Olga Boznańska „Dziewczynka z chryzantemami”

Niemal każdy artysta stworzył dzieło, które w jednoznaczny sposób określa jego twórczą postawę, a już na pewno takie, które w osobistym dorobku powszechnie uznawane jest za najsłynniejsze. Takim na pewno w życiorysie artystycznym Olgi Boznańskiej jest obraz Dziewczynka z chryzantemami.

Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami | 1894, Muzeum Narodowe w Krakowie

Całkiem niedawno zakończyła się wielka wystawa retrospektywna malarki, która była prezentowana w Muzeum Narodowym w Krakowie. Przedstawiono tam około 170 prac artystki, a także kilka innych obrazów wybitnych malarzy, m.in. Édouarda Maneta czy Diego Velázqueza. Miałem przyjemność ją obejrzeć, ale już szykuję się do wizyty w Warszawie, bowiem tamtejsze Muzeum Narodowe na dzień 26 lutego zapowiada otwarcie w swoich murach drugiej edycji tejże wystawy.

Wystawa Olgi Boznańskiej w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. Leszek Lubicki

Jak wiadomo, ekspozycja ekspozycji nierówna, więc koniecznie trzeba do stolicy pojechać, tym bardziej, że czasu na to jest dużo, bo ma ona trwać do 2 maja. Powodem, dla którego te dwa polskie muzea jedno po drugim prezentują dorobek twórczy naszej wielkiej malarki, jest przypadająca 15 kwietnia 2015 roku 150. rocznica urodzin Olgi Boznańskiej. Jak czytamy w jednym z komunikatów Muzeum Narodowego w Warszawie, wyjątkową atrakcją stołecznej edycji wystawy będzie znakomity obraz pędzla Jamesa Abbotta McNeilla Whistlera Harmonia w szarości i zieleni: Miss Cicely Alexander, wypożyczony na pierwszy miesiąc ekspozycji przez Tate w Londynie. Dlatego na pewno warto także zajrzeć do Warszawy. 

Dziewczynka z chryzantemami na ekspozycji w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. Leszek Lubicki

Olga Boznańska jest zaliczana do najwybitniejszych europejskich artystek, a już na pewno, gdyby ktoś pomyślał, że lekko przesadzam, do najbardziej cenionych polskich malarek. Ale była także osobą niezwykłą jak na czasy, w których przyszło jej żyć i tworzyć. Przypomnijmy może tylko jeden fakt. Wówczas kobietom nie wolno było na przykład studiować w Akademiach Sztuk Pięknych. Myślę, że można w tym miejscu przytoczyć wypowiedź dyrektorki Muzeum Narodowego w Warszawie Agnieszki Marowińskiej, która w wywiadzie dla PAP stwierdziła:

„Cała biografia Boznańskiej i jej twórczość byłaby wspaniałym polem do badań psychoanalityków; jej związki z mężczyznami, przyjaźnie rozmaite, jej wycofanie od świata, podwójna świadomość: z jednej strony czuła się wielką artystką, bo miała absolutne poczucie swojego talentu i pozycji artystycznej, a z drugiej strony była takim kurczątkiem w życiu, była nieśmiała, niepewna siebie i dawała się wykorzystywać”.

Olga Boznańska, Autoportret | 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie

Dziewczynka z chryzantemami – kiedy patrzę na ten obraz, to chciałbym go nazwać Dziewczynka o błyszczących oczach, parafrazując niejako tytuł najsłynniejszej piosenki węgierskiego zespołu Omega. Pisząc te słowa mam przed sobą folder wydany z okazji krakowskiej wystawy. Ten właśnie obraz został wykorzystany na głównej stronie ulotki. Patrzą na mnie błyszczące, smutne oczy, a splecione dłonie dzierżą perłowobiałe chryzantemy. Proszę mi wierzyć, przy żadnym obrazie podczas wystawy w Krakowie nie gromadziło się tak wielu ludzi, jak przy nim. Jest to dzieło niewielkich rozmiarów, malowane olejem na zwykłej tekturze, a ma w sobie wielką moc przyciągania widza. Na pewno nie czyni tego za sprawą bogatej kolorystyki, bowiem utrzymane jest całe w srebrzystoszarej tonacji, z wyjątkiem rudozłotych włosów modelki. To smutna i jednocześnie zamyślona blada twarz ubranej nadzwyczaj skromnie, stojącej samotnie dziewczynki i jej błyszczące oczy muszą mieć niezwykłą moc oddziaływania na widza. Poza tym portret ten jest całkowicie inny niż stylistyka w jakiej w końcu XIX wieku przywykło się malować dzieci – w salonach czy na innych pięknych kolorowych tłach. Boznańska tym obrazem zerwała z ową konwencją.

Olga Boznańska, Dziewczynka z chry­zan­te­mami, detal | 1894, Muzeum Narodowe w Krakowie

Szukałem w literaturze słów, które najmocniej opisałyby tę perłę polskiego symbolizmu, gdyż uznałem, że na zakończenie niniejszego szkicu warto zacytować coś równie mocnego w przekazie, jak ten obraz. Myślę, że znalazłem odpowiedni fragment i to na stronie internetowej Muzeum Narodowego w Krakowie, które jest właścicielem tego dzieła. Autorka opisu Dziewczynki z chryzantemami, Urszula Kozakowska-Zaucha pisze: „Portret emanuje nastrojem zamyślenia, smutku, tajemnicy i niedopowiedzenia, zbliżonym do aury znanych i cenionych przez Boznańską wierszy Maurice’a Maeterlincka.” O tym podobieństwie pisał w 1896 roku, na łamach paryskiej „Gazette des Beaux-Arts”, William Ritter. Autor dostrzegł w tym portrecie „dziewczynki o dziwnych, niepokojących oczach, jakby kroplach atramentu, które zdają się wylewać na chorobliwie bladą twarz, współczesny ideał postaci Maeterlincka” i dodawał: „Jest to dziecko enigmatyczne, które doprowadza do szaleństwa tych, co mu się zanadto przypatrują (…) i jest to tak przerażająca dziewczynka, tak jasna i biała, że budzi dreszcz”.

Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami, 1894 rok
olej, tektura, 88,5 × 69 cm,
Muzeum Narodowe w Krakowie

• Info
• Lista artykułów

» Leszek Lubicki

Pasjo­nat sztuki, lecz zawo­dowo z nią nie zwią­zany. Nasz ese­ista, zain­te­re­so­wany malar­stwem pol­skim przełomu XIX/XX wieku, czyli tym okresem, który Maria Poprzęcka nazwała „Szczęśliwą godziną”. A pisze, bo lubi.

• Muzeum Pałac Herbsta w Łodzi. 10 dzieł, które warto znać - 26 marca 2021
• Młodopolska chłopomania. 8 obrazów, w których się zakochasz - 21 lutego 2021
• Leon Wyczółkowski „Kopanie buraków” - 8 października 2020
• Jak szlachcic szlachcica czekanem zabił. Historia zamknięta w ramie obrazu - 24 lipca 2020
• Białe gacie w tarapacie! Czyli Zabójstwo króla Przemysła w Rogoźnie według Jana Matejki - 24 czerwca 2020
• Muzeum Narodowe w Poznaniu. 10 dzieł, które warto znać - 2 maja 2020
• Muzeum Narodowe w Warszawie. 10 dzieł, które warto znać - 12 kwietnia 2020
• Muzeum Narodowe w Krakowie. 10 dzieł, które warto znać - 5 kwietnia 2020
• Władysław Podkowiński i jego tajemniczy ogród - 3 stycznia 2020
• Józef Chełmoński „Bociany” - 25 kwietnia 2019