Édouard Manet „Śniadanie na trawie”

Partnerem działu #ArcydziełoDoKawy jest Siemens – producent ekspresów do kawy.

Édouard Manet, Śniadanie na trawie, 1863
olej, płótno, 208 × 264 cm
Musée d’Orsay, Paryż

Édouard Manet Śniadanie na trawie Niezała sztuka

Édouard Manet, Śniadanie na trawie | 1863, Musée d’Orsay, Paryż

Édouard Manet, źródło: Wikipedia.org

Édouard Manet był młodzieńcem z dobrego domu. Urodził się 23 stycznia 1832 roku w Paryżu w zamożnej rodzinie – jego ojciec był urzędnikiem Ministerstwa Sprawiedliwości, kawalerem Legii Honorowej, a matka córką dyplomaty i chrześniaczką króla Szwecji. Dzieci, które wywodziły się z bogatych rodzin, zwykło przyuczać się do zawodów oznaczających w przyszłości poważne stanowiska i wielką karierę. I tak Manet miał zostać prawnikiem lub oficerem, jednak na przekór oczekiwaniom rodziny wybrał malarstwo. Uczył się w pracowni znanego malarza Thomasa Couture’a, którego sposób nauczania był dosyć tradycyjny, jednak artysta zachęcał swoich uczniów do malowania w plenerze i zabierania wszędzie szkicownika. Między młodym, niezależnym Manetem a jego doświadczonym nauczycielem często rodziły się konflikty. Manet uważał, że więcej może nauczyć się w Luwrze dzięki studiowaniu i kopiowaniu dzieł dawnych mistrzów. Wcześnie wyrobił sobie własny pogląd na malarstwo. Modelom kazał pozować w ubraniach, choć powszechnie było przyjęte malowanie nagich ciał na wzór antyczny. Ustawiał ich też w naturalnych pozach, zamiast wystudiowanych i wymyślnych gestów. Manet chciał przełamać sztywne, akademickie zasady i zerwać z tradycyjnym malarstwem. Pragnął namalować coś na wzór tycjanowskiego Koncertu wiejskiego, tylko akcję osadzić we współczesnych mu realiach.

Tycjan Koncert wiejski, Luwr, Paryż, Francja, Niezła sztuka

Tycjan, Koncert wiejski | 1509, Luwr, Paryż

Pierwsze gwałtowne reakcje publiczności na sztukę Maneta pojawiły się w 1863 roku, gdy na słynnym Salonie Odrzuconych artysta wystawił Śniadanie na trawie. To właśnie w tym roku jury oficjalnego Salonu odrzuciło ponad cztery tysiące zgłoszonych obrazów. Na rozkaz Napoleona III zorganizowano więc Salon Odrzuconych. W wystawie, otworzonej w maju, czyli piętnaście dni po oficjalnym Salonie, wzięło udział wielu artystów. Poza Manetem swoje prace zaprezentowali na przykład jeszcze Paul Cézanne i Camille Pissarro. Wystawę odwiedziło ponad siedem tysięcy osób.

Dziś trudno nam zrozumieć, dlaczego Śniadanie na trawie wywołało taki skandal. Dzieło Maneta było określane mianem nieprzyzwoitego, szokującego. Ale co takiego mogło w nim bulwersować? Płótno przedstawia dwie kobiety i dwóch mężczyzn na łonie natury. Pośród przedstawionych osób możemy rozpoznać brata malarza Gustave’a Maneta i przyszłego szwagra artysty – Ferdinanda Leenhoffa, a także przedstawioną nago Victorine Meurent, ulubioną modelkę Maneta, oraz Suzanne – jego przyszłą żonę.

Jest to realistyczne przedstawienie sielankowej scenki. Cztery osoby, które wybrały się na wycieczkę za miasto, usadowiły się na trawie i zjadły śniadanie. U dołu obrazu, po lewej stronie widać koszyczek z rozsypanymi owocami i pieczywem, rzucony byle jak obok ubrań, prawdopodobnie kobiecych. Mężczyźni prowadzą rozmowę, mają na sobie ciemne surduty i krawaty. Nie jest to jednak elegancki strój na szczególne okazje – w tamtych czasach panom z wyższych sfer nie wypadało wyjść z domu bez krawata, tak jak paniom bez kapelusza i rękawiczek. Jedna z kobiet siedzi naga, ale w jej wzroku trudno dostrzec wywołane tym zawstydzenie czy speszenie. Patrzy raczej wyzywająco, z niezachwianą pewnością i dumą. Druga kobieta, odziana jedynie w półprzezroczystą halkę czy koszulę, brodzi po kolana w jeziorku. Obok niej widać zacumowaną łódkę. Scenka rozgrywa się na tle leśnego, spokojnego i leniwego krajobrazu. I może nie byłoby w niej nic dziwnego ani tym bardziej gorszącego, gdyby nie to, że mężczyźni są ubrani – według współczesnej Manetowi mody – a kobiety rozebrane. Nagość sama w sobie też nie byłaby bulwersująca, gdyby scena dotyczyła na przykład wydarzenia mitologicznego lub alegorycznego, a naga postać była przedstawieniem antycznej bogini – w takich przypadkach nagość była czymś akceptowanym i uzasadnionym. Natomiast w obrazie Maneta scena rozgrywa się ewidentnie we współczesnych mu realiach, brak w niej alegorycznego przesłania.

Victorine Meurent, malarka, modelka, Edouard Manet, Olimpia, Niezła sztuka

Victorine Meurent, źródło: Wikipedia.org

Naga dziewczyna, do której postaci pozowała Victorine Meurent, siedzi bez zażenowania między ubranymi mężczyznami i prowokuje spojrzeniem. Patrzy prosto w oczy widza. Uznano to za szczególnie wulgarne. Manet ponadto nie przedstawił jej ciała zgodnie z akademickimi zasadami jako idealnego. Wręcz przeciwnie, namalował je bardzo realistycznie, dokładnie odzwierciedlając fałdy na brzuchu i szyi. Na Salonie Odrzuconych dzieło to uznano za obrażające poczucie moralności, a malarz został ostro skrytykowany przez publiczność i dziennikarzy.

Nie tylko tematyka obrazu Maneta była skandaliczna. Również technika mogła wywołać oburzenie. Artysta, malując Śniadanie na trawie, zerwał z obowiązującymi od renesansu zasadami perspektywy. Pochylona kobieta, mimo że umiejscowiona w oddali, wydaje się za duża, sprawia wrażenie, jakby przebywała w innym świecie. Postaci siedzące wyglądają na lekko spłaszczone, zwłaszcza w zestawieniu z koszem owoców, który jest wyraźnie trójwymiarowy.

Obraz był malowany szerokimi plamami. Perłowe, jasne ciało kobiety wyróżnia się i stanowi kontrast dla ciemnych męskich surdutów oraz bujnej, zielonej roślinności dookoła. Barwy ostro przechodzą od jasnych do ciemnych, bez półtonów. Dopełnieniem jest różnobarwna martwa natura po lewej stronie: kapelusz ze wstążką, tkaniny w kilku odcieniach niebieskiego, rozsypane owoce. Jakże różni się piękna kolorystyka Maneta od tej oficjalnej, przyjętej przez akademików.

Patrząc na Śniadanie na trawie, można odnieść wrażenie, że gdzieś już wcześniej widziało się podobny obraz. Nie jest to mylne wrażenie, bowiem Manet wzorował się na przedstawieniach klasyków. Układ postaci zaczerpnął ze sztychu Marcantonia Raimondiego, wykonanego na podstawie zaginionego dzieła Rafaela Santiego Sąd Parysa.

Marcantonio Raimondi, Sąd Parysa, niezła sztuka

Marcantonio Raimondi, Sąd Parysa, detal | 1514–1515, British Museum, Londyn

Szkic do obrazu możemy podziwiać w Courtauld Institute of Art w Londynie.

Édouard Manet śniadanie na trawie szkic londyn, Niezła sztuka

Édouard Manet, Śniadanie na trawie, szkic | 1862-1863, Courtauld Institute of Art, Londyn

Manet wcale nie chciał zgorszyć publiczności. Pragnął ukazać scenę typową dla szesnastowiecznego malarstwa we współczesnym otoczeniu i to właśnie wywołało takie oburzenie. Krytycy nie zauważyli odniesień i podobieństw do dzieł dawnych mistrzów. Obraz Maneta krytykowano i ośmieszano jeszcze przez wiele lat, a dziś uznaje się go za przełomowe dzieło. Twórczość francuskiego malarza konsekwentnie była odrzucana przez Salon i Akademię, mimo to Manet zyskiwał coraz więcej zwolenników wśród młodych impresjonistów. Nigdy nie związał się oficjalnie z ich grupą, ale jego niezależność i zerwanie z tradycyjnym malarstwem otworzyły im drogę do sukcesu.

Bibliografia:
1. Bartolena S., Manet, tłum. H. Cieśla, Warszawa 2006.
2. Beckett W., Historia malarstwa. Wędrówki po historii sztuki zachodu, tłum. H. Andrzejewska, I. Zych, Warszawa 1996.
3. Buszyński J., Osęka A., 100 najsłynniejszych obrazów, Warszawa 1977.
4. Guze J., Spotkania w muzeach świata, Warszawa 1976.
5. Jankowiak-Konik B., Historia malarstwa. Jak czytać obrazy, Poznań 2010.
6. Kępiński Z., Impresjonizm, Warszawa 1982.
7. Od Maneta do Pollocka. Słownik malarstwa nowoczesnego, praca zbiorowa, Warszawa 1973.

Partnerem działu Arcydzieło do kawy, który wspiera naszą misję edukacyjną jest marka Siemens, producent ekspresów do kawy.

Każdy dzień to szansa na odkrycie czegoś nowego. W sobie i wokół siebie. Pozwól by chwila przy aromatycznej filiżance kawy zainspirowała Cię do spróbowania czegoś o czym zawsze marzyłeś, na co nie miałeś czasu lub przestrzeni. Sięgaj po więcej. Poznawaj. Doświadczaj. Odkryj nowe oblicze sztuki przy filiżance dobrej kawy z marką Siemens. #poczujsiekoneseremsztuki
* Grupa BSH jest licencjobiorcą w odniesieniu do znaków towarowych, do których uprawniona jest Siemens AG.

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.