Józef Mehoffer „Dziwny ogród”

Józef Mehoffer, Dziwny ogród, 1903
olej, płótno, 222,5 × 208,5 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie

Józef Mehoffer, Dziwny ogród | 1903, Muzeum Narodowe w Warszawie

„W przedziwnym mieszkam ogrodzie,
Gdzie żyją kwiaty i dzieci
I gdzie po słońca zachodzie
Uśmiech nam z oczu świeci.

Wodotrysk bije tu dziwny,
Co śpiewa jak śmiech i łkanie;
Krzew nad nim rośnie oliwny
Cichy jak pojednanie.

Różom, co cały rok wiernie
Kwitną i słodycz ślą woni,
Obwiązujemy lnem ciernie,
By nie raniły nam dłoni.

Żywim rój ptaków, co budzi
Ze snu nas rannym powiewem,
Ucząc nas iść między ludzi
Z dobrą nowiną i śpiewem.

I mamy ule bartnicze,
Co każą w pszczół nam iść ślady
I zbierać jeno słodycze
Z kwiatów, co kryją i jady.

I pielęgnujem murawę,
Plewiąc z niej chwasty i osty,
By każdy, patrząc na trawę,
Duszą, jak trawa, był prosty”.
— Leopold Staff, Przedziwny ogród

Ogrody niezmiennie inspirują artystów. Ten motyw od wieków funkcjonuje w sztuce. Już w Biblii, w Księdze Rodzaju pojawia się ogród Eden, raj zamieszkiwany przez pierwszych ludzi – Adama i Ewę. W mitologii greckiej uroczystości weselne Zeusa i Hery miały miejsce w ogrodzie Hesperydy, który znajdował się na zachodnim krańcu świata. Wiszące ogrody Semiramidy, stworzone w VII wieku p.n.e. w Babilonie na polecenie króla Nabuchodonozora II, są uznawane za jeden z siedmiu cudów świata. Powszechnie znana i uwielbiana przez młodych czytelników jest powieść Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród. Nie można nie wspomnieć o wizerunkach pięknych ogrodów ukazanych na obrazach takich artystów jak Hieronim Bosch, Claude Monet, Władysław Podkowiński. Najsłynniejszy jednak obraz z motywem ogrodu stworzył Józef Mehoffer. Jego Dziwny ogród zachwyca tajemniczością, osobliwością i trudno uchwytną symboliką.

Józef Mehoffer, urodzony w 1869 roku, był bardzo zdolnym i wszechstronnym artystą. Nie brakowało mu też szczęścia. Jednocześnie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Matejki i Władysława Łuszczkiewicza. Swoje umiejętności malarskie mógł następnie doskonalić w Wiedniu i Paryżu. Był rówieśnikiem Stanisława Wyspiańskiego, razem wykonywali zaprojektowaną przez Matejkę polichromię wnętrz kościoła Mariackiego. Podczas pobytu w stolicy Francji zwiedził Luwr, gdzie szczególnie zachwycił się malowidłami Leonarda da Vinci, Rafaela, Botticellego. Na kształtowanie się malarskiej postawy Mehoffera mieli wpływ także prerafaelici. Artysta został obdarzony niespotykanym w Polsce talentem dekoratorskim, we Francji fascynowały go witraże. W 1895 roku wygrał międzynarodowy konkurs na zespół witraży gotyckiej kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu w Szwajcarii i zaprojektował tam trzynaście olbrzymich kompozycji. Dwa lata później wraz z Jackiem Malczewskim, Stanisławem Wyspiańskim, Józefem Chełmońskim, Włodzimierzem Tetmajerem i innymi założyli Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka”, którego głównym celem miało być „przyczynienie się do powiększenia życia artystycznego w kraju”. Kolejnym sukcesem Mehoffera było uzyskanie tytułu profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz objęcie tam posady rektora.

Kiedy Mehoffer malował Dziwny ogród (1902–1903), cieszył się już ogromnym uznaniem jako artysta. Obraz powstał podczas letniego wypoczynku artysty i jego rodziny w Siedlcu w okolicach Krakowa. Dzieło prezentowano w Wiedniu, St. Louis, Chicago i Monachium, gdzie bardzo spodobało się publiczności i zdobyło wiele nagród.

Urzekająca w tym obrazie jest jego baśniowość, świetlistość, zagadkowość. Przedstawiona scena wydaje się przy tym bardzo realistyczna. Kompozycja ukazuje fragment ogrodu, pozwala spojrzeć w jego głąb, ale nie odkrywa granic, nie pokazuje nawet nieba. Widać dwie kobiety oraz dziecko – postaci znajdują się w sadzie. Kolorystyka wskazuje na wiosnę lub lato. W ogrodzie rośnie rząd jabłoni ze złoto-zielonymi owocami, a pod drzewami leżą splecione girlandy wielobarwnych kwiatów. Wzrok przyciąga rozświetlony nagi chłopczyk o złotych, falujących włosach, który trzyma w rączkach kwiaty malwy o długich łodygach i pełnych różowo-czerwonych kwiatach. To synek Józefa Mehoffera, Zbigniew. Jego postać zdaje się promieniować jakby słonecznym blaskiem, jest najjaśniejszym punktem malowidła. Wyglądem przypomina małego aniołka, symbolizuje niewinność, wolność, radość życia.

Za chłopcem, po lewej stronie obrazu, w cieniu stoi młoda kobieta. To sportretowana żona malarza, ukochana Jadwiga, która także była malarką. Ma łagodny wyraz twarzy, lekko się uśmiecha. Jej brązowe włosy są upięte i schowane pod granatowym kapeluszu o szerokim rondzie. Ma na sobie suknię w odcieniu szafiru, z długimi rękami i falbaniastym dołem. Na piersi wisi złoty naszyjnik z okrągłym medalikiem, podobny do tego zawieszonego na szyi chłopca. Kobieta lewą dłonią lekko unosi falbany sukni, a prawą sięga wysoko do jednej z gałęzi jabłoni, jakby chciała zerwać owoc lub przytrzymać się. Patrzy wprost na widza, delikatnie przechylając głowę.

Najdalej w cieniu drzew znajduje się trzecia postać – to najprawdopodobniej opiekunka dziecka. Uwagę przyciąga stylizowany na ludowy strój – czerwona haftowana narzutka z długimi rękawami oraz długa plisowana biała spódnica. To właśnie ta biała spódnica sprawia, że kobieta odcina się na tle zielonego ogrodu.

Józef Mehoffer, Dziwny ogród, 1903, Muzeum Narodowe w Warszawie, Niezła sztuka

Józef Mehoffer, Dziwny ogród, detal | 1903, Muzeum Narodowe w Warszawie

Zaskakującym elementem Dziwnego ogrodu jest pokaźnych rozmiarów nieruchoma złocista ważka. Znajduje się przy górnej krawędzi malowidła, na środku. Wygląda jak przyklejona do powierzchni obrazu, jakby znalazła się tam przypadkiem, nie pasuje do tego malowniczego krajobrazu. Pozostałe postaci nawet jej nie zauważają. Ważka leci w kierunku patrzącego. Jej rozłożone skrzydła są brązowozłote, poprzeplatane czarnymi, kreskowanymi żyłkami. Przypominają witraże, które tak uwielbiał Mehoffer. Owad zakłóca harmonię obrazu. Wszystkie elementy zostały przedstawione z niezwykłą dbałością o detale i realizm, a ważka wygląda, jakby była oderwana, dziwna, fantastyczna. Co może symbolizować? Dla niektórych jest śladem obecności samego malarza, jego spojrzenia, bowiem góruje nad sportretowanymi osobami, spogląda na nie.

Warto zwrócić uwagę, że ważka posiada bogatą symbolikę. Najczęściej kojarzy się ją jako symbol nieśmiertelności. Chińczycy łączyli ją z delikatnością, a Japończycy, których kraj zwano kiedyś Wyspą Ważek, uznawali ważkę nie tylko za symbol nieśmiertelności, ale również tajemniczości i radości. W Turcji ważka symbolizuje szczęście, zaś Indianie łączą ją z iluzją, ciągłą zmianą, mimo że żyje zaledwie kilka miesięcy.

Dziwny ogród Mehoffera jest przesiąknięty arkadyjskim nastrojem. Zdaje się, że panuje tam spokój, bezpieczeństwo, harmonia. Scenie nie brakuje intymności, czaru i wdzięku. Ważka wprowadza jednak poczucie niepewności, zdziwienia, lekkiej konsternacji, ale także intryguje i fascynuje.

Bibliografia:
1. Jerzakowska B., Posłuchać obrazów, Poznań 2016.
2. Juszczak W., Malarstwo polskie. Modernizm, Warszawa 1977.
3. Leksykon malarstwa od A do Z, red. S. Gibka, Warszawa 1992.
4. Symbolizm w malarstwie polskim 1890–1914, red. A. Morawińska, Warszawa 1997.
5. Witz I., Polscy malarze, polskie obrazy, Warszawa 1974.

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.