Franz Xaver Winterhalter, Portret Katarzyny z Branickich Potockiej w stroju orientalnym, 1854,
olej, płótno, 116 × 88,5 cm,
Muzeum Narodowe w Warszawie
Jak donosi Katarzyna Branicka w swym liście do siostry, podróż, w którą wybrała się z mężem, była owocem „fantasie du moment”. Małżonkowie Adam i Katarzyna Potoccy odbyli w 1852 roku dalekowschodnią wyprawę szeroko opisaną przez Maurycego Manna w 1854 roku. Podróż na Wschód zaowocowała słynnym portretem Winterhaltera.
Katarzyna Branicka (1825–1907) była wnuczką Aleksandry Engelhardt, domniemanej naturalnej córki carycy Katarzyny Wielkiej i hetmana Franciszka Ksawerego Branickiego. Kobieta piękna, bogata i o znaczącym pochodzeniu. Weszła w związek małżeński z Adamem Potockim, ale wcześniej podobno nie przyjęła oświadczyn od wielu koronowanych głów. Działaczka społeczna, kolekcjonerka sztuki. Jej rodową siedzibą stał się wspaniały pałac w Krzeszowicach.
Franz Xaver Winterhalter (1805–1873), niemiecki malarz, który zasłynął jako portrecista rodzin królewskich i arystokratycznych, podjął się sportretowania Katarzyny z Branickich Potockiej.
Portretował ją oraz jej dwie siostry Zofię i Elizę (Elżbietę) kilkakrotnie, lecz za najbardziej udany obraz uznaje się portret Katarzyny w stroju orientalnym. Jego styl, uznawany za sztuczny i gładki niczym nawerniksowane na glanc obrazy Mady Muller z Ziemi obiecanej, w przypadku portretu Katarzyny z Branickich Potockiej się wyróżnia. Malarz portretował również królową Wiktorię, cesarzową austriacką Elżbietę zwaną Sisi oraz wiele innych dam czy kawalerów.
Pełnopostaciowy wizerunek przedstawiony na tle krajobrazu z drzewami, z lekko skręconym korpusem, ukazuje kobietę o płomiennym, wyrazistym spojrzeniu. Mocno zarysowane rysy twarzy z uwzględnieniem nosa bohaterki portretu. Uderzająca tonacja barw i elementów stroju. Feeria kolorów, dodatków garderoby ożywia obraz, a zarazem stanowi ciekawy przykład zaobserwowania ówczesnej mody.
Moda na strój wschodni była znana w Polsce. Tu jednak nie mamy typowego szlacheckiego kontusza wzorowanego na starożytnych Sarmatach, lecz połączenie mody epoki Komuny Paryskiej z nowinkami orientalnymi. Wspomniana podróż naszej arystokratki wzbogaciła jej strój o wschodnie precjoza, które zestawiła z europejskim strojem swego czasu.
Prosta fryzura wzorowana na cesarzowej Eugenii jest przyozdobiona czapką turecką zwaną fez, charakteryzującą się czerwonym kolorem i czarnym ozdobnym frędzlem. W przypadku czapki Branickiej widzimy lekko zmodyfikowany fez. Są tu czarne frędzle, ale kutasik przymocowany jest do misternie zdobionych złotych mocowań odchodzących od nasady czapki.
Dalsze elementy stroju to marynarka, kaftanik, pełna spódnica przepasana szalem oraz biżuteria. Czerwona suknia wykończona złotymi haftami, doskonale dopasowana, uwydatnia figurę kobiety. Niebieska bogato wyszywana marynarka z otwartymi, wydłużonymi rękawami ukazuje prawą rękę, na której widzimy orientalną bransoletę. Sznury pereł i spinająca je brosza to bardzo bogate dodatki stanowiące całość wraz z kolczykami i dodatkowym pasem przy szalu poniżej bioder.
Na taki mariaż stroju, bogatych dodatków oraz portret u Winterhaltera może sobie pozwolić tylko osoba niezwykle zamożna. Rodzina Branickich, z której wywodziła się Katarzyna, posiadała majątek ziemski o wielkości dzisiejszej Belgii; także Potoccy mieli pod panowaniem znaczne dobra. Przedstawiony portret kobiecy wskazuje na bogatą arystokratkę, która bardzo dobrze zna swój status społeczny i pochodzenie.
Portret Katarzyny z Branickich Potockiej w stroju orientalnym autorstwa Winterhaltera można podziwiać na stałej ekspozycji w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Katarzynę Branicką sportretowali również Ary Scheffer i Jan Matejko.
Bibliografia:
1. Archiwum Państwowe w Krakowie, AK. pot. 357–482.
2. Mann M., Podróż na wschód, Kraków 1854.
3. Miller M., Arystokracja, Warszawa 1993.
4. Palarczykowa A., Potocka z Branickich Katarzyna, hasło w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, 1982, s. 742–743.
5. Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, Warszawa 2007.
A może to Cię zainteresuje:
- Bartolomeo Veneto „Portret młodej kobiety jako Flory” - 17 grudnia 2021
- O doświadczeniu nowoczesności. Wywiad z dr. Krzysztofem Cichoniem - 29 sierpnia 2021
- Franz Xaver Winterhalter „Portret Katarzyny z Branickich Potockiej w stroju orientalnym” - 7 maja 2021
- Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka - 12 października 2015
- Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku - 23 sierpnia 2015
- Agnolo Bronzino „Portret Eleonory Toledańskiej z synem Janem” - 7 maja 2015
- Ferwor. Życie Aliny Szapocznikow - 24 kwietnia 2015
- Alina Szapocznikow. Przerafinowane rozdygotanie - 27 marca 2015
- Tycjan „Portret Ranuccio Farnese” - 5 marca 2015
- Prerafaelici i Legenda króla Artura - 22 lutego 2015
“bogatą arystokratkę, która bardzo dobrze zna swój statut społeczny…”
Przepraszam, ale chyba chodzi o STATUS.
Czy się mylę? (może należałoby sprawdzić i poprawić?)
Ale poza tym artykuł bardzo ciekawy.
Dziękujemy za czujność 😉 i pozdrawiamy serdecznie 🙂
Asia, Dana