Carlo Crivelli, Madonna z Dzieciątkiem, ok. 1480
tempera/złoto, deska, 37,8 × 25,4 cm, Metropolitan Museum Of Art, Nowy Jork
Carlo Crivelli Madonna z Dzieciątkiem | ok. 1480
tempera, złoto, deska, 37,8 × 25,4 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
„OPVS · KAROLI · CRIVELLI · VENETI” [dzieło Carlo Crivelli Wenecja] – tak brzmi sygnatura na obrazie Madonny z Dzieciątkiem. Autor dzieła to Mistrz szkoły weneckiej, przedstawiciel renesansu włoskiego.
Na tle uroczego krajobrazu włoskiej wioski ukazującej w sztafażu postacie ludzkie w turbanach, których to strój jest identyfikowany jako ludzi „niewiernych”, widzimy wizerunek Madonny z Dzieciątkiem. Są oni przedstawieni w otwartej przestrzeni, jakby poza oknem, tarasem, od której odgradza ich dwukolorowa, pęknięta, marmurowa, bogato zdobiona w ornamenty balustrada. Na przerzuconej przez balustradę żółtej materii imitującej marmur i wtopionej w całość balustrady widzimy siedzące na poduszce zdobionej złotem Dzieciątko Jezus. Obok poduszki została namalowana siedząca na odgrodzeniu mucha.
Muchy i inne owady symbolizują krótkość życia, zło i grzech. Prócz tego będąc szkodnikami powodują psucie żywności, a co za tym idzie wszelkie zarazy przyczyniające się do samej Apokalipsy. Jako towarzyszki diabła (hebr. Belzebub – „Pan much i komarów”) muchy są już wymieniane w Starym i Nowym Testamencie. Symbolizują grzech i zło, ale też ulotność duszy ludzkiej, tak jak motyl. Bywają symbolem wanitatywnym jak i zaświadczają o przyszłym zmartwychwstaniu Chrystusa.
Niesforne niemowlę, przytrzymywane przez matkę ma lekko spuszczoną głowę, a w dłoniach trzyma ptaszka. Jest to Szczygieł. Gatunek ten jest wiązany z pasją Chrystusa, ponieważ według legendy to właśnie szczygieł wyjmował ciernie z korony wbite w głowę Chrystusa, gdy On wisiał na krzyżu.
Wysmukła, smutna Madonna jest odziana w bogato zdobione i haftowane stroje, obsypane klejnotami. Wierzchni płaszcz jest z niebieskiej materii zdobny w gwieździste ornamenty, a pod spodem czerwona suknia właściwa. Dwa welony zakończone sznurem pereł z klejnotami zdobią jej głowę. Nad postaciami świętych widzimy złote nimby z drogocennymi precjozami.
Carlo Crivelli, Madonna z Dzieciątkiem, detal | ok. 1480, Metropolitan Museum Of Art, Nowy Jork
Crivelli tworzy kolejne tło dla postaci. Fioletowa membrana oddziela świat natury od świata sprzed balustrady. Nad membraną girlanda z owoców.
Bogactwo, obfitości złota i wyrafinowanych kolorów, w które udało się wyposażyć jego postacie dodaje wyjątkowych wrażeń. Z wielką gracją pełną gestów jawi nam się to dzieło dość wielkiej wagi na owe czasy. Szczygieł z rozpostartymi skrzydłami w nieporadnych dłoniach Chrystusa symbolizuje zapowiedź śmierci Zbawiciela, by następnie oznajmić wszem i wobec zmartwychwstanie. Czerwona główka szczygła zaś to symbol Pasyjny kojarzony się z męczeńską krwią Chrystusa.
Ogórek i jabłka znajdujące się w girlandzie zapowiadają zmartwychwstanie Jezusa, który jest nowym wcieleniem Adama. Ogórek bywa również często kojarzony z wizerunkiem Madonny, jako wolnej od grzechu pierworodnego – za interpretacją słów proroka Izajasza: „Córa Syjonu ostała się jak chatka w winnicy, jak szałas w ogrodzie warzywnym, jak miasto oblężone” (1, 8). Niewątpliwie obraz oblężonego miasta nawiązuje do Maryi, która żyjąc w otoczeniu grzechu, sama była od niego wolna, niepokalana. Ogórek jest też znakiem zmartwychwstania, po trzech dniach i nocach w brzuchu wieloryba, Jonasz obudził się pod altaną z drzewa rycynusowego – rodzaj dyni, ogórka.
Symbolika jabłka wiąże się z Maryją, jako drugą Ewą. Zrywając owoc, Ewa popełniła grzech pierworodny, zaś Maryja, przez wcielenie i narodzenie Chrystusa, przyczyniła się do wybawienia ludzkości od tego grzechu. Jabłko jest bowiem atrybutem ikonograficznym Maryi jako nowej, drugiej Ewy, a w rękach Matki Bożej czy Dzieciątka Jezus staje się symbolem zbawienia. Adam, zjadając owoc z rajskiego drzewa, dopuścił się grzechu za sprawą Ewy, okazując się przyczyną duchowej śmierci ludzkości: „Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobre do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosztowała i dała swemu mężowi, który był z nią; a on zjadł” (Rdz 3, 6-7)… Jabłka na obrazach maryjnych były zatem „znakiem przestępstwa pierwszych rodziców”.
Ojcowie Kościoła – św. Augustyn i św. Ambroży porównywali Chrystusa do „jabłka wiszącego na jabłoni, które wydziela piękny zapach odkupienia. Owoc ten – Chrystus, nie tylko wydziela zapach, lecz także stanowi słodki pokarm”.
Takie ukryte elementy pełne symboli i alegorii, ale i pełne domysłów wzbogacają ikonograficznie obraz Carlo Crivelli’ego, który malował dzieła o tematyce religijnej. Cykle Madonn czy poliptyki są jego znakiem rozpoznawczym.
Bibliografia:
Burckhardt J., Kultura odrodzenia we Włoszech, przeł. M. Kreczkowska, Warszawa, 1991.
Connor S., Mucha, przeł. B. Stanek, Kraków, 2008.
Fisher C., Flowers of the renaissance, London, 2011.
Murray P.L., The art of renaissance, London, 2006.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań, 2003.
Portret. Funkcja, forma, symbol, pod red. A. Marczak-Krupa, Warszawa, 1990.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa, 2007.
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Bartolomeo Veneto „Portret młodej kobiety jako Flory” - 17 grudnia 2021
- O doświadczeniu nowoczesności. Wywiad z dr. Krzysztofem Cichoniem - 29 sierpnia 2021
- Franz Xaver Winterhalter „Portret Katarzyny z Branickich Potockiej w stroju orientalnym” - 7 maja 2021
- Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka - 12 października 2015
- Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku - 23 sierpnia 2015
- Agnolo Bronzino „Portret Eleonory Toledańskiej z synem Janem” - 7 maja 2015
- Ferwor. Życie Aliny Szapocznikow - 24 kwietnia 2015
- Alina Szapocznikow. Przerafinowane rozdygotanie - 27 marca 2015
- Tycjan „Portret Ranuccio Farnese” - 5 marca 2015
- Prerafaelici i Legenda króla Artura - 22 lutego 2015
Ukruszona balustrada również odczytana może być jako symbol wanitatywny, jako kruchość tego co ziemskie; swoiste “nie masz nic pewnego na ziemi”, skoro nawet tak trwały materiał jak kamień ulega upływowi czasu i destrukcji, jakie znaczenie ma ludzkie życie i kreowany przez niego świat (balustrada zdobiona en grisaille- ludzka [wy]twórczość)
Fiolet tej “membrany” (właściwie można by tu chyba pokusić się o doszukiwanie się w tym elemencie jakiejś zbieżności z velum oddzielającym sfery sacrum i profanum) również jest przesycony symbolicznie: odnosi się zarówno do pokory i trwałości Matki Boskiej, jak i Pasji IHS.
Czerwone upierzenie szczygła to dokładnie ciąg dalszy opowieści o wyciąganiu kolca; podczas tej czynności krew Chrystusa miała wytrysnąć z rany i ubrudzić ptasie pióra.
Pozdrawiam