Nie piknik, lecz niepowtarzalna atmosfera.
Édouard Manet
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
15 maja 1863 roku paryska publiczność zwiedzająca Salon Odrzuconych miała okazję zobaczyć wiele niezwykłych dzieł, a wśród nich obraz zatytułowany Śniadanie na trawie (Le Déjeuner sur l’herbe) autorstwa młodego, trzydziestojednoletniego wówczas artysty, Édouarda Maneta (1832−1883). Obraz wywołał chyba największą sensację na wystawie, ale wcale nie dlatego, że bardzo się publiczności spodobał.
Było dokładnie odwrotnie; dzieło zostało bezlitośnie wykpione, a recenzje krytyków sztuki, które ukazały się w paryskiej prasie kilka dni po otwarciu wystawy, pełne były komentarzy o żartach z publiczności, jakie zrobił sobie ów młody malarz, wystawiając na widok publiczny „żywe rany”.
Édouard Manet, Śniadanie na trawie | 1863, Musée d’Orsay, Paryż
Krytycy zastanawiali się także, co skłoniło inteligentnego artystę do stworzenia tak absurdalnego obrazu. Odrębną kategorię stanowiły drukowane w gazetach karykatury dzieła, w których przedstawiono je w sposób koślawy i komiczny.
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
Z dzisiejszego punktu widzenia łatwo jest wszystkie te oceny skwitować lekceważącym wzruszeniem ramion; wiemy przecież, że Śniadanie na trawie należy do największych dzieł nowoczesnego malarstwa. Zastanawiacie się jednak pewnie, co konkretnie sprawiło, że publiczność i krytycy tak źle ocenili obraz Maneta?
Podwójny autoportret. Frida Kahlo
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
Jak dobrze wiecie, autoportret to dzieło sztuki, w którym artysta przedstawił sam siebie. Zapewne wiecie też, że ambicją każdego artysty malującego portret, w tym także swój własny, jest oddanie nie tylko wyglądu, ale też tego, co z wyglądu można wyczytać (przynajmniej czasami), a więc osobowości, nastroju, być może także niektórych doświadczeń portretowanej osoby. Jest to niezwykle trudne zadanie i nie każdemu artyście to się udaje. Czasem, by temu sprostać, twórcy uciekają się do nietypowych rozwiązań. Z całą pewnością takim pomysłem jest namalowanie własnego portretu w wersji podwójnej.
Tak właśnie zrobiła meksykańska artystka Frida Kahlo (1907−1954) w dziele zatytułowanym Dwie Fridy (Las dos Fridas), namalowanym w 1939 roku, znajdującym się w Museo de Arte Moderno w Meksyku.
Frida Kahlo, Dwie Fridy | 1939, Museo de Arte Moderno, Meksyk
Frida Kahlo jest jedną z najbardziej popularnych artystek XX wieku, ponieważ była obdarzona niezwykłą wyobraźnią i talentem, dzięki którym potrafiła pokazać świat swoich własnych, bardzo prywatnych przeżyć.
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
Twórczość Fridy jest z jednej strony niezwykła i pełna tajemniczych wizji, a z drugiej bardzo dramatyczna, została bowiem w znacznym stopniu ukształtowana przez cierpienia, których artystka doznała w swoim życiu. Można nawet powiedzieć, że tragiczny w skutkach wypadek, któremu uległa w wieku osiemnastu lat spowodował, że zajęła się malarstwem.
Malarz − szaman. Jackson Pollock
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
Wokół płótna porusza się artysta. Okrąża je z wszystkich stron, od czasu do czasu krocząc także po jego powierzchni. W ręku trzyma puszkę z farbą oraz pędzel lub patyk. Co chwila schyla się ku podłodze, aby sięgnąć po inną puszkę, wiaderko lub słoik. Malarz wykonuje nad płótnem zamaszyste gesty, chlapiąc zamoczonym w farbie patykiem lub pędzlem, czasem wylewa farbę z pojemnika na płótno cienkimi strużkami. Na jego powierzchni powstaje plątanina smug farby oraz zagęszczające się skupisko plam i kleksów różnego koloru.
W efekcie obraz przypomina gigantyczną pajęczą sieć, odległą galaktykę, powierzchnię ściany jaskini z wymalowanymi tajemniczymi gryzmołami, albo rzadki minerał, widziany w mikroskopowym powiększeniu.
Jackson Pollock, Numer 1 (Lawendowa mgła) | 1950, National Gallery of Art, Waszyngton, © The Pollock-Krasner Foundation
Być może część z was odbiera takie dzieła, jak Zaczarowany las (Enchanted Forest) z 1947 roku, znajdujący się w Peggy Guggenheim Collection w Wenecji, jako przypadkowe bazgroły i mechaniczne chlapanie farbą.
Do 12 razy sztuka. Czyli co artystom chodzi po głowie?, ilustracje: Nikodem Pręgowski
Warto, żebyście jednak wiedzieli, że artysta dochodził do wypracowanej przez siebie formuły w sposób systematyczny i przemyślany, wykorzystując rozmaite inspiracje. Należy do nich między innymi fascynacja niezbadanymi i tajemniczymi obszarami ludzkiego umysłu, których aktywność uważał za źródło swoich dzieł i wielu osiągnięć człowieka.
Fragment pochodzi z książki:
Do 12 razy sztuka.
Czyli co artystom chodzi po głowie? »
tekst: Filip Pręgowski
ilustracje: Nikodem Pręgowski
Wydawnictwo Na przykład
Toruń 2022
