie widzimy tutaj żadnego człowieka, zdajemy sobie sprawę z jego obecności. Ważnymi detalami w tej scenie są także rośliny, które Larsson często przedstawia (stanowiły one bowiem nieodłączny element wnętrz domu), a także ramy, w tym te bardziej okazałe i ozdobne, jak i proste, w które oprawiano rysunki dzieci czy szkice ojca, co byłoby nie do pomyślenia w szanującym się salonie wedle ówczesnej mody.

Larssonowie nie bali się jednak łamania konwenansów, bo ich zdaniem dom miał służyć domownikom, nie gościom. Co nie oznacza, że unikali przybyszów, wręcz przeciwnie. Nad głównym wejściem widniało wymalowane przez Carla oczywiste zaproszenie: „War Välkommen kära Du/ Till Carl Larsson och hans Fru!” („Bądź mój drogi pozdrowiony/ U Carla Larssona i jego żony”), a dom Larssonów był domem otwartym. Świadczy o tym relacja Antionia Beltramellego, dziennikarza Corriere della Sierra, który nadał domowi określenie „La Casa Gioconda” z uwagi na jasność i uśmiech, który go charakteryzował. W artykule z 1901 roku napisał „Nie czułem się jak obcy, ale raczej jak dobry przyjaciel, który wraca po długiej nieobecności.” Tekst Beltramellego świadczy nie tylko o tym, jaką popularnością w Europie cieszyło się Lilla Hyttnäs na początku XX wieku, ale także o tym, że akwarele Larssona były wiarygodną ilustracją sielanki panującej w domu. Dzieci, rodzice oraz służba dobrze czuli się we wspólnie kreowanej przestrzeni, dzieci od małego uczono podstawowych prac domowych i pomagania przy dekoracji wnętrz, co sprawiło, że w pewnym sensie rezydencja w Sundborn była samowystarczalna.

Carl Larsson Stara Anna | 1899

Z akwareli wynika zatem nie tylko przepis na urządzanie wnętrz, ale też na poprawne ich wykorzystanie. Malarskie bordiury drzwi, które zawierały sentencje i mądrości dla domu, takie jak „Bien faire et laisser faire” (fr. Rób dobrze i zostaw innym mówienie), czyli dewizę wyniesioną ze wspólnego pobytu młodych Larssonów we Francji. W innych ujęciach jadalni (Stara Anna, szw. Gamla Anna, 1899) mamy natomiast cytat z Pisma Świętego: „Älsken hvarandra barn ty kärleken är allt” (szw. Kochajcie się wzajemnie dzieci, bowiem miłość jest wszystkim) albo proste „Guds Fred” (szw. Pokój Boży), które wraz z celebrowaniem świąt liturgicznych przedstawianych na innych obrazach Larssona świadczyły o budowaniu ciepła rodzinnego na Biblii i wierze luterańskiej. Poza pielęgnowaniem tradycji religijnych, Larssonowie dbali też o tradycje świeckie, takie jak sierpniowe łowienie raków czy midsommar. Tym samym Lilla Hyttnäs stawała się przykładem wzorcowego domu szwedzkiego w czasach wciąż silnego nurtu nacjonalistycznego (szw. nationalromantik) i budowania tożsamości narodowej Szwedów.

Larssonowie i „Wnętrze idealne”

Gesamtkunstwerk Larssonów stał się inspiracją i wzorem spopularyzowanym w Europie i poza nią. Wieść o Lilla Hyttnäs docierała pod strzechy za pośrednictwem reprodukcji, gazet czy czasopism prezentujących nowe trendy w wystroju wnętrz. Styl ten skrojony był na miarę klasy średniej, która starała się urządzać swoje domy elegancko i z klasą, ale w cenie niższej i z wykorzystaniem materiałów tańszych od tych używanych przez klasę wyższą.

Carl Larsson <em>Autoportret</em> | 1891, fot. wikipedia.org

Carl Larsson Autoportret | 1891, źródło: Wikipedia.org

Larssonowie zachęcali do samodzielnego wykonywania mebli lub przerabiania starych elementów wystroju, promując sprytne i ekonomiczne rozwiązania, które dzisiaj nazwalibyśmy po prostu recyklingiem. Zainspirowani ruchem Arts&Crafts, sprzeciwiali się masowej produkcji jednakowych przedmiotów, chcieli wrócić do źródeł i swobodnego łączenia tradycyjnych motywów szwedzkich z zapożyczonymi wzorami japońskimi czy średniowiecznymi. Pomysłowość, współpraca i własnoręczne wykonanie były więc głównymi składowymi tego niezwykłego stylu, który moglibyśmy nazwać stylem „wnętrza idealnego.”

Czytaj też „Witaj tu, kimkolwiek jesteś w domu Carla Larssona…” »

Lubisz nas czytać? Wesprzyj nas »

Wróćmy więc do katalogów Ikei: prezentują one niemal to samo, co Carl Larsson w swoich publikacjach. Zarówno pod względem jakości życia (i dbałości o środowisko), jak i samej estetyki, bowiem flagowe produkty firmy, takie jak salonowe chodniki, zdają się być elementami wystroju Lilla Hyttnäs dostosowanymi do potrzeb współczesnych mieszkań, a mimo to z zachowaniem ich „duszy” (z opisu produktu na stronie: „Ręcznie tkany przez wykwalifikowanego rzemieślnika, dzięki czemu każdy dywan jest niepowtarzalny”). Ikea nie raz składała hołd Larssonom, czy to poprzez „wskrzeszenie” fotelu bujanego projektu Karin (pod nazwą Lillberg), czy przez kolekcję Sällskap (2016), w której to znajdziemy chociażby fartuch inspirowany Karinförkläde. W dodatku Ikea chętnie podkreśla obecność dziecka w domowym zaciszu, na co również Larssonowie zwrócili uwagę jako jedni z pierwszych.

Carl i Karin Larsson, fot.: wikipedia

Dodawszy liczne odwołania do tradycji szwedzkich i tradycyjnych projektów, Ikea podtrzymała ideę „wnętrza idealnego” i promuje je w ten sam sposób, co niegdyś Larssonowie: w kolorowych katalogach docierających do klientów na całym świecie.

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Emiliana Konopka

Absolwentka historii sztuki oraz skandynawistyki, autorka strony o Islandii Utulę Thule (www.utulethule.pl). Wieloletnia miłośniczka islandzkiej kultury i sztuki, poświęca jej zgłębianiu teksty naukowe oraz popularnonaukowe. Stypendystka MKiDN „Kultura w sieci”, w ramach którego realizowała swój projekt UTULĘ THULE MÓWI O SZTUCE PÓŁNOCY. Obecnie doktorantka na Uniwersytecie Gdańskim, bada sztukę nordycką przełomu XIX i XX wieku.