Żył długo, pracowicie i pożytecznie. Z przekonaniem można powiedzieć, iż nie tylko że nie roztrwonił talentu, danego mu przez Opatrzność, ale wielce go pomnożył – i to na skalę rzadko spotykaną. Wszechstronność artystycznych zainteresowań budzi po dziś dzień podziw, a poziom, do jakiego doszedł we wszystkich dziedzinach sztuki, jakie uprawiał, skłania do najwyższego szacunku.
Józef Mehoffer urodził się 19 marca 1869 roku w Ropczycach. Jego ojciec, Wilhelm, pochodził z rodu o austriackich (tyrolskich) korzeniach, matka, Aldona z domu Polikowska, była rdzenną Polką, szlachcianką zresztą, pieczętującą się klejnotem Junosza. Mehofferowie, rodzina szlachecka, posługująca się własnym herbem Mehoffer nadanym pradziadkowi Józefa, Franzowi Johanowi Ignatzowi Josephowi za wierną i długoletnią służbę urzędniczą (był on pierwszym, którego nazwisko w pełnej wersji brzmiało Edler von Mehoffer), poświęcali się służbie urzędniczej. Urzędy państwowe na Morawach i w Galicji piastował Franz, urzędnikiem w Galicji (choć także publicystą, tłumaczem oraz… pejzażystą-amatorem) był jego syn Joseph, karierę urzędniczą rozwijał też wnuk Wilhelm, na co dzień występujący jako Mehoffer, bez dodatków Edler i von.
Józef Mehoffer, Autoportret | 1892, Muzeum Narodowe w Warszawie
Józef Mehoffer, Autoportret | 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie
Józef Mehoffer, Autoportret | ok. 1898, Muzeum Narodowe w Krakowie
Wilhelm Mehoffer, absolwent studiów prawniczych na Uniwersytecie Lwowskim z praktyką w Sądzie Krajowym we Lwowie, przyjechał do Ropczyc, aby objąć stanowisko starosty powiatu politycznego, wchodzącego w skład cyrkułu tarnowskiego. Posadę tę zajmował długo, od 1855 do 1868 r., po czym mianowany został naczelnikiem (prezesem) Sądu Powiatowego; nie jest jednak wykluczone, że od początku piastował jednocześnie obie te funkcje. W 1870 r. awansował na radcę Sądu Krajowego w Krakowie i wraz z rodziną wyjechał do nowego miejsca pracy.
Małżonkowie dochowali się pięciu synów: Eugeniusza, Alfreda, Wiktora, Józefa i Wilhelma (był on pogrobowcem, urodzonym siedem miesięcy po śmierci ojca). Trudy wychowania ich spadły na matkę, gdyż radca Mehoffer, urodzony w 1825 r. w Stanisławowie, zmarł przedwcześnie, zaledwie 3 lata po przenosinach do Krakowa. Żona przeżyła go o równe pół wieku.
Józef Mehoffer, Rynek krakowski | 1903, Muzeum Narodowe w Krakowie
Józef Mehoffer wychował się zatem w Krakowie. Tam uczył się w szkole powszechnej i średniej (był absolwentem najstarszego w mieście gimnazjum – św. Anny; zaprzyjaźnił się w nim m.in. ze Stanisławem Wyspiańskim, Stanisławem Estreicherem, Lucjanem Rydlem), tam też rozpoczął wyższe studia. Początkowo chyba nie był pewny czy wybrać drogę rozwoju artystycznych skłonności, czy pójść śladami ojca: w 1887 r. wstąpił jednocześnie na Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz do Szkoły Sztuk Pięknych. W tej ostatniej kształcił się pod kierunkiem m.in. Izydora Jabłońskiego, Józefa Unierzyskiego, Władysława Łuszczkiewicza, Jana Matejki.
Józef Mehoffer, Słońce majowe | 1911, Muzeum Narodowe w Warszawie
Podwójną edukację doprowadził do końca. Po dwóch latach studiów wyjechał na rok do Wiednia (by kontynuować naukę w Akademii Sztuk Pięknych i na Uniwersytecie Wiedeńskim), następny rok spędził w rodzinnym mieście, zaś w 1891, po uzyskaniu stypendium im. Jana Matejki, udał się do Paryża – robiąc po drodze przystanek w stolicy Austro-Węgier, poświęcony sfinalizowaniu absolutorium z prawa.
Józef Mehoffer, Plac Pigalle w Paryżu | 1894, Muzeum Narodowe w Poznaniu
W Paryżu przeżył pracowite lata między 1891 a 1896 rokiem. Kształcił się w École Nationale des Arts Décoratifs, Académie Julian, Académie Colarossi, École du Louvre i École Nationale des Beaux-Arts. Okres od września 1894 do października 1895 r. spędził w Krakowie. Paryski etap życia, poza nauką w pracowniach, m.in. Josepha Blanca, Gustave Courtois i Leona Bonnata, wypełniały mu podróże artystyczno-poznawcze po Francji, Włoszech, Niemczech i Szwajcarii. Okres ten zapisał się także zacieśnieniem przyjaźni ze Stanisławem Wyspiańskim, z którym dzielił w Paryżu pracownię, oraz zawarciem znajomości z absolwentką studiów malarskich w Monachium Jadwigą Janakowską – w 1899 r., w Svidniku na ówczesnych Węgrzech, wziął z nią ślub (małżonkowie dochowali się jedynego syna, Zbigniewa).
Stanisław Wyspiański, Portret Józefa Mehoffera | 1898, Muzeum Narodowe w Poznaniu, wł. Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu
W 1896 roku Józef Mehoffer powrócił do Krakowa i podjął pracę w macierzystej Szkole Sztuk Pięknych. Cztery lata później – gdy uczelnia przyjęła nazwę Akademii Sztuk Pięknych – otrzymał w niej posadę docenta w katedrze malarstwa dekoracyjnego. Dalsze awanse akademickie przyszły szybko. W 1902 roku został profesorem nadzwyczajnym, w 1905 – zwyczajnym. W późniejszym okresie miał dojść do absolutnego szczytu kariery: w latach 1914/1915, 1917/1918 i 1932/1933 wybierano go rektorem ASP. W historii uczelni zapisał się również jako inicjator utworzenia Wydziału Architektury Wnętrz.
Nieprzeciętnie pracowity, rzutki i aktywny, nie ograniczał się do uprawiania własnej twórczości i wypełniania obowiązków pedagogicznych na akademii – znajdował również czas na działalność społeczną. W 1897 r. był wśród założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, należał do Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”, Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, zasiadał we władzach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, legitymował się członkostwem francuskiego Société Nationale des Beaux-Arts.
Józef Mehoffer, Taniec – Naiwne | 1898, Muzeum Narodowe w Krakowie
Jako artysta zajmował się wieloma dziedzinami: malarstwem sztalugowym, portretem kredkowym, grafiką warsztatową i użytkową, polichromiami, projektowaniem witraży. Historycy sztuki nazywają go mistrzem secesyjnej dekoracyjności. Oprócz dzieł plastycznych, pozostawił bogaty dorobek piśmienniczy. W 1897 r. wydał książkę „Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury”, wiele publikował w prasie artystycznej, w latach 1891-1897 prowadził dzienniki.
Józef Mehoffer, Vita somnium breve | po 1906, Muzeum Narodowe w Krakowie
Do 1907 roku Mehofferowie zamieszkiwali na stałe w Krakowie (przy ul. Długiej 31, w Rynku Głównym 39, przy św. Tomasza 28), potem na 10 lat ich rezydencja mieściła się w Jankówce koło Wieliczki, gdzie nabyli zabytkowy dwór z resztówką rozparcelowanego majątku. W sąsiedztwie domostwa artysta założył – osobiście zaprojektowany i urządzany – piękny ogród. Po sprzedaży Jankówki żyli w kamienicy Szołayskich przy ul. Szczepańskiej 11 w Krakowie, aż w 1932 r. osiedli w Pałacu pod Szyszkami (nazwanym tak od zdobiących hall i klatkę schodową dekoracji z motywem szyszek piniowych). Dom też szybko stał się centrum życia kulturalnego Krakowa, pośród najbliższych przyjaciół gospodarzy byli m.in Karol Hubert Rostworowski, Adam Grzymała-Siedlecki, Zenon Przesmycki, Ludwik Solski, Karol Stryjeński, Feliks Konopka, Wojciech Jastrzębowski, Bonawentura Lenart, Zygmunt Dygat, Zygmunt Przeorski, Egon Petri, Bernardino Rizzi, Bolesław Wallek-Walewski.
Józef Mehoffer, szkic do obrazu Rozmowa | 1895, Muzeum Narodowe w Krakowie
W 1939 r., po wybuchu wojny, Józef Mehoffer wyjechał wraz z rodziną najpierw do Koniuszek koło Sambora, a następnie do Lwowa. Kiedy próbował powrócić do Krakowa, wpadł w ręce niemieckie: został aresztowany i wywieziony do obozu w położonym w czeskich Sudetach mieście Aš. Wolność odzyskał za sprawą przyjaciół, zabiegających o interwencję u rządu włoskiego oraz w dyplomacji watykańskiej.
Wnętrze Domu Mehoffera, źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
Oswobodzony w czerwcu 1940 roku, osiadł w swoim Pałacu pod Szyszkami i w miarę bezpiecznie doczekał końca wojny. W okresie okupacji prowadził wykłady w Kunstgewerbeschule, intensywnie pracował i wiódł bogate życie towarzyskie – pod jego dachem odbywały się regularne, acz nielegalne, koncerty muzyczne, organizowane przez żonę, wytrawną melomankę. W związku z wypędzeniem artysty z pracowni, którą miał w siedzibie Akademii Sztuk Pięknych (zajmował ją, gdyż aż do wojny, pomimo osiągnięcia wieku prekluzyjnego, na wniosek kolejnych rektorów pozostawał „w służbie czynnej”), pracował w domowym atelier.
Józef Mehoffer, źródło: Muzeum Miasta Turku im. J. Mehoffera
Józef Mehoffer zmarł 8 lipca 1946 r. w szpitalu w Wadowicach, dokąd trafił z sanatorium w Zebrzydowicach koło Kalwarii, gdzie przechodził rekonwalescencję po zapaleniu płuc. Spoczął na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu przodków ze strony matki, Polikowskich, u boku rodziców.
Autor tekstu: Waldemar Bałda
Fragment pochodzi z albumu:
Józef Ambrozowicz, Waldemar Bałda
Józef Mehoffer artysta wszechstronny »
Wydawnictwo JOTA
Rzeszów 2015
