O czym chcesz poczytać?
  • Słowa kluczowe

  • Tematyka

  • Rodzaj

  • Artysta

Krzyk. Sekrety czwartej wersji najsłynniejszego dzieła Edvarda Muncha



Przekaż nam 1.5%. Wesprzyj naszą edukacyjną misję »

Mecenasem artykułu jest:


„Szedłem drogą w towarzystwie dwóch przyjaciół – zachodziło słońce – poczułem nagły przypływ melancholii – niebo stało się nagle krwistoczerwone. Zatrzymałem się, oparłem o balustradę śmiertelnie znużony – nad miastem i ciemnobłękitnym fiordem rozpościerały się rozlewiska krwi i języki ognia – przyjaciele szli dalej, a ja drżałem z trwogi i wtedy posłyszałem przeciągły krzyk przeszywający powietrze”1.

Tak słowami odmalowywał w 1891 genezę Krzyku jego autor – Edvard Munch. Spacer nad fiordem w Kristianii (dzisiejsze Oslo) przerodził się w duszy wrażliwego artysty we wstrząsające doświadczenie egzystencjalne i zaowocował powstaniem tego przełomowego ekspresjonistycznego obrazu.

Edvard Munch, Krzyk, Oslo, malarstwo, Niezła Sztuka

Edvard Munch, Krzyk | 1893, Nasjonalgalleriet, Oslo

Edvard Munch | 1889, National Library of Norway, Oslo.

Edvard Munch | 1889, National Library of Norway, Oslo.

Edvard Munch był jednym z filarów malarskiego ekspresjonizmu. Dorobek norweskiego artysty jest dziś znany na całym świecie. Krzyk (Skrik) jest niewątpliwie najsłynniejszym jego dziełem. Obraz nowatorski, sugestywny i kipiący emocjami. Dzieło niepokojące, a od jakiegoś czasu wręcz kultowe. Wielokrotnie cytowane, parafrazowane w sztuce, literaturze i kinie. Krzyk zyskał status ikony. Jest rozpoznawany pod każdą szerokością geograficzną. Na trwałe zapisał się w kulturze, inspiruje też innych twórców.

Krzyk uchodzi za metaforę bólu istnienia, samotności, a przede wszystkim strachu. Pierwowzorem tego słynnego dzieła był szkic Muncha z 1891 roku zatytułowany Rozpacz.

Edvard Munch, Rozpacz, szkic, Niezła Sztuka

Edvard Munch, szkic do obrazu Rozpacz | 1891–92, Munchmuseet, Oslo

Rozpacz stopniowo ewoluowała, artysta wracał wielokrotnie do tego motywu, coraz bardziej go upraszczając.

Melancholijnego mężczyznę zastąpiła humanoidalna postać. Naga, bezwłosa głowa. Twarz przypominająca bardziej maskę lub przerażającą czaszkę niż ludzkie oblicze.

Wychudzone ciało falujące jak krajobraz, z którym się stapia. Nienaturalnie długie i chude kończyny. Dłonie, które próbują zasłonić uszy. Do tego groteskowo rozszerzone usta. Czy istota w centrum obrazu krzyczy, czy słyszy krzyk? Może jedno i drugie… Wygląda, jakby chciała odciąć się od rozdzierającego hałasu, który zdaje się słyszeć tylko ona. Ludzie w głębi obrazu spacerują beztrosko. Nic nie zakłóca ich spokoju…

Cztery razy Krzyk. Obraz  wielokrotny

Artysta stworzył kilka barwnych i monochromatycznych wersji Krzyku, wykorzystując różne techniki malarskie i litograficzne. Faliste linie, płynne pociągnięcia pędzla zdają się rezonować, drgać, być może z powodu potwornego, ogłuszającego krzyku. Apokaliptyczna czerwień w tle budzi grozę równie mocno jak zdeformowana postać na pierwszym planie.

No właśnie, kiedy mówimy o kolorowej wersji Krzyku, tak naprawdę mówimy o czterech różnych wersjach tego dzieła.

krzykx4-v3

Gdzie można je podziwiać? Pierwsza znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Oslo, druga w rękach prywatnego kolekcjonera, a dwie kolejne, w wersji temperowej i pastelowej, w Muzeum Muncha w Oslo. W 2012 roku w Nowym Jorku odbyła się aukcja, na której jedna z wersji Krzyku (nr 2) została sprzedana za, bagatela, sto dwadzieścia milionów dolarów. Dom Aukcyjny Sotheby’s ustanowił cenę wywoławczą w wysokości pięćdziesięciu milionów dolarów. Zacięta walka pomiędzy czterema potencjalnymi nabywcami trwała kilkanaście minut. Ostatecznie obraz trafił w ręce anonimowego kolekcjonera sztuki, który nie pojawił się na aukcji osobiście, a licytował telefonicznie. Tożsamość nabywcy Krzyku długo pozostawała nieznana. Okazał się nim rodak Muncha, Norweg nazwiskiem Leon Black, miliarder i członek zarządu Museum of Modern Art2.

A kto wystawił obraz na aukcję? Sprzedającym był norweski deweloper Petter Olsen, który zdecydował, że uzyskane w ten sposób fundusze przeznaczy na budowę hotelu oraz muzeum Muncha usytuowanych w okolicy norweskich fiordów, gdzie artysta często tworzył.

Krzyk utracony i Krzyk odzyskany

Obraz już wcześniej wzbudzał wielkie emocje. Krzyk okazał się eksponatem na tyle cennym i pożądanym, że w 1994 i 2004 roku dokonano zuchwałych kradzieży dwóch wariantów słynnego dzieła. Z Galerii Narodowej w Oslo zniknął obraz w odcieniu czerwonopomarańczowym, a z Muzeum Muncha w Oslo ten w wersji jasnopomarańczowej. Oba udało się na szczęście odzyskać3.

Wybuch wulkanu inspiracją Muncha?

Jakie były przyczyny powstania tego, obsesyjnie nawracającego, motywu? Czy jest to czysto metafizyczna wypowiedź artysty, czy wpłynęły na to przeżycia z dzieciństwa związane ze śmiercią matki i siostry, a może to niezwykłe przedstawienie jest zapisem autentycznego wydarzenia, które widział artysta… W 2004 r. astrofizyk Donald W. Olson wysnuł hipotezę, że obraz ten nie zrodził się w wyobraźni Muncha, a został zainspirowany zjawiskiem przyrodniczym, jakie miało miejsce w Norwegii w latach 1893–94, po wybuchu wulkanu Krakatau w 1883 r. Jego hipotezę potwierdzają czasopisma naukowe i fragmenty poezji z tego okresu; mówiące o „intensywnym czerwonym świeceniu”4.

Munch inspiruje. Kaczmarski, Przybyszewski, Craven

Od swych narodzin dzieło to mocno oddziaływało na wrażliwych twórców. Przyjaciel malarza, pisarz Stanisław Przybyszewski, opisał swoje wrażenia z obcowania z obrazem słowami:

„Krzyk! Niemożebnem dać pojęcie o tym obrazie, bo cała jego niesłychana potęga tkwi w kolorze. Niebo rozwściekliło się krzykiem biednego syna Ewy. Każdy ból to otchłań stęchłej krwi, każde przeciągłe wycie bólu to olbrzymie, skłębione pasy, niewyrównane, brutalnie ze sobą zmieszane, jak kipiące pierwiastki powstających światów w dzikich drżeniach tworzenia. I niebo krzyczy, cała natura skupiła się w straszliwym orkanie krzyku, a na przodzie, na pomoście stoi krzyczący człowiek, obiema rękami ściska swą głowę, bo od takich krzyków żyły pękają i włosy bieleją”5.

Zatrzymajmy się też na chwilę przy piosence barda „Solidarności” – Jacka Kaczmarskiego, również zatytułowanej Krzyk.

„Dlaczego wszyscy ludzie mają zimne twarze?
Dlaczego drążą w świetle ciemne korytarze?
Dlaczego ciągle muszę biec nad samym skrajem?
Dlaczego z mego głosu mało tak zostaje?
Krzyczę, krzyczę, krzyczę, krzyczę wniebogłosy!
A! Zatykam uszy swe!
Smugi w powietrzu i mój bieg
Jak prądy niewidzialnych rzek
Mój własny krzyk, mój własny krzyk ogłusza mnie!
A! Zatykam uszy swe!
Mój własny krzyk, mój własny krzyk ogłusza mnie!

Kim jest ten człowiek, który ciągle za mną idzie?
Zamknięte oczy ma i wszystko nimi widzi!
Wiem, że on wie, że ja się strasznie jego boję,
Wiem, że coś mówi, lecz zatkałam uszy swoje!
Krzyczę, krzyczę, krzyczę, krzyczę wniebogłosy!
A! Czy ktoś zrozumie to?
Nie kończy się ten straszny most
I nic się nie tłumaczy wprost
Wszystko ma drugie, trzecie, czwarte, piąte dno!
A! Czy ktoś zrozumie to?
Wszystko ma drugie, trzecie, czwarte, piąte dno!

Mówicie o mnie, że szalona, że szalona!
Mówicie o mnie, ja to samo krzyczę o nas!
I swoim krzykiem przez powietrze drążę drogę,
Po której wszyscy inni iść w milczeniu mogą…
Krzyczę, krzyczę, krzyczę, krzyczę wniebogłosy!
A! Ktoś chwyta, woła – stój!
Lecz wiem, że już nadchodzi czas
Gdy będzie musiał każdy z was
Uznać ten krzyk, ten krzyk, ten krzyk z mych niemych ust
Za swój!!!”6.

W utworze tym pojawia się nie tylko motyw krzyku rozpaczy, bezsilności, strachu i egzystencjalnego dramatu jednostki, ale też wiele atrybutów bezpośrednio obecnych na obrazie Muncha. Smugi falującego powietrza, uniesione ręce usiłujące zakryć uszy, most, na którym stoi upiorna postać…7 Nie będzie przesadą uznać Krzyk za jedno z bardziej inspirujących dzieł malarskich. Po przeszło stu dwudziestu latach od powstania, obraz ten nadal działa na wyobraźnię literatów, filmowców, grafików, twórców popkulturowych.

Edvard Munch, Krzyk, Dixie Leota, Niezła sztuka

Dixie Leota, Parodia obrazu: Edvarda Muncha Krzyk, fot. dzięki uprzejmości artystki

Powstały setki modyfikacji ekspresjonistycznego dzieła, na których namalowaną przez Norwega zniekształconą sylwetkę zastępują podobizny sławnych ludzi, wizerunki zaczerpnięte z innych dzieł sztuki, a nawet postaci z kreskówek.

mona lisa, krzyk, munch, da vinci, Niezła sztuka

Parodia obrazów: Leonardo da Vinci Mona Lisa oraz Edvard Munch Krzyk

Również słynna maska mordercy z horroru Krzyk (Scream) Wesa Cravena została zainspirowana obrazem Muncha.

Kadr z filmu Krzyk

Kadr z filmu Krzyk

Sekret białej plamy

Edvard Munch, Krzyk, detal | 1893

Edvard Munch, Krzyk, detal | 1893

Całkiem niedawno świat sztuki zelektryzowała wieść, że naukowcy z Uniwersytetu w Antwerpii postanowili gruntownie zbadać Krzyk znajdujący się w zbiorach Muzeum Narodowego w Oslo i znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest tajemniczy biały ślad, widoczny nad prawym ramieniem postaci. Naukowcy użyli specjalistycznego skanera i odkryli, że biała smuga jest… śladem po wosku. Nic w tym dziwnego, Munch oświetlał swój warsztat pracy świecami. Ta z pozoru błaha informacja, zaledwie ciekawostka, pokazuje jednak jak wielkie emocje i kontrowersje budzi po dziś dzień twórczość norweskiego ekspresjonisty.

Dla jednych obraz jest arcydziełem, inni z niego kpią. Lecz jedno jest pewne: jeśli raz ujrzysz Krzyk, wyryje się on w twojej wyobraźni i pamięci po wsze czasy.

Edvard Munch, Krzyk, litografia, Niezła Sztuka

Edvard Munch Krzyk | 1895, Sotheby’s


Mecenasem artykułu jest:
logo-vistulaAkademia Finansów i Biznesu Vistula jest renomowaną uczelnią, posiadającą wyróżnienia niezależnych instytucji polskich i zagranicznych, jak Perspektywy i Rzeczpospolita, Home&Market czy Business Center Club. Istnieje od 1992 r. Wraz z Europejską Akademią Sztuk oraz Szkołą Główną Turystyki i Rekreacji tworzy Grupę Uczelni Vistula. Miłośników sztuki kusi ofertą bardzo prestiżowych studiów podyplomowych „Polski i międzynarodowy rynek sztuki”. Kierunek „Polski i międzynarodowy rynek sztuki” skierowany jest do kolekcjonerów, pracowników antykwariatów i galerii, pracowników instytucji kulturalnych, menedżerów kultury, osób zawodowo związanych z rynkiem usług finansowo-prawnych, ekonomistów, ludzi młodych interesujących się współczesnym życiem artystycznym oraz do wszystkich miłośników sztuki, którzy planują swój rozwój zawodowy w tej dziedzinie. Jest to kierunek unikatowy w skali kraju, który umożliwia nie tylko zdobycie cennej wiedzy z tego zakresu, ale także nawiązanie relacji z innymi osobami działającymi w tej branży i wzajemną wymianę doświadczeń.


  1. A. Næss, Munch. Biografia, Warszawa 2011.
  2. http://www.forbes.com/sites/calebmelby/2012/07/12/billionaire-leon-black-reportedly-the-120-million-buyer-of-munchs-the-scream/#71798d163f55 
  3. W 1994 r. ukradziono Krzyk z Galerii Narodowej (1893, olej, tempera, pastel na kartonie, 91 × 73,5 cm, Nasjonalgalleriet, Oslo), jednak po trzech miesiącach go odzyskano. Gdy dziesięć lat później złodzieje wynieśli Krzyk z Muzeum Muncha, razem z jego Madonną, (1893, tempera na kartonie, 83,5 × 66 cm, Munch-museet, Oslo), obrazy znaleziono dopiero w 2006 r.
  4. Donald W. Olson, Russel L. Doescher, and Marylin S. Olson, When the Sky Ran Red (Kiedy niebo spłynęło czerwienią), „Sky and Telescope”, Vol. 107, Nr 2, Luty 2004
  5. S. Przybyszewski, Na drogach duszy, Kraków 1900.
  6.  https://poema.pl/publikacja/3182-krzyk.
  7. Do posłuchania pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=GZaI0WQrb5Y

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

» Karolina Nos

Miłośniczka literatury, filmu i sztuk pięknych. Tropicielka motywu sobowtóra i bliźniąt w tekstach kultury. Autorka blogów ‘Czepiam się książek’ i ‘Doppelganger Universe’. Amatorka mocnej kawy i inspirujących widoków za oknem.


Portal NiezlaSztuka.net prowadzony jest przez Fundację Promocji Sztuki „Niezła Sztuka”. Publikacje finansowane są głównie dzięki darowiznom Czytelników. Dlatego Twoja pomoc jest bardzo ważna. Jeśli chcesz wesprzeć nas w tworzeniu tego miejsca w polskim internecie na temat sztuki, będziemy Ci bardzo wdzięczni.

Wesprzyj »



4 thoughts on “Krzyk. Sekrety czwartej wersji najsłynniejszego dzieła Edvarda Muncha

  1. Po raz pierwszy z tym słynnym dziełem spotkałam się w Jedlinie Zdroju.Otóż p.Mirosław Jedziniak pokazał mi w ogrodzie swoje rzeźby w kamieniu.Jedną z nich jest KRZYK ! Wyrzeźbił ją – zainspirowany dziełem E. Muncha! Rzeźba ta zrobiła na mnie ogromne wrażenie-przyjemniejsze niż obraz! Joanna Luklińska

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *