„Fotografie to jeszcze jedna dziedzina sztuki, w której Witkacy był mistrzem. Łączył w niej swoje liczne talenty – malarza i dramaturga, reżysera i aktora”¹.

Wystawa Nineczka i Witkacy – „Zginiemy marnie oboje bez siebie.” Jadwiga z Unrugów i Stanisław Ignacy Witkiewiczowie, pokazywana od 14 maja do 7 października 2016 roku w zakopiańskiej Galerii Sztuki im. W. i J. Kulczyckich – filii Muzeum Tatrzańskiego, była całkiem dobrym pretekstem, żeby wybrać się do Zakopanego. Jako że jestem z zawodu filologiem, Witkacy był mi dość dobrze znany, ale chciałam poznać jego inne oblicze, oblicze artysty-fotografa.

Jadwiga Maria z Unrugów, zwana Niną, zachwyciła Witkacego urodą. Lubił takie kobiety – silne, zimne, demoniczne, z burzą włosów i zmysłowymi ustami. Jej portrety takie właśnie są – rzadko się na nich uśmiecha, jest dumna i wyniosła. To, że nie była majętna, stanowiło dla niego sprawę drugorzędną, bardziej interesowało go, że pochodziła z arystokratycznego rodu niemieckiego von Unruh. Dodatkowo była spokrewniona z Kossakami jako córka chrzestna Wojciecha Kossaka i wnuczka Juliusza Kossaka, kuzynka między innymi Magdaleny Samozwaniec, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Zofii Kossak-Szczuckiej.

Jadwiga Unrug (Nina), fot. z kolekcji Stefana Okołowicza

Nina i Witkacy poznali się jesienią 1922 roku w Zakopanem. Kilka miesięcy później wzięli skromny, kameralny ślub. Dla przyjaciół urządzili przyjęcie, ale – co niektórych z nich wprawiło w konfuzję – „nie wolno było składać oficjalnie życzeń i w ogóle trzeba było udawać, że się o niczym nie wie” (o czym pisała w liście do Jarosława Iwaszkiewicza jego żona Anna). Małżeństwo Niny i Witkacego nie należało do szczęśliwych. Po dwóch latach wspólnego życia Jadwiga, nie mogąc znieść romansów męża, przeniosła się do Warszawy, a Witkacy został w Zakopanem.

Jadwiga (Nina) Unrug i Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) | połowa lat 30., fot. z kolekcji Stefana Okołowicza

Witkacy tęsknił za nią i wysyłał listy, w jednym z nich, w styczniu 1929 roku, tak pisał:

„Nineczko: Szalenie cię kocham i jestem w rozpaczy, że jeżdżę na nartach bez Ciebie. Co robić? Ale na myśl o braku swobody robi mi się zimno. Ciągle to samo. Czyż Ty, taka mondra, nie znajdziesz na to sposobu. Bo Blizbor był brutal i nie kochał żony, a ja nie i kocham Cię”².

Witkacy z żoną, fot. z kolekcji Stefana Okołowicza

Zapis ich małżeństwa to 1278 listów, kartek pocztowych, widokówek i telegramów. Witkacy dzielił się z żoną swoimi przeżyciami, opisywał też spotkania z przyjaciółmi i zafascynowanie innymi kobietami. Mimo że oboje nie spełniali się w tym małżeństwie, to byli dla siebie bliskimi przyjaciółmi.

Stanisław Ignacy Witkiewicz z żoną, Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

We wrześniu 1939 roku we wsi Jeziory na Polesiu Witkacy razem z kochanką Czesławą Oknińską-Korzeniowską zaplanowali samobójstwo. Oknińską-Korzeniowską udało się odratować, ale jego znaleziono martwego z podciętymi żyłami. Nina w tym okresie borykała się z własną tragedią – jej warszawskie mieszkanie przy ulicy Brackiej 23 zostało zniszczone przez pożar, a ona sama tułała się po różnych miejscach, mimo to dbała o spuściznę męża aż do śmierci w 1968 roku.

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), fot. z kolekcji Stefana Okołowicza

Portrety Niny autorstwa Witkacego to nie jedyne fotografie, które można było zobaczyć w zakopiańskiej galerii. Na ekspozycję składały się również zdjęcia samego artysty wykonane przez jego przyjaciół – Jadwigę Kępińską, Józefa Głogowskiego, Tadeusza Langiera, Janusza de Beauraina i innych. Nie brakowało też fotografii przedstawiających codzienne życie Witkiewiczów w Zakopanem i w Warszawie: z wypraw na narty, wędrówek po górach, spotkań z przyjaciółmi i rodziną. Są to „zdjęcia pozowane – aranżowane według jego pomysłu (…) Witkacy kazał modelom grać wymyślone przezeń role, przy czym najlepszym, najdoskonalszym aktorem tego teatru był on sam (…) z upodobaniem wcielał się w wujcia z Kalifornii, Wielkiego Mogoła, automobilistę w goglach, kowboja z Dzikiego Zachodu, wreszcie – ducha z koszulą zarzuconą na głowę (…) robił miny do obiektywu, wywracał oczami, pokazywał język, wykrzywiał usta”³.

Józef Głogowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz – Duch | początek lat 30. XX wieku, źródło: Artinfo.pl

Utrwalanie rzeczywistości na zdjęciach było dla Witkacego czymś intymnym, przeznaczonym tylko dla bliskich mu osób.

„Nie fotografował swoich modeli tak, żeby wyglądali atrakcyjnie. Na większości jego portretów rysy twarzy są albo rozmyte, co nadaje im nieprzyjemną obłość, albo też ujęte ostro, w sposób reporterski: widać wtedy każdą zmarszczkę, rozszerzone pory skóry, nieregularne brwi, piegi, spękane wargi”⁴.

Osobny cykl to portrety z ukochaną kotką. Witkacy zafascynowany był książką Ernsta Kretschmera Budowa ciała i charakter, w której psychiatra opisał teorię mówiącą o tym, że typ budowy ciała wiąże się z osobowością i predyspozycją do zaburzeń psychicznych. To na cześć tego niemieckiego lekarza syjamska kotka Witkacego nazwana została Schyzią – od schizofrenii.

Witkacy z kotką Schyzią, fot. z kolekcji Stefana Okołowicza

Prezentowane na wystawie prace pochodziły ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, Ossolineum we Wrocławiu, Muzeum Literatury w Warszawie oraz kolekcji Stefana Okołowicza w Warszawie.

Kuratorami wystawy byli Kapsyda Kobro-Okołowiczowa i Stefan Okołowicz. Dziękujemy Panu Stefanowi za udostępnienie zdjęć do tego artykułu.

Bibliografia:
1. Ples M., Pertraktacje z rzeczywistością. O komizmie w fotografii Stanisława Ignacego Witkiewicza, portal Fragile, 20.06.2013, dostęp online: https://fragile.net.pl/pertraktacje-z-rzeczywistoscia-o-komizmie-w-fotografii-stanislawa-ignacego-witkiewicza/.
2. Witkiewicz S.I., Listy do żony, tom 2: 1928–1931, oprac. J. Degler, Warszawa 2015.
3. Żakiewicz A., Witkacy (1885–1939), Warszawa 2006.

• Info
• Lista artykułów

» Paulina Łysak

Filolożka z dziennikarskim zacięciem, zakochana w książkach i sztuce współczesnej. Jej wymarzony dzień to dzień spędzony w muzeum. W sztuce najbardziej lubi to, że czasami wytrąca ją ze schematów i każe się zatrzymać.

• Camille Claudel i Auguste Rodin – pasja, namiętność, dramat - 13 lutego 2020
• Kochał sztukę i kochał kobiety. Witkacy i jego muzy - 17 stycznia 2020
• Sztuka Kobro sztuką przyszłości - 22 października 2017
• Wiedziałem, że zakochałem się w niezwykłej dziewczynie. Maria Stangret widziana oczami Tadeusza Kantora - 11 marca 2017
• „Boże! Odbierz mi wszystko, (…) ale za to daj mi możność wypowiedzenia się artystycznego i sławę.” Zofia Stryjeńska i jej walka o bycie artystką - 12 lutego 2017
• Jacek Malczewski i jego słynne słowa: „Malujcie tak, by Polska zmartwychwstała” - 13 listopada 2016
• Józefina Szelińska, jedyna kobieta, której oświadczył się Bruno Schulz - 9 sierpnia 2016
• Jeżeli Zakopane, to tylko Witkacy! - 10 czerwca 2016