Ten artykuł nie będzie stricte o artystach i o sztuce, ale o tym, jak korzystać z generatywnej sztucznej inteligencji w taki sposób, aby nie naruszać autorskich praw osobistych i majątkowych osób trzecich.
Z generatywną sztuczną inteligencją wiąże się szereg problemów związanych z prawem autorskim. Pierwszy z nich dotyczy tego, czy sztucznej inteligencji przysługuje prawo do autorstwa wygenerowanych przez nią „wytworów”. Kolejny odnosi się do zagadnienia, jak modele sztucznej inteligencji mogą pomóc człowiekowi w jego twórczości. I najważniejszy… Czy kopiując i uznając za swoje „wytwory” sztucznej inteligencji, stajemy się ich legalnymi autorami, czy wręcz przeciwnie – takim zachowaniem możemy narazić się na przywłaszczenie autorstwa osób, z których prac korzysta sztuczna inteligencja, czyli tak zwany plagiat?
Egon Schiele, Autoportret z chińską garliczką | 1912, Leopold Museum, Wiedeń / Obraz AI wygenerowany w Midjourney przez Vienna Tourist Board, źródło: Projecthighart.net
Co jest utworem w świetle prawa autorskiego?
W świetle ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych utworem chronionym jest wyłącznie każdy przejaw twórczej działalności człowieka, a nie maszyny, zwierzęcia czy sił przyrody. Działalność człowieka musi spełniać cechy twórcze i wykazywać się oryginalnością. Dla ustawodawcy nie ma znaczenia wartość utworu, przeznaczenie czy sposób ekspresji artystycznej. Przykładowymi utworami chronionymi przez prawo autorskie są dzieła literackie, plastyczne, muzyczne, fotograficzne, architektoniczne. Prawa autorskie przysługują bez względu na wiek i stan poczytalności osoby fizycznej.
Sztuczna inteligencja, pomimo że ją personifikujemy, w świetle prawa nie jest jednostką ludzką. Oznacza to, że sztuczna inteligencja nie będzie postrzegana jako twórca, autor. Kto nim zatem będzie? Zanim odpowiem na to pytanie, chciałabym zwrócić uwagę na możliwe konfiguracje współprac twórczych człowieka ze sztuczną inteligencją.
Konfiguracje „wspólnych” twórczych działań człowieka i narzędzi AI mogą być przeróżne i najczęściej polegają one na:
– wygenerowaniu „wytworu”, na przykład grafiki, przez AI po podaniu krótkiego promptu;
– wygenerowaniu „wytworu” i poddaniu go znaczącym zmianom;
– poddaniu przeróbce przez narzędzia AI utworu samodzielnie stworzonego przez człowieka;
– stworzeniu dzieła w części z wykorzystaniem narzędzi AI (na przykład gry komputerowej, do której wygląd postaci wygenerowała sztuczna inteligencja).
Współpraca ze sztuczną inteligencją nie daje nam prawa do przypisania sobie autorstwa jej „wytworów”, tym bardziej że możemy narazić się na naruszenie czyichś praw autorskich, głównie na plagiat. Sztuczna inteligencja jest trenowana na przeróżnych materiałach, często także tych, które są objęte ochroną prawa autorskiego.
Plagiat nie ma legalnej definicji w prawie autorskim, ale oznacza on przywłaszczenie autorstwa w całości lub w części. Plagiat możemy sklasyfikować jako jawny lub ukryty. Plagiat ukryty jest wynikiem wprowadzenia pewnych zmian w stosunku do pierwowzoru, ale są one bardzo małe i nie mogą stanowić o tym, że mamy do czynienia z osobnym utworem. Przywłaszczenie autorstwa wiąże się z naruszeniem prawa osobistego, jakim jest prawo do autorstwa. Dlatego trzeba być bardzo ostrożnym podczas korzystania z „wytworów” powstałych w ramach kreatywnej współpracy z AI.
Prawo cytatu a plagiat
Czy można posługiwać się „wytworem” sztucznej inteligencji w ramach prawa cytatu?
Cytat w prawie autorskim oznacza możliwość przytaczania w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów plastycznych, fotograficznych itp. lub drobnych utworów w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie, lub prawami gatunku twórczości. Przykładem stosowania cytatu w sztukach plastycznych będzie kolaż.
Nie ma przy tym sztywnych ram co do dozwolonej ilości cytowanego tekstu. Ocena cytatu powinna być rozstrzygana każdorazowo. Cytowanie w całości prac osób trzecich, ze zmianą drobnych słów, będzie prowadziło do nadużycia prawa cytatu i przywłaszczenia autorstwa innego twórcy. Cytując, należy zachować rzetelność, oznaczyć autora i źródło, z którego pochodzi cytat, a także wyróżnić cytowany fragment.
Powyższe informacje na temat prawa cytatu prowadzą do odpowiedzi przeczącej na postawione wyżej pytanie. Korzystając z „wytworu” sztucznej inteligencji w swojej pracy, nie mamy możliwości wskazania autora, dlatego nie możemy zastosować w tym przypadku prawa cytatu. Jeżeli chcemy wykorzystywać wytwory AI w swoich pracach, to dobrą praktyką będzie podanie informacji o tym, że dany obraz, tekst powstał przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji.
Odpowiedzialność za przywłaszczenie autorstwa / przekroczenie prawa cytatu
Autor, którego prawa zostały naruszone przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji bądź poza nią, a użycie jego utworu przekroczyło ramy prawa cytatu, może dochodzić wobec naruszyciela następujących roszczeń:
– publicznych przeprosin;
– natychmiastowego zaniechania naruszeń;
– usunięcia skutków naruszenia;
– zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz żądania zapłaty określonej sumy na wskazany cel społeczny (w tych roszczeniach sprawca naruszenia musi się dopuścić winy, w grę wchodzi każda forma winy, zarówno umyślna, jak i nieumyślna).
Powyższych roszczeń można dochodzić samodzielnie, ale także kumulatywnie.
Odpowiedzialność cywilna nie jest jedyną konsekwencją, jaka może spotkać naruszyciela. Artykuł 115 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi także o odpowiedzialności karnej takiej osoby, i tak:
„1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
2. Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie”.
Podsumowanie
Oczywiście korzystanie ze sztucznej inteligencji bądź cytowanie (czy to w ramach wytworów AI, czy poza nią) nie jest zakazane, ale jeżeli chcemy skorzystać z efektów „twórczości”, „współtwórczości” AI lub prawa cytatu, to pamiętajmy, że generatywna sztuczna inteligencja korzysta z różnych zasobów, w tym dostępnych w Internecie, i w większości są to utwory objęte ochroną prawa autorskiego. Cytat natomiast musi być uzasadniony wyżej wymienionymi celami. Cytujący powinien podać autora i źródło, w którym rozpowszechniony został utwór, oraz wyróżnić cytowany fragment, jeżeli jest to technicznie możliwe.
Sztuczna inteligencja czy też praca twórcza innych osób powinna być dla nas pomocą, stanowić inspirację, jednak wysiłek twórczy powinniśmy podjąć sami – tylko wtedy będziemy uznani za autorów i nie dopuścimy się przywłaszczenia czyjejś twórczości.
Plagiat.pl jest polskim liderem w branży systemów antyplagiatowych. Od dwudziestu dwóch lat tworzy, rozwija i dostarcza narzędzia służące weryfikacji oryginalności tekstów i ochrony własności intelektualnej. W ramach systemu Antyplagiat oferuje m.in. analizy oryginalności treści, analizy porównawcze, monitoring antyplagiatowy oraz detekcję wykorzystania sztucznej inteligencji dla szkół i uczelni, wydawnictw, instytucji publicznych, biznesu, twórców ze wszystkich dziedzin i użytkowników indywidualnych.
Bibliografia:
1. Grzybowski P., Procesowe aspekty dochodzenia ochrony praw autorskich w kontekście rosnącego wykorzystywania narzędzi AI w procesie twórczym, „Prawo Nowych Technologii” nr 4, 2024.
2. Niewęgłowski A., Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021.
3. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl
© Wszelkie prawa zastrzeżone, w tym prawa autorów i wydawcy – Fundacji Niezła Sztuka. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części portalu Niezlasztuka.net bez zgody Fundacji Niezła Sztuka zabronione. Kontakt z redakcją ».
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
