Arnold Böcklin Wyspa umarłych (III), 1883
olej, deska, 80 × 150 cm, Alte Nationalgalerie, Berlin

Arnold Böcklin Wyspa umarłych III | 1883, Alte Nationalgalerie, Berlin

Wyspa umarłych
~ Kazimierz Przerwa-Tetmajer

„Wyspa umarłych… Nagie, strome skały,
wkoło dalekie, nieskończone morze,
gaj cyprysowy, ciszą skamieniały,
spokój wód wieczny… Bóg śmierci posępny
duszom ten grodziec zostawił ostępny
i odwróciwszy twarz, odszedł w bezdroże.

I w długiej łodzi o milczącym wiośle
Charon tu z brzegu białe wiezie dusze
i w ciemne, wąskie wwozi je zarośle
między dwa słupy z kamienia, na których
dwa lwy o głowach groźnych i ponurych
patrzą na siebie – zasłuchane w głuszę.

Po krzesanicach mech się pnie zielony,
cyprysy smukłe nad morską głębiną
widzą swój smutny kształt odzwierciedlony
i nieruchome patrzą w niebo w górze,
gdzie nigdy złoto nie płynie i róże,
a tylko sine mgły obłoków płyną.
(…)
Tu dusze cieniom podobne, milczące,
snują się białe przez ciemną zieloność
po bladych plamach, które kładzie słońce;
lub z wąskich okien kutych w skałach ściennych,
patrzą po falach szklanych i bezdennych,
patrzą się w mglistą, wieczną nieskończoność (…)”.

Powyższy wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera jest przykładem ekfrazy (z gr. ékphrasis – dokładny opis), czyli literackiego opisu dzieła sztuki. Do napisania tego utworu młodopolskiego poetę zainspirował obraz Wyspa umarłych Arnolda Böcklina.

Böcklin uznawany jest za przedstawiciela symbolizmu w sztuce. Symboliści uważali, że rzeczywistości oraz żadnej z idei nie można wyrazić wprost za pomocą tradycyjnego języka i znanych, konkretnych pojęć, więc istotę otaczającego świata starali przedstawić poprzez symbole. Postulaty symbolizmu znalazły odzwierciedlenie zarówno w malarstwie, jak i w literaturze oraz – co ciekawe – w muzyce. Najbardziej znanymi reprezentantami tego nurtu w poezji są m.in. Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Charles Baudelaire, Aleksander Błok, Bolesław Leśmian oraz Leopold Staff. Do malarzy symbolistów zalicza się prerafaelitów (których uznaje się za twórców symbolizmu w sztukach plastycznych), czyli na przykład Dantego Gabriela Rossettiego i Johna Everetta Millais. Szczególny wpływ na rozwój tego kierunku w malarstwie mieli również Gustave Moreau, Gustav Klimt oraz właśnie Arnold Böcklin. Polscy symboliści to np. Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański i Władysław Podkowiński. W powstaniu symbolizmu wielką rolę odegrała koncepcja „dzieła totalnego” Richarda Wagnera.

Arnold Böcklin. Szwajcar, który zmienił sztukę niemiecką

Arnold Böcklin przyszedł na świat 16 października 1827 roku w Bazylei. Jego ojciec był handlarzem jedwabiu. Przygoda ze sztuką dla młodego Arnolda zaczęła się dość wcześnie, kiedy to w 1841 roku wraz z braćmi zaczął chodzić na lekcje rysunku u Ludwiga Kelterborna. Wkrótce jednak opuścił Bazyleę i wstąpił na  Düsseldorfską Akademię Sztuk Pięknych. Studiował tam pod kierunkiem Johanna Wilhelma Schirmera, który był pierwszym mistrzem młodego Böcklina i który zainspirował go do odkrywania sztuki antyku.

Arnold Böcklin Autoportret ze śmiercią grającą na skrzypcach | 1872, Alte Nationalgalerie, Berlin

Czytaj dalej →