Konrad Krzyżanowski | 1915-1922, źródło: Biblioteka Narodowa, Polona.pl
Konrad Krzyżanowski to bez wątpienia jedna z najciekawszych osobowości w historii polskiego malarstwa. Reprezentant warszawskiego modernizmu, silnie osadzony w dekadenckich nastrojach Młodej Polski, a przy tym operujący rzetelnym, akademickim warsztatem, doskonale łączył w swojej twórczości tradycję i nowoczesność. Jego oryginalny styl najpełniej objawił się w portretach, głównie kobiecych, w których poza fizycznym podobieństwem starał się oddać emocje i osobowość modeli, ekspresyjnymi środkami wyrazu budując specyficzny rodzaj napięcia między widzem a sportretowaną postacią.
Pięknym tego przykładem jest miniaturowy portret Narzeczona przy lampie olej na desce z 1905 roku, od 22 października 2015 roku był prezentowany na stałej wystawie w Muzeum Miasta Łodzi – Galeria Mistrzów Polskich. Malarstwo, rysunek, rzeźba z kolekcji Krzysztofa Musiała. Kim jest owa melancholijna istota, sportretowana przez Konrada Krzyżanowskiego?
Modelka z obrazu Narzeczona przy lampie, okazała się być wierną towarzyszką życia autora obrazu, jego muzą i wielką miłością. Warto zatem poświęcić nieco uwagi tytułowej narzeczonej Krzyżanowskiego, czyli Michalinie Piotruszewskiej, również malarce.
Urodzona w 1883 roku (inne źródła podają rok 1889 co oznaczałoby, iż została sportretowana w wieku 16 lat) w zamożnej ziemiańskiej rodzinie z majątkiem na Kresach, była Michalina typową „panną z dworku” o artystycznych zainteresowaniach.
Michalina Krzyżanowska z matką Marią Piotruszewską i rodziną | ok. 1894-1901, źródło: Biblioteka Narodowa, Polona.pl
Michalina Krzyżanowska, źródło: Biblioteka Narodowa, Polona.pl
Ich efektem było podjęcie nauki malarstwa w Warszawie, najpierw w pracowni Miłosza Kotarbińskiego, a w 1904 roku w Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Konrada Krzyżanowskiego, który po zagranicznych studiach (Kijów, Sankt-Petersburg, Monachium) i wojażach (Węgry, Włochy) w 1900 roku osiadł na stałe w Warszawie i zajął się edukowaniem artystycznym w duchu młodopolskiego modernizmu.
Michalina i Konrad pokochali się prawdziwie „młodopolską” miłością, pełną gwałtownych namiętności i dekadenckiej egzaltacji, o czym świadczy zachowana korespondencja. Zakochany Krzyżanowski nazywa w listach ukochaną „Myszą” lub „Myszką” pisząc o licznych szkicach, jakie wykonuje tęskniąc za nią, zapewne podczas momentów rozłąki, kiedy Michalina przebywała w majątku Peremyl nad Styrem na Ukrainie.
Michalina i Konrad Krzyżanowscy | przed 1914, Peremyl, źródło: hroniky.com
Obraz z kolekcji Krzysztofa Musiała powstał po roku znajomości malarza i modelki i jest prawdopodobnie pierwszym malarskim studium ukochanej pędzla Krzyżanowskiego, dodajmy, że nie ostatnim. Nie ma w nim nic z oficjalnych, akademickich portretów, dlatego sądzić należy, iż autor wykonał go z myślą o zaciszu domowego gabinetu czy też sypialni, na pewno z przeznaczeniem dla wąskiego kręgu odbiorców.
Michalina uwieczniona została w chwili refleksyjnego zadumania, z głową wspartą na złożonych na blacie stołu dłoniach, jej twarz nieobecną wydobywa z mroku silne światło bocznej lampy, potraktowanej bardzo impresyjnie – jako plama jaskrawej żółci. Równie szkicowo namalowane zostały inne elementy tajemniczego pomieszczenia: obrazy na ciemnej ścianie, bibeloty na biurku czy ubranie postaci. Uwagę widza przykuwa twarz modelki, jej sugestywne, błyszczące oczy zapatrzone w nieznaną dal, jakby zatopione w marzeniach, wspomnieniach, może o ukochanym? Artysta nie upiększał dziewczyny, która nie była klasyczną pięknością co wynika z zachowanych zdjęć i późniejszych jej portretów, skupia się raczej na jej wewnętrznym „blasku”, oddaje atmosferę chwili.
Pomimo kameralności ujęcia dzieło to cechuje silny ładunek ekspresji, oddanej mocnymi kontrastami walorowymi, deformacją kształtów i odważnym kadrem, przypominającym fotografię. To bez wapienia przykład modernizmu o ekspresjonistycznych i dekadenckich konotacjach, ciekawy eksperyment formalny i popis zręczności warsztatowej, a przy tym przykład sztuki bardzo osobistej, by nie rzec intymnej. Krzyżanowski zawarł w tej miniaturze uczucia i emocje, zarazem dokumentując nastrój epoki fin de siècle’u.
Konrad Krzyżanowski Narzeczona przy lampie | 1905, fot. Bożena Szafrańska
Finał tej „młodopolskiej miłości” na szczęście nie był dekadencki: Michalina i Konrad pobrali się rok po powstaniu miniatury i byli szczęśliwym małżeństwem aż do śmierci artysty w 1922 roku.
Dodajmy jeszcze, że ukochaną muzę Krzyżanowski portretował wielokrotnie, najbardziej znany jest Portret żony z kotem z 1912 roku (olej na płótnie 114 × 124 cm w zbiorach Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu) – równie nastrojowy i wizyjny jak Portret narzeczonej, choć wielkiego formatu.
Konrad Krzyżanowski, Portret żony z kotem | 1912, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu
Po śmierci męża Michalina uaktywniła się jako malarka, wyzwalając się z wpływów modernizmu i wypracowując własny styl w martwych naturach utrzymanych w konwencji koloryzmu, ale przede wszystkim w pejzażach.
Michalina Krzyżanowska, Dwa jeziora | 1931, Muzeum Narodowe w Warszawie
Michalina Krzyżanowska, Polne kwiaty | 1958, Muzeum Narodowe w Warszawie
Michalina Krzyżanowska, Polne kwiaty | 1958, Muzeum Narodowe w Warszawie
Do końca życia mieszkała i tworzyła w pierwszej warszawskiej pracowni Krzyżanowskich przy ulicy Koszykowej 24.
A w jaki sposób interesujący nas obraz trafił do kolekcji Krzysztofa Musiała? Z zachowanych na odwrociu deski nalepek wynika, iż po śmierci autora został on własnością wdowy.
Konrad Krzyżanowski, Narzeczona Artysty przy lampie | 1905, rewers deski
Po II wojnie światowej był wystawiany w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w 1960 roku oraz w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1962, zaś w latach 50. trafił w depozyt do Muzeum Narodowego w Warszawie jako mienie zarekwirowane aresztowanej przez władze komunistyczne Michalinie (ukaranej w ten sposób za pomoc ukrywającemu się przed bezpieką przyjacielowi Henrykowi Józewskiemu, również artyście).
Portret powrócił do Krzyżanowskiej, wraz z innym pracami jej i męża, po zwolnieniu z więzienia i rehabilitacji, podobno dzięki osobistej interwencji zaprzyjaźnionej z artystką Marii Dąbrowskiej u premiera Cyrankiewicza, i pozostał jej własnością do śmierci w 1962 roku.
Nie wiadomo, w którym momencie trafił na rynek antykwaryczny, w marcu 2006 pojawił się na aukcji w Agra-art i Krzysztof Musiał go zakupił – co ciekawe, licytował się z nim wówczas łódzki kolekcjoner, miłośnik sztuki Młodej Polski, niewiele brakowało więc, aby Narzeczona Artysty przy lampie trafiła do Łodzi wcześniej.
Dlaczego Krzysztof Musiał nie przekazał obrazu powstającej w Muzeum Miasta Łodzi w 2010 roku Galerii Mistrzów Polskich? Zaraz po zakupie na prośbę Muzeum Narodowego w Warszawie wypożyczył bowiem miniaturę na stałą wystawę do Galerii Sztuki XX wieku, gdzie wisiała ona obok innych dzieł Konrada Krzyżanowskiego do 2012 roku, kiedy to w związku ze zmianami aranżacyjnymi stałej wystawy portret powrócił do obecnego właściciela. Nie na długo jednak.
Przygotowując w 2015 roku jubileuszową ekspozycję na pięciolecie Galerii Mistrzów Polskich, zatytułowaną Kolekcji ciąg dalszy… Malarstwo i rysunek ze zbiorów Krzysztofa Musiała od razu pomyślałam, że jej ozdobą powinien być ten nastrojowy wizerunek Michaliny Krzyżanowskiej. Wraz z Krzysztofem Musiałem i Tomaszem Budziarkiem, autorem aranżacji wystawy stałej, wspólnie znaleźliśmy dlań miejsce w dziale Muzy – natchnienie artystów. Dzięki temu mogę dziś z satysfakcją zaprosić Państwa do degustacji tego malarskiego arcydzieła, które okazało się pięknie uzupełniać ofertę Galerii Mistrzów Polskich, obejmującej aktualnie 131 prac z kolekcji Krzysztofa Musiała.
Krzysztof Musiał jest absolwentem Politechniki Warszawskiej oraz prestiżowej szkoły biznesu INSEAD w Fontainebleau, gdzie w 1979 roku otrzymał dyplom MBA. Przez następne 10 lat pracował w Anglii, w USA i w Niemczech. W latach 1990-2001 kierował założoną przez siebie firmą ABC Data w Warszawie, będącą jednym z prekursorów, a potem liderów polskiego rynku komputerowego. Od lat sponsoruje w kraju i za granicą różne przedsięwzięcia artystyczne: wystawy, koncerty, spektakle teatralne i operowe, kursy mistrzowskie dla młodych śpiewaków, twórczość literacką; wspiera również państwowe zbiory muzealne w Polsce. Jest właścicielem pokaźnej kolekcji polskiego malarstwa, rysunku i rzeźby. W 2002 roku został laureatem konkursu „Mecenas Kultury”.
–
Wywiad z Krzysztofem Musiałem, który przeprowadziłyśmy w czerwcu 2015 roku »
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Siedem klejnotów łódzkiej architektury, czyli co wyróżnia Łódź na tle innych metropolii - 3 stycznia 2024
- W salonie i sypialni – o fenomenie malarstwa Franciszka Żmurki - 2 grudnia 2021
- Tadeusz Kokietek. Ku pokrzepieniu serc - 25 sierpnia 2021
- Artur Grottger – wizjoner i romantyczny kochanek - 18 czerwca 2021
- Uroki życia według Feliksa Michała Wygrzywalskiego - 11 października 2020
- Odnalazła się kolejna z poszukiwanych prac Wacława Dobrowolskiego - 19 sierpnia 2020
- Henryk Szczygliński – ulubiony uczeń Stanisławskiego - 15 maja 2020
- Nocne pejzaże Sotera Jaxy-Małachowskiego - 5 lutego 2020
- Soter Jaxa-Małachowski – wybitny marynista, zwany „polskim Ajwazowskim” - 28 lipca 2019
- Wacław Dobrowolski „Portret Heleny Geyerowej”. Poszukiwany, poszukiwana - 25 lutego 2019
