Władysław Ślewiński nad brzegiem morza Bretanii

Czy można aż tak zafascynować się morzem, aby namalować kilkadziesiąt pejzaży utrwalających spienione fale, piasek i skały? Jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że człowiek widzi taki bezmiar wody po raz pierwszy w życiu, będąc już po trzydziestce, to odpowiedź może być jak najbardziej twierdząca. Tym bardziej że pochodził on z mazowieckich nizin. Gdy dodamy do tego jeszcze, że miał być rolnikiem, a nie malarzem, którym postanowił zostać dopiero w wieku trzydziestu czterech lat, to tym lepiej zrozumiemy motywy, jakimi kierował się artysta, tworząc tak wiele marynistycznych obrazów.

Władysław Ślewiński, Brzeg morza w Bretanii, | ok.1902, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Roli Władysław Ślewiński uprawiać nie potrafił, choć kształcił się w tym kierunku. Odziedziczył po matce majątek ziemski, jednak i do zarządzania nim głowy raczej nie miał. Narobił długów i musiał schować się gdzieś przed ówczesną skarbówką. Z drugiej strony, jak mógł mieć zdolności rolnicze, skoro w jego żyłach płynęła artystyczna krew. Sztukę musiał mieć w genach. Był przecież kuzynem samego Józefa Chełmońskiego i za jego namową kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona. Trwało to tak krótko, że nawet nie odnotowano tego w dziennikach szkoły. Ślewiński czuł jednak, że chce być malarzem. Gdy już musiał opuścić kraj, wybrał Paryż, światową stolicę sztuki. Był rok 1888, gdy Ślewiński po raz pierwszy zawitał do Francji. Z tym właśnie krajem, a szczególnie Bretanią, związał swoje życie, które zakończył w paryskim szpitalu. Na francuskiej ziemi został też pochowany.

Władysław Ślewiński, Morze w Bretanii, malarstwo polskie, polska sztuka, Niezła Sztuka

Władysław Ślewiński, Morze w Bretanii | 1904, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Prawdopodobnie niedługo po przyjeździe do Paryża poznał Paula Gauguina. Był to decydujący moment jego kariery malarskiej. Pod wpływem postimpresjonisty Ślewiński pozostawał praktycznie do końca swego życia. Choć nie wszystkie teorie przejął od niego w pełni, to jednak to on ukształtował go jako malarza.

Paul Gauguin, Władysław Ślewiński, National Museum of Western Art, Tokyo, Niezła Sztuka

Paul Gauguin, Portret malarza Władysława Ślewińskiego | 1891, National Museum of Western Art, Tokio

Gauguin prowadził w tym czasie kolonię artystyczną w Pont-Aven w Bretanii. Ślewiński przystąpił do tej grupy, a kilka lat później osiedlił się na stałe w Pont-Aven. Nabył dom w Le Pouldu, w którym podejmował Gauguina. Posiadał także rezydencję w Pont-Aven, a jeszcze później kupił posiadłość w Doëlan, z której okien było widać ocean. Pobliskie brzegi morskie stały się jednym z jego najbardziej ulubionych tematów malarskich.

Władysław Ślewiński, Morze w Bretanii | 1910, Muzeum Okręgowe w Toruniu

Biografka malarza zauważa, że pierwszy kontakt z morzem mógł być dla artysty wstrząsem artystycznym i psychicznym¹. Ślewiński jako pierwszy polski artysta poświęcił tematyce morskiej część swojej twórczości – namalował ponad siedemdziesiąt marin². Tworząc swoją oryginalną formę obrazowania, przedstawiał bretońskie morze jako elementarny żywioł, symbol zmienności oraz ponadczasowego trwania³.

Władysław Ślewiński, Brzeg morski, malarstwo polskie, polska sztuka, Niezła Sztuka

Władysław Ślewiński, Brzeg morski | 1911, Muzeum Narodowe w Krakowie

Warto w tym miejscu zadać sobie pytanie, czy morze było jedyną atrakcją tego obszaru Francji, godną uwiecznienia na płótnie? Musimy odpowiedzieć, że nie tylko. Gauguin i wyznawcy estetyki syntetyzmu utożsamiali Bretanię z obszarem nienapiętnowanym cywilizacją, krainą zachowującą pierwotną naturę, archaiczne obyczaje i autentyczną religijność. Malarzy z artystycznej kolonii „(…) przyciągało zarówno malownicze wybrzeże oceanu, jak i kamienne kościoły, romańskie kalwarie, tradycyjne stroje Bretonek, prostota folkloru i «prymitywizm» celtyckiej kultury”⁴. Wrócę jeszcze na chwilę do Paula Gauguina, który był nie tylko mistrzem, ale i przyjacielem polskiego malarza. To on namalował jeden z najciekawszych portretów Ślewińskiego, jaki oglądałem. Niestety, tylko na reprodukcjach, gdyż oryginał tego dzieła znajduje się w Muzeum Narodowym Sztuki Zachodniej w Tokio.

Osobiście miałem możliwość obejrzenia wielu marin Ślewińskiego. Podziwiałem je w muzeach narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Gdańsku czy w Muzeum Okręgowym w Toruniu. A to przecież tylko mała ich próbka. Wiele znajduje się w prywatnych kolekcjach, a także w zagranicznych galeriach. Niemniej te, które możemy zobaczyć w naszym kraju, dają pewien pogląd na ów marynistyczny cykl. Zauważa się, że w obrazach tych istnieją tylko woda, powietrze i ziemia, nie ma w nich miejsca dla człowieka i jego spraw.

Władysław Ślewiński, Muzeum Narodowe w Krakowie, polska sztuka, polskie muzea, Niezła Sztuka

Władysław Ślewiński, Brzeg morski na ekspozycji w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. Leszek Lubicki

Początkowo artysta postrzegał żywioł wody przede wszystkim jako element groźny, niszczycielski – w jego wczesnych pejzażach, często ukazywanych w mrocznej aurze morskich sztormów, potężne fale z niepowstrzymaną siłą uderzają o pionowe skały, tworząc spienione kipiele i wodne zawirowania⁵.

To niejako pierwsza grupa owych marin, w których dużą rolę odgrywa pragnienie oddania głębi i nastroju pejzażu⁶. Natomiast płótna z późniejszego okresu, nazwijmy je drugą grupą (tworzone już po krótkim pobycie w ojczyźnie, gdzie malował na Podhalu czy Kazimierzu Dolnym), zdają się ewokować duchowy stan artysty, jego wewnętrzne uspokojenie, wynikające może z wieku, a może z rozwijającej się ciężkiej choroby. W późniejszych morskich pejzażach malarz nie poddawał się tyranii natury, nie nęciły go spiętrzone i rozbijające się o granitowe skały fale z białymi, poszarpanymi grzywami piany – bardzo starał się, żeby „piana była pianą, a nie watą”⁷.

Lubisz nas czytać? Wesprzyj nas »

W obrazach tych morze, ziemia, powietrze i niebo współistnieją „nieantagonistycznie”, są jednością. To bardziej poezja niż dramat. Tak to ujął Antoni Potocki:

„Jego obrazy morskie mają swoistą poezję kolorytu jasnego, pogodnego, gdzie morze jest niemal łanem kwitnących blasków”⁸.

Bibliografia:
1. Daszkiewicz A., Władysław Ślewiński, Warszawa 2006.
2. Jaworska W., Władysław Ślewiński, Warszawa 1991.
3. Kroplewska-Gajewska A, Malarstwo i rzeźba polska. Katalog Galerii Malarstwa i Rzeźby Polskiej, Toruń 2003.
4. Kossowska I., Kossowski Ł., Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011.
5. Micke-Broniarek E., Internetowe strona internetowa Muzeum Narodowego w Warszawie.

W. Jaworska, Władysław Ślewiński, Warszawa 1991. ↩
A. Daszkiewicz, Władysław Ślewiński, Warszawa 2006. ↩
I. Kossowska, Ł. Kossowski, Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011. ↩
Ibidem. ↩
E. Micke-Broniarek, strona internetowa Muzeum Narodowego w Warszawie. ↩
A. Kroplewska-Gajewska, Malarstwo i rzeźba polska. Katalog Galerii Malarstwa i Rzeźby Polskiej, Toruń 2003. ↩
W. Jaworska, op. cit. ↩
Ibidem. ↩

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Leszek Lubicki

Pasjonat sztuki, lecz zawodowo z nią nie związany. Nasz eseista, zainteresowany malarstwem polskim przełomu XIX/XX wieku, czyli tym okresem, który Maria Poprzęcka nazwała „Szczęśliwą godziną”. A pisze, bo lubi.