Gdy po raz pierwszy zobaczyłem to płótno w Muzeum Narodowym w Warszawie, od razu przyszedł mi na myśl Camille Pissarro i jego kilka obrazów stworzonych pod wspólnym tytułem Boulevard Montmartre z 1897 roku, malowanych z „lotu ptaka”, a dokładniej z okna najwyższego piętra paryskiej kamienicy. Ciekawe jest tylko jedno, Bilińska podobny zabieg zastosowała siedem lat wcześniej w Berlinie.
Poza tym porównaniem było jeszcze i inne. Wielokrotnie spacerowałem przez Unter den Linden (pol.: Aleja pod Lipami) z wielką przyjemnością, a niewiele od tamtych czasów ulica ta się zmieniła; przynajmniej jeśli chodzi o stojące wzdłuż alei budynki cechujące się dużą wartością historyczną i oczywiście rzędy lip. Tym bardziej więc poczułem potrzebę napisania kilku słów o tym malowidle.
Anna Bilińska, Ulica Unter den Linden w Berlinie | 1890, Muzeum Narodowe w Warszawie
Obraz ten artystka namalowała na trzy lata przed swoją przedwczesną śmiercią. Jej twórczość to przede wszystkim portrety. Solidne, realistyczne, starannie „wykończone i dopieszczone”. Nic w tym dziwnego, była uczennicą Wojciecha Gersona, realisty, wyznawcy akademizmu z krwi i kości. W 1893 roku pisał krytyk: „W salonie Towarzystwa Zachęty pewnym rodzajem niespodzianki są krajobrazy p. Anny Bilińskiej, która tak wysoko w rodzaju portretowym stanęła. (…) prawdziwy talent p. Bilińskiej kładzie piętno swoje na wszystkim, czego się dotknie. (…) Nie ulega wątpliwości, że obok Bilińskiej, znakomitej portrecistki, zyskaliśmy Bilińską, znakomitą pejzażystkę”1.
Jednak dopiero pod koniec lat 80. XIX wieku artystka zaczęła interesować się problemem światła w malarstwie, zmierzając, i to raczej nieświadomie, w kierunku impresjonizmu, którego była zdecydowaną przeciwniczką, a często nawet go wyśmiewała.
Myślę, że trzeba w tym miejscu przytoczyć część listu pisanego przez artystkę z Paryża, aby poznać jej stosunek do tego kierunku w malarstwie. W 1884 artystka tak oto wypowiedziała się o impresjonizmie i impresjonistach na kanwie wystawy Edouarda Maneta: „Jest to wódz, naczelnik, mistrz i król impresjonistów. Dotąd słyszałam tylko o tych cudakach, a teraz przekonałam się na własne oczy o ich idiotyzmie. Trudno sobie coś bardziej śmiesznego, dziecinnego i niedołężnego przedstawić. Żadnego rysunku, żadnego koloru. Niby to malują tak, jak widzą, czyli jak im się wydaje, a trzeba przyznać, że wydaje im się oryginalnie…(…) Spojrzeć na chwilę mimochodem na taki obraz, nie zatrzymując się na jedną nawet sekundę – może to i zrobi jakie takie wrażenie natury, lecz przypatrzeć się bliżej – niech Bóg strzeże – śmieszy tylko, a bardziej jeszcze gniewa. Widoki na takim traktowaniu tracą raczej”2. Taki wówczas był osąd artystki w kwestii impresjonizmu.
Anna Bilińska, Ulica Unter den Linden w Berlinie, detal | 1890, Muzeum Narodowe w Warszawie
A jednak kilka lat później wimpresjoniści łaśnie takie spojrzenie na pejzaż miejski jak Bilińska zastosowała w obrazie Ulica Unter den Linden w Berlinie. Czy znaczy to, że możemy zaliczyć malarkę do grona impresjonistów? „Odpowiedź nie musi być twierdząca, co świadczy dobitnie o nieścisłości tego pojęcia, jak również jest dowodem, że impresjonizm nie miał tylko jednego oblicza”3.
Niemniej na płótnie tym „zastosowała typową dla impresjonistów konwencję widoku z okna. Szybkimi pociągnięciami pędzla notowała zamglenie atmosfery, rozpływające się we mgle kształty drzew i budynków o zatartych konturach4”. Wcześniejsze prace Bilińskiej cechował bezbłędny rysunek oparty o akademicki warsztat. W tym obrazie, jak i w o rok wcześniejszej Bretonce na progu chaty (1889), „rezygnując z precyzji rysunku i dokładnego odtworzenia szczegółów na rzecz impresyjnej gry plam światła i barw, artystka uzyskała efekt spontanicznej świeżości przeniesionego na płótno wrażenia. (…) Tenże nieliczny w jej dorobku miejski pejzaż przesycony światłem, powietrzem i mgłą, ujęty w rozległej perspektywie (…), jest przez wielu krytyków porównywany z impresjonistycznymi dziełami Moneta czy Pissarra”5.
Camille Pissarro, Boulevard Montmartre | 1897, Ermitaż, Sankt Petersburg
Anna Bilińska zmarła młodo. Była kobietą nieprzeciętną jak na tamte czasy, osobą, która całe swoje życie poświęciła sztuce. Zdobyła poważne wykształcenie artystyczne na europejskim poziomie. Obecnie, obok Olgi Boznańskiej, uznaje się ją za najbardziej utalentowaną polską malarkę. Problem tylko w tym, że w naszych muzeach mało jest jej obrazów, gdyż większość dzieł przez nią stworzonych pozostaje w kolekcjach zagranicznych.
Anna Bilińska, Ulica Unter den Linden w Berlinie, 1890
technika/materiał: olej, płótno
wymiary: 82 × 60 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie
- G. C., Z krainy piękna, „Biesiada Literacka” 1893, nr 8, za: Teksty o malarzach 1890-1918, Wrocław 1976. ↩
- Z listu Anny Bilińskiej do Wojciecha Grabowskiego, Paryż 1884 r., w: Teksty o malarzach…, op. cit. ↩
- B. Kokoska, Impresjonizm polski, Ożarów Maz. 2015. ↩
- Ibidem. ↩
- E. Micke-Broniarek, Anna Bilińska-Bohdanowicz, culture.pl. ↩
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Muzeum Pałac Herbsta w Łodzi. 10 dzieł, które warto znać - 26 marca 2021
- Młodopolska chłopomania. 8 obrazów, w których się zakochasz - 21 lutego 2021
- Leon Wyczółkowski „Kopanie buraków” - 8 października 2020
- Jak szlachcic szlachcica czekanem zabił. Historia zamknięta w ramie obrazu - 24 lipca 2020
- Białe gacie w tarapacie! Czyli Zabójstwo króla Przemysła w Rogoźnie według Jana Matejki - 24 czerwca 2020
- Muzeum Narodowe w Poznaniu. 10 dzieł, które warto znać - 2 maja 2020
- Muzeum Narodowe w Warszawie. 10 dzieł, które warto znać - 12 kwietnia 2020
- Muzeum Narodowe w Krakowie. 10 dzieł, które warto znać - 5 kwietnia 2020
- Władysław Podkowiński i jego tajemniczy ogród - 3 stycznia 2020
- Józef Chełmoński „Bociany” - 25 kwietnia 2019
Ciekawe porównanie. Wolę obraz Bilińskiej. Pissarro ma szerszą paletę barw, lepiej czuje kolor. Mimo to jego pejzaż wydaje się płaski i banalny. Przeważają u niego elementy dekoracyjne. U Bilińskiej kolor jest surowy ale szczery. Technika być może impresjonistyczna ale wrażenie które zanotowała jest tak dosadne że rzeczywiście wykracza poza impresjonizm.