Camille Claudel i Auguste Rodin – pasja, namiętność, dramat

Auguste Rodin i Camille Claudel. Mistrz i uczennica. O ich związku mówił niemal cały Paryż, a o niej – że jest kobietą upadłą. Przez lata żyli w artystycznej symbiozie, a stworzone przez nich rzeźby często były niewypowiedzianymi wobec siebie słowami.

Camille Claudel, L’Abandon (Sakountala), detal | ok. 1886, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Claudel była dla Rodina najważniejszą kobietą, kochał ją i aż do swojej śmierci dbał o jej artystyczną spuściznę. Uosabiała wszystko, czego pragnął – była młoda, piękna, niezwykle utalentowana. Żyła sztuką i dla sztuki, pragnęła własnej przestrzeni do tworzenia i samodzielności.

Realizowała swoje cele i marzenia, choć kobiecie rzeźbiarce w ówczesnych czasach trudno było zdobyć prestiż w świecie artystycznym zdominowanym przez mężczyzn. Mimo to udało jej się zdobyć uznanie nie tylko wśród krytyków sztuki, ale i przyjaciół Rodina.

Camille Claudel i Auguste Rodin, źródło: Wikipedia.org

O Claudel mówi się dzisiaj, że była genialną rzeźbiarką, a jej dorobek „mieści się między epokami – impresjonizmem, symbolizmem, secesją. Tak jak ona sama – jej sztuka nigdzie nie przystawała”¹. Przez ponad pół wieku świat o niej nie pamiętał. Na nowo została odkryta przez Reine-Marie Paris, wnuczkę Paula Claudela – młodszego brata artystki. Pierwsza retrospektywa jej rzeźb odbyła się w 1951 roku w Muzeum Rodina w Paryżu.

Mistrz i uczennica

Gdy Auguste Rodin po raz pierwszy zobaczył rzeźby Camille w pracowni w École des Beaux-Arts, zaniemówił. „Z jednej strony miał wrażenie, jakby był autorem tych rzeźb, z drugiej – posiadały cechy, których brakowało jego dziełom […]. Rodin widział prace jako dopełnienie własnej twórczości, uzupełnienie brakujących szczegółów, cudownie odnaleziony element”². Już wtedy wiedział, że ta młoda studentka nie zdoła nauczyć się niczego nowego na akademii, że potrzebuje mistrza, dzięki któremu rozwinie skrzydła. Zaproponował więc jej pracę w swoim prywatnym atelier.

Camille Claudel i jej przyjaciółka Jessie Lipscombe w pracowni przy ul. Notre Dame des Champs 117 w Paryżu | 1887, © Musée Rodin, Paryż

„Był rok 1884. Claudel zajmowała się głównie wykończeniem dzieł i doradzaniem Rodinowi, a wolne chwile poświęcała na dokańczanie swoich rzeźb. Była tak doskonała w swojej pracy, że spadkobiercy artystki wielokrotnie podważali fakt, iż jedynym autorem niektórych rzeźb Rodina jest on sam […]. Tajemnicą poliszynela jest, że jedyną osobą dopuszczoną do pracy nad stopami i rękoma postaci Rodina była Camille Claudel”³.

Camille Claudel, L’Homme penché | ok. 1886, źródło: Artcurial

Camille Claudel, L’Homme penché | ok. 1886, źródło: Artcurial

Camille, mimo że podziwiała Rodina, często krytykowała jego prace i tworzyła własne wizje jego dzieł. Przykładem takiej rzeźby jest Kucająca kobieta, która nawiązuje bezpośrednio do aktu Rodina o tym samym tytule. Figura, którą stworzyła Camille, była delikatna i tajemnicza, przedstawiająca kobietę nieśmiałą i pragnącą ukryć się przed światem, którą tylko jeden człowiek zdoła obudzić z letargu.

Camille Claudel, Kucająca kobieta | ok. 1884-1885, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Była jednolita, scalona, konsekwentna, a ciepła, delikatna linia jej ciała idealnie współgrała z sytuacją, w której się znalazła⁴. Rzeźba Rodina była natomiast wyzywająca i prowokacyjna, przywołująca na myśl kobietę lekkich obyczajów. Za figurą kobiety kryje się coś więcej, Claudel, tak jak jej „kobieta”, chciała schować się przed tym, co ją otacza, przed wścibskimi spojrzeniami ludzi, którzy widzą w niej tylko kochankę Rodina.

Również jej głowa Gigantiego znacząco różniła się od tej stworzonej przez Rodina na potrzeby rzeźby Mieszczanie z Calais. Jej Giganti „zaciskał dumnie wargi, hardo patrząc przed siebie, miał za duże uszy i niesforne włosy, opadające na czoło, a wyraziste kości policzkowe oraz linia brwi nadawały rzeźbie zdecydowany, odważny wygląd […], był piękny, a przy tym naturalny, ponieważ powstał ze wzruszenia”⁵.

Dialog dwojga artystów

Camille Claudel | 1886, źródło: Wikipedia.org

Rozmowy o sztuce i praca we wspólnym atelier zbliżyły do siebie Claudel i Rodina. Ich trudny i skomplikowany związek trwał niemal dziesięć lat. Przez ten czas byli dla siebie nawzajem inspiracją, chociaż „ważnym motywem dla obojga było wiernie odtworzone nagie ciało o klasycznych proporcjach, umieszczone w różnych, skomplikowanych formalnie układach, często spuentowanych metaforycznym, poetyckim tytułem”⁶. Rodin zachwycał się urodą Camille i obsesyjnie tworzył jej popiersia, jej rysy twarzy można też odnaleźć w figurach tworzących jego najsłynniejsze rzeźby – chociażby w Bramach piekieł nawiązujących do Boskiej Komedii Dantego. Również takie rzeźby Rodina jak Myśl, Fugit Amor, Pocałunek czy Paolo et Francesca są wyrazem jego romantycznej miłości do młodszej o dwadzieścia cztery lata kobiety.

Wyobrażeniem wielkiej miłości Claudel jest rzeźba Walc. Przedstawieni kochankowie wirują w namiętnym tańcu, czule się obejmują, a ich dłonie są mocno splecione. Ta rzeźba „początkowo miała być przedstawieniem legendy opisującej oddzielenie się płci i powstanie z jednego ciała dwóch osobnych, różniących się od siebie połówek, które od tego momentu będą nieustannie siebie poszukiwać, aby znowu stworzyć jedną całość”⁷.

Camille Claudel, Walc | 1889-1905, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Nie tylko wielkie uczucie, ale również ogromne cierpienie związane z Rodinem było tematem jej rzeźb. Claudel „nieustannie uciekała w pracę, przekuwając swój ból, smutek, rozczarowanie oraz rozgoryczenie we wspaniałe rzeźby”⁸. Takim przykładem jest rzeźba Sakountala – nawiązująca do staroindyjskiego dramatu, którego autorem jest Kalidasa. Claudel stworzyła „kobietę w momencie, gdy jej kochanek, który wcześniej ją porzucił, wraca. On, klęcząc, wyraża swoje przeprosiny, a Ona je przyjmuje. Pomimo smutku, który maluje się na jej twarzy, nie potrafi dużej mu się opierać, ulega jego sile i oboje dają ponieść się obezwładniającemu poczuciu szczęścia”⁹.

Camille Claudel, Opuszczenie (L’Abandon) | ok. 1886, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Rzeźba zachwyciła zarówno publiczność na paryskim salonie sztuki w 1888 roku, jak i krytyków. Z dumy pękał również sam Rodin, który wkrótce zaczął pracę nad figurą Wiek idola, bezpośrednio nawiązującą do rzeźby kochanki.

Już po rozstaniu z Rodinem Claudel stworzyła jedną ze swoich najsłynniejszych rzeźb – Wiek dojrzały, ukazującą mężczyznę i dwie kobiety. Mimo że Claudel zawarła w tym dziele ponadczasową metaforę ludzkiego losu, na który składają się przeznaczenie, śmierć i utrata, krytycy dopatrywali się w niej przede wszystkim wpływu jej związku z Rodinem – „naga kobieta błaga na kolanach mężczyznę, który chroni się w ramionach starej niewiasty”¹⁰. Oczywiste było, że tym mężczyzną był Rodin, nagą kobietą Claudel, a „starą niewiastą” Rose Beuret.

Camille Claudel, Wiek dojrzały | 1899, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Claudel była świadoma tego, że pokazując publicznie swoje prace, skazuje się na plotki i niezasłużoną krytykę, bo znawcy sztuki często doszukiwali się w jej twórczości wpływów Rodina. Mimo że niektóre słowa krytyki odbierała bardzo osobiście, nie przeszkadzało jej powoływanie się na opinię Rodina. Sam rzeźbiarz również wielokrotnie podkreślał, że czuwa nad artystyczną drogą swojej kochanki i zabiega o jej pozycję.

Camille Claudel, Clotho | 1893, © Musée Rodin, Paryż

Młodość

Camille Claudel urodziła się 8 grudnia 1864 roku w Fère-en-Tardenois jako najstarsze dziecko Louisa Prospera i Louise-Athanaïse Cécile Cerveaux. Rok wcześniej małżonkowie stracili kilkudniowego syna i narodziny Camille miały zapełnić pustkę po nim. Claudel od dzieciństwa interesowała się sztuką, lubiła godzinami rzeźbić w glinie. Jako pierwszy jej talent odkrył ojciec i to dzięki jego zaangażowaniu opiekę nad młodą artystką objął znany rzeźbiarz Alfred Boucher. Gdy w 1880 roku rodzina Claudel przeniosła się do Paryża, Camille rozpoczęła naukę najpierw w Académie Colarossi, następnie w École des Beaux-Arts, a jej nauczycielem został Auguste Rodin.

Camille Claudel (po prawej) i jej przyjaciółka Ghita Theuriet | 1881, © Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine

Camille chłonęła życie Paryża – artystycznej dzielnicy Montparnasse i koloni La Ruche. Fascynowały ją tam wolność i zapach absyntu unoszący się nad kawiarnianymi stolikami. Rozwijała swój talent w akademii i w pracowni, wbrew swojej matce, która nie akceptowała jej zainteresowań i marzeń o samodzielnym życiu. Ona natomiast związała się z Rodinem i odnosiła coraz większe sukcesy.

Camille Claudel, Głowa dziewczynki | ok. 1892–1893, źródło: Artcurial

Ich związek trwał niemal dziesięć lat, a przez ten czas Rodin związany był także z dawną modelką i matką jego syna – Rose Beuret. Rzeźbiarz, mimo nalegań Claudel, nie był w stanie zakończyć tego związku, wielokrotnie podkreślał, że jest z Rose z poczucia obowiązku, bo dzięki jej wsparciu udało mu się przetrwać najtrudniejsze momenty w jego życiu – załamanie nerwowe po śmierci siostry i lata biedy. Po ich rozstaniu w 1892 roku Camille zaczęła cierpieć na depresję i zaszyła się w swoim atelier: „nie potrafiła zapomnieć o rzeźbiarzu. Myślenie o Rodinie stopniowo zamieniało się w obsesję, uważała, że straciła przez niego najlepsze twórcze lata, zaczęła podejrzewać że dawny kochanek spiskuje przeciw niej, uniemożliwiając sprzedaż jej dzieł”¹¹. Ta paranoja doprowadziła do tragedii – przestała dbać o siebie, izolowała się od ludzi, awanturowała się i niszczyła swoje rzeźby. W końcu w 1913 roku rodzina zadecydowała o zamknięciu jej w zakładzie psychiatrycznym, w którym spędziła blisko trzydzieści lat. Camille Claudel zmarła 19 października 1943 roku, została pochowana w zbiorowej mogile wraz z innymi bezdomnymi na cmentarzu Montfavet.

Camille Claudel przed swoją rzeźbą Perseusz | ok. 1902, Biblioteka Marguerite Durand, Paryż

Auguste Rodin próbował wydostać swoją byłą kochankę ze szpitala, niestety bezskutecznie. Dbał za to o jej sławę i artystyczną spuściznę. Gdy władze państwowe zadecydowały, że w Hotelu Biron zostanie utworzone jego muzeum, Rodin postanowił, że w jednej z sal staną rzeźby Claudel. Umierając, majaczył i martwił się, czy jego „paryska żona” ma wystarczająco dużo pieniędzy na życie.

Portret czytającej Camille Claudel | ok. 1900, Biblioteka Marguerite Durand, Paryż

Bibliografia:
1. Duda S., Uczennica mistrza Rodina, „Ale Historia” nr 40, 2015.
2. Małkowska M., Ukarana za niezwykły talent, „Rzeczpospolita” nr 94, 2014.
3. Nowak A.I., Tragedia rzeźbiarki, „Rzeczpospolita” nr 184, 2017.
4. Stabro A., Masz na imię Camille, Warszawa 2017.
5. Żakiewicz A., Nieszczęśliwa Camille, „Nowe Książki” nr 2, 2018, s. 34

• Info
• Lista artykułów

» Paulina Łysak

Filolożka z dziennikarskim zacięciem, zakochana w książkach i sztuce współczesnej. Jej wymarzony dzień to dzień spędzony w muzeum. W sztuce najbardziej lubi to, że czasami wytrąca ją ze schematów i każe się zatrzymać.

• Camille Claudel i Auguste Rodin – pasja, namiętność, dramat - 13 lutego 2020
• Kochał sztukę i kochał kobiety. Witkacy i jego muzy - 17 stycznia 2020
• Sztuka Kobro sztuką przyszłości - 22 października 2017
• Wiedziałem, że zakochałem się w niezwykłej dziewczynie. Maria Stangret widziana oczami Tadeusza Kantora - 11 marca 2017
• „Boże! Odbierz mi wszystko, (…) ale za to daj mi możność wypowiedzenia się artystycznego i sławę.” Zofia Stryjeńska i jej walka o bycie artystką - 12 lutego 2017
• Jacek Malczewski i jego słynne słowa: „Malujcie tak, by Polska zmartwychwstała” - 13 listopada 2016
• Józefina Szelińska, jedyna kobieta, której oświadczył się Bruno Schulz - 9 sierpnia 2016
• Jeżeli Zakopane, to tylko Witkacy! - 10 czerwca 2016