Auguste Renoir „Śniadanie wioślarzy”

Auguste Renoir, Śniadanie wioślarzy, 1880–1881
olej, płótno, 129,5 × 172,7 cm,
Phillips Collection, Waszyngton

Auguste Renoir, Śniadanie wioślarzy | 1880–1881, Phillips Collection, Waszyngton

W pierwszej połowie XIX wieku o sztuce we Francji decydowały Akademia oraz École des Beaux-Arts. Ogromne znaczenie dla artystów i krytyków miały tzw. Salony Paryskie, czyli wystawy, które odbywały się regularnie od 1837 roku. Wówczas uznawano je za największą światową giełdę sztuki. Wystawienie obrazu na Salonie Paryskim było dużym wyróżnieniem szczególnie dla młodych, początkujących malarzy. Preferowano wtedy malarstwo akademickie i tylko takie pochwalali oraz popierali znawcy sztuki i krytycy. Akademicy tworzyli głównie figuralne kompozycje, nawiązujące do mitologii, historii antycznej. Pojawiła się jednak grupa malarzy, którzy odrzucali obowiązujące tendencje i dążyli do kreowania sztuki opartej na swobodzie twórczej. Tak narodził się impresjonizm. Trudno jednoznacznie określić, kiedy dokładnie powstał ten nowatorski kierunek. Samo pojęcie, określające artystów prezentujących odmienny styl, pojawiło się około 1874 roku. Wyrażenia impresja użyto po raz pierwszy w recenzjach po zaprezentowaniu obrazu Claude’a Moneta Impresja, wschód słońca. Jednak już podczas Salonu Odrzuconych w 1863 roku paryżanie mogli oglądać dzieła twórców zaliczanych obecnie do impresjonistów.

Claude Monet, Impresja, wschód słońca | 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż

Najważniejszym założeniem impresjonizmu (z łac. impressio – „odbicie, wrażenie”) było oddanie ulotnej sceny w taki sposób, w jaki ujrzał ją artysta. Impresjoniści owe scenki, przeżycia chcieli ukazać jednocześnie bardzo dokładnie, szczególnie uwzględniając grę świateł, kolorystykę. Często malowali w plenerze i w pośpiechu, by zdążyć utrwalić na płótnie to, co wywarło na nich wrażenie. Do czołowych przedstawicieli nowego nurtu należeli Edgar Degas, Camille Pissarro, Alfred Sisley, Claude Monet i Auguste Renoir.

Pierre-Auguste Renoir, Autoportret | 1875, Clark Art Institute, Williamstown

Renoir urodził się w 1841 roku w słynącym z produkcji porcelany Limoges i już w szkole wyróżniał się wyjątkowymi zdolnościami w śpiewie i rysowaniu. To właśnie w przy zdobieniu porcelany rozpocznie swoją pierwszą pracę jako nastolatek.

W 1862 roku Auguste zdał egzamin wstępny do École des Beaux-Arts, nie ukończył jednak pełnego kursu. Przeniósł się do prywatnego Atelier Gleyre prowadzonego przez szwajcarskiego malarza Charlesa Gleyre’a. W pracowni poznał Frédérica Bazille’a, Alfreda Sisleya i Claude’a Moneta. Nowe znajomości miały zdecydować o dalszym artystycznym rozwoju Renoira. Również metody nauczania Gleyre’a wpłynęły na przyszłych impresjonistów – ich nauczyciel nie tylko dbał o kultywowanie malarskich tradycji, ale uznawał i szanował również indywidualne zapędy swoich uczniów. Zachęcał ich do odwiedzania Luwru i wyjazdów za miasto, by jak najczęściej malowali w plenerze.

Jednym z ulubionych miejsc Renoira było Chatou. Malarz mieszkał w Paryżu bardzo blisko dworca Saint-Lazare, z którego odjeżdżały pociągi do Bougival, Argenteuil czy właśnie Chatou – malowniczych miejscowości położonych nad Sekwaną. Chętnie spędzali tam czas przedstawiciele dziewiętnastowiecznej burżuazji i bohemy.

W okolicach podparyskich miasteczek powstawało wiele hoteli, pensjonatów, restauracji, klubów, barów i kąpielisk, w których artyści mogli odpocząć i nacieszyć się spokojem, z dala od gwaru wielkomiejskiego życia w Paryżu. W Chatou stałymi bywalcami byli m.in. Monet, Sisley, Manet i Pissarro. Renoir stworzył w tej okolicy około trzydziestu obrazów. Jednym z nich było Śniadanie wioślarzy, na którym uwiecznił restaurację Maison Fournaise.

Francuski malarz odwiedzał ją regularnie w latach 1868–1884. Uważał, że nie ma piękniejszego miejsca w pobliżu Paryża. W restauracji można było spotkać nie tylko artystów, ale także dziennikarzy, aktorów, robotników. Występowały tam tancerki kabaretowe i śpiewaczki.

Maison-Fournaise – miejsce z obrazu Śniadanie wioślarzy Renoira

Restauracja Maison Fournaise / obraz Renoira Śniadanie wioślarzy

Co ciekawe, restauracja działa do dziś i wciąż można zasiąść na tarasie pod pasiastą markizą z widokiem na Sekwanę.

Śniadanie wioślarzy przypomina ulotną scenkę, utrwaloną przez artystę szybko i spontanicznie. W rzeczywistości Renoir tworzył ten obraz sześć miesięcy, podczas których każdą z ukazanych postaci portretował osobno – a namalował ich sporo, bo aż piętnaście. Lubił uwieczniać swoich przyjaciół i bliskich, stąd na obrazie znaleźli się sami znajomi malarza.

Auguste Renoir, Śniadanie wioślarzy | 1880–1881 (kim są postaci z obrazu), fot. Phillips Collection for Teachers

Scena przedstawia grupę przyjaciół w czasie śniadania na tarasie restauracji nad brzegiem rzeki. Wszyscy są zajęci konwersacją. Jedyną bohaterką, która nie rozmawia, jest młoda kobieta w kapeluszu, bawiąca się z pieskiem. Znajduje się ona po lewej stronie obrazu. To przyszła żona Renoira, Aline Charigot (1), szwaczka pochodząca z niezamożnej rodziny.

Auguste Renoir, Śniadanie wioślarzy, detal | 1880–1881, Phillips Collection, Waszyngton

Poznali się właśnie w Chatou, a ślub wzięli w 1890 roku. Za Aline stoi syn właściciela restauracji, Jules-Alphonse Fournaise (2). Obok o balustradę opiera się jego siostra Alphonsine (3). Z prawej strony okrakiem na krześle siedzi Gustave Caillebotte (9) w białej koszulce i słomkowym kapeluszu. Choć ukończył prawo na Sorbonie, to jednak został artystą malarzem, a dzięki odziedziczonemu majątkowi wspierał materialnie swoich przyjaciół artystów.

W jego stronę zalotnie spogląda modelka Renoira Angèle Legault (7). Nad nią pochyla się, podpierając na oparciach krzeseł, włoski dziennikarz Adrien Maggiolo (10). Znajdująca się za nimi kobieta, popijająca ze szklanki, to aktorka Ellen Andrée (6).

Ellen Andrée – fragment obrazu Śniadanie wioślarzy Renoira / fotografia Nadara

Naprzeciwko niej siedzi baron Raoul Barbier (4), który – po zwolnieniu się z wojska – przyjaźnił się z artystami. Mężczyzna w czarnym cylindrze, w głębi obrazu, to Charles Ephrussi, bogaty historyk sztuki, kolekcjoner i wydawca „Gazette des Beaux-Arts”. Rozmawia z młodszym od siebie Julesem Laforgue’em ubranym w brązową marynarkę, który był jego osobistym sekretarzem, a także poetą oraz krytykiem. W prawym górnym rogu widać dziennikarza Paula Lhote’a (12), artystę Eugène’a Pierre’a Lestringueza (11) i aktorkę Jeanne Samary (13).

Na drugim planie Śniadania można dostrzec unoszące się na rzece żaglówki i wioślarzy. W tle rysuje się most kolejowy, symbol nowoczesnej techniki, którą fascynowali się impresjoniści.

Obraz już w 1881 roku kupił marszand i kolekcjoner Paul Durand-Ruel, a następnie odsprzedał amerykańskiemu milionerowi Duncanowi Phillipsowi, którego rodzina dorobiła się majątku na produkcji stali i szkła, a on sam poświęcił się kolekcjonowaniu sztuki. I do dziś dzieło to można podziwiać w Phillips Collection w Waszyngtonie.

Auguste Renoir, Śniadanie wioślarzy | 1951, fot. dzięki uprzejmości Philips Collection

Obraz Auguste’a Renoira jest świetnym przykładem twórczości impresjonistów. Malarz umiał uchwycić rozedrgane smugi światła, świeżość i żywość kolorów. Martwa natura w jego wykonaniu to zręcznie przedstawione przedmioty, które Renoir oddał z niezwykłą dokładnością. Postaci, namalowane szybkimi, swobodnymi pociągnięciami pędzla, sprawiają wrażenie, jakby były w ciągłym ruchu. Francuskiemu malarzowi udało się uchwycić chwilę trwającą tyle co mrugnięcie okiem.

Bibliografia:
1. Cendrowski S., Impresjonizm. Historia, sztuka, ludzie, Warszawa 2017.
2. Crepaldi G., Renoir, tłum. H. Kluzik, Warszawa 2006.
3. Monneret S., Renoir, tłum. E. Świtlak, Warszawa 2011.

• Info
• Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.

• Chemnitz jako Europejska Stolica Kultury 2025 roku z dużą ilością dobrej sztuki - 18 grudnia 2024
• Malowanie dla Mengelego. Poruszająca historia Diny Gottliebovej-Babbitt - 10 listopada 2024
• Édouard Manet „Balkon” - 1 sierpnia 2024
• Witkacy „Portret Ireny Krzywickiej” - 20 lipca 2024
• Claude Monet. 7 faktów o tym artyście, o których nie mieliście pojęcia - 23 czerwca 2024
• Od ubrania do tożsamości. Moda w obrazach Johna Singera Sargenta - 20 czerwca 2024
• Wyjątkowy jubileusz: 250. urodziny Caspara Davida Friedricha - 19 maja 2024
• Caspar David Friedrich – mistrz nastrojowego pejzażu - 6 maja 2024
• Joaquín Sorolla „Spacer brzegiem morza” - 8 marca 2024
• Pionierka architektury modernistycznej – Barbara Brukalska - 3 marca 2024