Kiedy cesarz Mutsuhito otworzył granice swojego kraju w 1867 roku przyczynił się nie tylko do zmian ustrojowych i gospodarczych swojej ojczyzny, ale w pewien sposób także zmienił kulturę i filozofię całego świata. Dziwność i inność pociągają wszystkich, niezależnie od pochodzenia i kultury, z których się wywodzimy.

Europejczyków zachwyca więc minimalizm kawałków sushi, z pietyzmem przygotowywanych przez drobnych i pomarszczonych współplemieńców Jiro, czy dziewczęca gejsza, w swoim niezwykłym makijażu, z wdziękiem zasłaniająca uśmiechnięte usta wachlarzem.

Utagawa Hiroshige, Vesper Bell | 1835, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Fascynacja rodzi się po obu stronach granic, to co dla nas, białego człowieka z Zachodu jest normą, dla sąsiadów z drugiego końca świata będzie tak samo obce i tajemnicze. Wieloletnie izolacja podsycała więc pragnienia i ciekawość zarówno na Wschodzie jak i Zachodzie, a zniesienie ograniczających poznanie barier zaowocowało wybuchem tak silnym i pociągającym, porównywalnym do tego, gdy europejskie usta pierwszy raz zamoczą się w podgrzanej sake.

W literaturze i sztuce najczęściej przywołujemy historię Europejczyków i Amerykanów, zachłyśniętych magią „Kraju Kwitnącej Wiśni”, którzy szeroko pojęte inspiracje i nawiązania z lubością umieszczali w swoich pracach, mając nadzieję, oddać choć trochę charakter i dziwność orientu, delikatnego niczym kołysane na wietrze wierzby.

Zapominamy jednak często o przysłowiowym kiju i jego dwóch końcach – fascynację wzbudzaliśmy także my, a to co podniecało nas najbardziej często dla tubylców było synonimem ich przaśności i wstydu.

James McNeill Whistler, Kaprys w purpurze i złocie: Złoty parawan | 1864, Freer and Sackler Galleries, Waszynton

Kiedy Whistler przenosił na swoje płótna tekowe parawany i kolorowe wachlarze, artyści japońscy porzucili znane dotychczas tusz i jedwab na rzecz malarstwa olejnego, które techniką i stylem miało imitować europejski realizm. Narodzony w ten sposób styl yoga niczym nie różni się więc od tradycyjnego malarstwa salonowego, tak dobrze nam znanego z muzeów i galerii – jedyną różnicą są modele, pozujący w sztywnych krynolinach i taftach, spoglądający migdałowymi oczami w kierunku „nowego”.

Kojiro Matsukata, źródło: Wikipedia.org

Wspomnianym „nowym” zachłysnął się także Kojiro Matsukata, którego fascynacja i zachwyt były tak głębokie, że niemal całe swoje życie, zawodowe i prywatne, poświęcił gromadzeniu i badaniu sztuki europejskiej, a przede wszystkim impresjonizmu.

Matsukata był trzecim synem ministra finansów rządu Meiji, doświadczenie i wiedzę miał okazję zdobywać podczas studiów na amerykańskiej uczelni. Fakt ten należy uznać za jeden z najważniejszych w życiu Japończyka – podczas studiów bez wątpienia zetknął się on ze sztuką zachodnią, w tym z pracami europejskich i amerykańskich impresjonistów, które z pieczołowitością i uporem zbierał.

Po powrocie ze studiów objął stanowisko prezesa rodzinnej stoczni Kawasaki, którą rozwinął znacznie w latach 20-tych XX w. Sukces finansowy, będący wynikiem dobrze prosperującego przedsiębiorstwa, pozwolił Matsukacie przeprowadzić szereg inwestycji, związanych z europejskim rynkiem sztuki.

Matsukata poświęcił bowiem życie na kolekcjonowanie zachodniej sztuki i przedmiotów użytkowych; co ciekawe, kolekcjonował je nie tylko dla siebie i dla zaspokojenia własnej żądzy posiadania, marzeniem pana Kojiro było przekazanie swojej wiedzy i zainteresowania szerokiej publiczności, dzięki muzeum sztuki europejskiej w Tokio.

W jego kolekcji mamy też akcent polski – wśród pieczołowicie zbieranych okazów znalazł się m.in. portret Ślewińskiego, wykonany przez Gauguina, podczas pobytu polskiego artysty we Francji.

Matsukata, wbrew polityce rządu Meiji, nie wyprał się własnej tradycji: prócz malarstwa impresjonistów, które tak go oczarowało, zbierał także drzeworyty ukiyo-e, rozrzucone po świecie niczym kartki z kolorowego kalendarze, delikatne i półprzeźroczyste pozostałości po minionej chwale Japonii. Również i one znalazły swoje miejsce w kolekcji biznesmena, który całe swoje życie poświęcił na poznanie tego, co obce i odmienne.

Marzenie Matsukaty o udostepnieniu zgromadzonych zbiorów urzeczywistniło się po jego śmierci, w 1959 r. Powstałe wówczas w Tokio Narodowe Muzeum Sztuki Zachodniej stworzono na bazie kolekcji gromadzonej przez Matsukatę, jednak szybko rozszerzyło swoja działalność i zbiory. Część prac należących do kolekcji Matsukaty została po II wojnie światowej skonfiskowana przez rząd francuski jako dobro narodowe – wśród 14 obrazów znalazły się m.in. płótna van Gogha, Courbeta i Cezanne’a. Kilka zwrócono narodowi japońskiemu, co przyczyniło się do wzbogacenia obecnej, dostępnej dla zwiedzających, kolekcji Narodowego Muzeum Sztuki Zachodniej.

Budynek Muzeum Narodowego Sztuki Zachodniej w Tokio w Tokio zaprojektowany przez Le Corbusier’a, źródło: Wikipedia.org

Obecnie kolekcja obejmuje eksponaty od renesansu do XX w., a sama instytucja prowadzi program badawczy i edukacyjny, mający na celu przybliżenie Japończykom historii sztuki europejskiej.

Dante Gabriel Rossetti, The Loving Cup | 1867, National Museum of Western Art, Tokio

• Info
• Lista artykułów

» Maja Wolniewska

Magister historii sztuki, absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego. Zawodowo i prywatnie związana z polskim rynkiem sztuki, zainteresowana sztuką i estetyką japońską. Fascynuje ją wpływ kultury dawnej na współcześnie podejmowane działania formalne i stylistyczne.

• Hiroshige – mistrz deszczu i cienia - 3 grudnia 2023
• Kimono – proste życie niezwykłego przedmiotu - 20 listopada 2022
• Historia japońskiego teatru kabuki - 13 sierpnia 2015
• Ciało jako pergamin, czyli historia japońskiego tatuażu - 21 czerwca 2015
• Kojiro Mat­su­kata japoński kolekcjoner kochający sztukę europejską - 6 czerwca 2015
• Madeline von Foerster. Ginący świat zwierząt i sztuka współczesna - 5 lutego 2015