W każdej encyklopedii, leksykonie czy podręczniku pod hasłem Kandinsky odnajdziemy podobne treści informujące nas o rosyjskim artyście, teoretyku sztuki oraz współtwórcy, a wręcz ojcu abstrakcjonizmu w malarstwie. I chociaż od pewnego czasu wiemy już, że ta ostatnia informacja nie jest całkiem prawdziwa, bowiem pionierką i matką abstrakcji była tak naprawdę szwedzka malarka Hilma af Klint, która w swoich twórczych poszukiwaniach wyprzedziła Kandinskiego o jakieś pięć lat, to jednak rosyjskiemu artyście nie można odmówić znaczącego udziału w rozwoju tego nurtu, nie tylko w jego praktycznym, ale także teoretycznym wymiarze. Mimo że nie był pierwszy, pozostaje jednym z najważniejszych, ikonicznych przedstawicieli abstrakcjonizmu w historii sztuki. Niezwykle interesująca i nieoczywista była jego droga artystyczna, na którą ostatecznie wkroczył dopiero w wieku trzydziestu lat.

Wassily Kandinsky, Kompozycja VIII | 1923, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork

Mecenas Wasilij Wasiljewicz Kandinski

Wassily Kandinsky jako dziecko, fot. J. X Raoult | ok. 1874, Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou, Paryż

Urodził się pod koniec 1866 roku w Moskwie w zamożnej rodzinie kupca herbacianego. Dorastał jednak częściowo we Włoszech, a częściowo w Odessie, gdzie ukończył gimnazjum o profilu klasycznym oraz Szkołę Artystyczną im. Mitrofana Grekova. Przez wiele lat pobierał lekcje gry na pianinie i wiolonczeli. Od najmłodszych lat ojciec uczył go także rysunku, rozwijając w nim pasję malarską. Na małego Wasilija ogromny, choć skrajnie różny wpływ miały przede wszystkim dwie kobiety: jego matka Lidia, której odejście od rodziny wywołało skrywaną przez wiele lat traumę, oraz jego ciotka Jelizawieta – pisarka, której wrażliwość muzyczna i literacka w znacznej mierze ukształtowała sposób myślenia przyszłego artysty. Zaszczepiła w nim także głębokie zainteresowanie folklorem, etnografią i historią naturalną, co nie pozostało bez wpływu na jego twórczość.

Mimo artystycznego zacięcia i zdobycia podstawowego wykształcenia w tym kierunku Kandinsky zdecydował się studiować prawo i ekonomię. W tym celu w 1886 roku powrócił do Moskwy. Początkowo zadowolony z wyboru drogi zawodowej, we wspomnieniach i listach wiele pisał o swojej pasji do prawa rzymskiego, karnego i rolnego. Po zdaniu egzaminów końcowych z doskonałym wynikiem otrzymał propozycję objęcia posady asystenta na wydziale prawniczym Uniwersytetu Moskiewskiego. Pracę przyjął z zamiarem jednoczesnego rozpoczęcia doktoratu. W tym czasie również ożenił się ze swoją kuzynką, Anną Chimiakiną. Ich wspólna codzienność szybko zweryfikowała wyobrażenia Kandinskiego o ideale miłości. Kryzys zawodowy nastąpił w 1895 roku, kiedy to zmęczony i sfrustrowany Wassily definitywnie porzucił karierę naukową, aby zostać dyrektorem artystycznym w jednym z moskiewskich wydawnictw. Nie zagrzał tam miejsca zbyt długo.

Szkicownik Kandinskiego z podróży do Wołogdy | 1889, Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou, Paryż

Zanim jednak ostatecznie odszedł w kierunku sztuki, zdążył jeszcze – ku rozpaczy małżonki – odrzucić niezwykle intratną ofertę objęcia katedry prawa rzymskiego na Uniwersytecie w Dorpacie (obecnie Tartu w Estonii). Po latach wspominał, że wpływ na jego decyzję w tamtym czasie miały trzy wydarzenia: Wagnerowska opera Lohengrin wystawiona w Teatrze Wielkim i emocjonalno-estetyczny wstrząs, jaki wywołało w nim przedstawienie; pierwszy żywy kontakt z modernizmem podczas zwiedzania moskiewskiej wystawy francuskich impresjonistów (zwłaszcza płótna Moneta ze stogami siana) oraz dowiedzenie się o udanym rozszczepieniu atomu, które to dokonanie uświadomiło mu, że na świecie nic nie jest pewne ani jednoznaczne, a każda wiedza w jakimś momencie może zostać podważona. W 1896 roku postanawia więc – ku jeszcze większej rozpaczy małżonki – opuścić Rosję i osiąść w Monachium, ówczesnej stolicy malarstwa. Ma wtedy trzydzieści lat i jest gotowy zacząć wszystko od nowa.

Wassily Kandinsky, Lustro | 1907, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork

Wassily Kandinsky, Śpiewaczka | 1903, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork

Wassily Kandinsky, Dama z wachlarzem | 1903, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork

Nowe drogi, nowe miłości

Przy pierwszym podejściu nie udaje mu się dostać na tamtejszą Akademię Sztuk Pięknych, gdyż komisja rekrutacyjna uznaje jego umiejętności plastyczne za niewystarczające. Zapisuje się więc na studia w szkole rysunku Antona Ažbego. Po zakończeniu czterech lat nauki zostaje w końcu przyjęty na ASP, gdzie studiuje pod kierunkiem Franza von Stucka. W 1901 roku zakłada grupę i szkołę artystyczną Die Phalanx (pol. Falanga), która w swoje szeregi przyjmuje także kobiety, wtedy jeszcze niemające wstępu na publiczne wyższe uczelnie artystyczne. Pewnego wieczoru, podczas prowadzenia zajęć praktycznych, poznaje młodszą od siebie o jedenaście lat studentkę, Gabriele Münter. Niebawem zaczynają wyjeżdżać razem rowerami na plenery, gdzie szybko stają się kochankami.

Wassily Kandinsky, Kallmünz – Gabriele Münter przy malowaniu II | 1903, Lenbachhaus, Monachium

Kandinskiemu imponowały jej inteligencja, wyemancypowanie, opanowanie i pewność siebie. Ona z jednej strony widziała w nim mistrza, którego jako kobieta tamtych czasów powinna naśladować, z drugiej zaś czuła, że łączy ich swego rodzaju braterstwo dusz, które szybko zamieniło się w miłość. Po roku utrzymywanej w tajemnicy znajomości się zaręczyli, mimo że Kandinsky ciągle był żonaty z Anną – chociaż było to już białe małżeństwo na odległość. Tak rozpoczęło się wieloletnie sekretne życie Wassilego i Gabriele. Przez pierwsze pięć lat związku stale podróżowali. Wspólnie odwiedzili dziesiątki miejsc w Europie, do Niemiec zawsze jednak wracali osobno, zachowując pozory.

Gabriele Münter i Wassily Kandinsky w Paryżu | 1913, źródło: Wassilykandinsky.net

Kandinsky wciąż odkładał sformalizowanie rozwodu, tłumacząc się kolejnymi wyjazdami. W 1906 roku razem z Gabriele wynajął nawet dom w Paryżu, co niestety stało się tylko źródłem nieporozumień. Münter szybko pokochała stolicę Francji, gdzie odnalazła wolność i swój indywidualny artystyczny styl. Kandinsky zaś czuł się tam obco i niemal natychmiast po przyjeździe chciał wracać do Monachium. W 1908 roku oficjalnie osiedlili się razem w Murnau w Bawarii, w willi zakupionej przez Münter, ale rozwód z Chimiakiną nastąpił dopiero trzy lata później.

Wassily Kandinsky, Domy w Murnau | 1909, Art Institute of Chicago, Chicago

Wassily Kandinsky, Wiejska ulica w Murnau | 1908, kolekcja prywatna

Wassily Kandinsky, Murnau – krajobraz górski z kościołem | 1910, Lenbachhaus, Monachium

Czas w Murnau był intensywnym poszukiwaniem nowej drogi artystycznej. Na tamtym etapie Kandinsky odszedł już od realizmu i początkowej fascynacji malarstwem Ilji Riepina na rzecz intensywnych, postimpresjonistycznych i inspirowanych starymi rosyjskimi baśniami pejzaży. W 1909 roku wraz z m.in. Aleksiejem Jawlenskim, Alexandrem Kanoldtem, Alfredem Kubinem, Franzem Marcem, Marianne von Werefkin i Gabriele Münter założył Neue Künstlervereinigung (pol. Nowe Stowarzyszenie Artystów) – grupę sprzeciwiającą się decyzji jury Secesji Monachijskiej o niedopuszczaniu na wystawy dzieł awangardowych. Najgłośniej do historii przeszło natomiast kolejne, założone dwa lata później przez Kandinskiego i Franza Marca ekspresjonistyczne ugrupowanie Der Blaue Reiter (pol. Niebieski Jeździec). Jego członkowie bojkotowali założenia akademizmu i realizmu, pragnąc jednocześnie odnowy sztuki w taki sposób, aby mogła w końcu przedstawiać uczucia i wewnętrzne stany ducha.

Wassily Kandinsky, Błękitny jeździec | 1903, kolekcja prywatna

Wassily Kandinsky, Almanach Der Blaue Reiter – okładka | 1911, Lenbachhaus, Monachium

Przełom w podejściu Kandinskiego do sztuki i radykalny zwrot ku abstrakcji nastąpił jednak jeszcze przed powołaniem do życia Der Blaue Reiter – w 1910 roku. I to zupełnym przypadkiem! Pewnego wieczoru artysta zobaczył niezwykły obraz, wspominał go później jako dzieło pozbawione treści, ale emanujące blaskiem form i barw. Płótno go zahipnotyzowało, natychmiast zrozumiał, że w swoim malarstwie przedmiot powinien zastąpić pierwiastkiem duchowym, gdyż sztuka służyć ma wyzwalaniu sił metafizycznych, a nie odzwierciedlaniu rzeczywistości. Co ciekawe, tym przełomowym dziełem okazał się jego własny obraz zawieszony przez przypadek do góry nogami. W tym samym roku artysta zaprezentował publicznie pierwszą abstrakcyjną akwarelę, a rok później pierwszy abstrakcyjny olej Obraz z okręgiem.

Wassily Kandinsky, Bez tytułu, pierwsza akwarela abstrakcyjna | 1910, Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou, Paryż

Zbiegło się to w czasie z rozwojem jego zainteresowań literackich, które zaowocowały wydaniem ważnej rozprawy teoretycznej zatytułowanej O duchowości w sztuce. Kandinsky przedstawia w niej swój pogląd mówiący, że dzieło jest bramą do transcendencji, a aby ją otworzyć, artysta musi pozbyć się wszystkiego, co zewnętrzne, i kierować się wyłącznie emocjami. W tej początkowej fazie rozwoju abstrakcji, zwanej „dramatyczną”, tworzy dynamiczne układy barwnych plam wzbogaconych o elementy graficzne, jednak po roku 1914 całkowicie odchodzi od jakiejkolwiek figuratywności. Niezwykle mocno interesuje go połączenie malarstwa i muzyki. Był synestetą – bodźce wizualne odbierał także za pomocą zmysłu słuchu i odwrotnie. Dla przykładu: cynober brzmiał dla niego jak tuba, a błękit w zależności od natężenia jak flet lub organy. Z synestezji wynikają m.in. tytuły, którymi opatrywał swoje prace z tego okresu: Impresja – bezpośrednie wrażenie z natury wyrażone w formie malarskiej, Kompozycja – struktura przemyślana, powstająca powoli i z precyzją, Improwizacja – spontaniczne doznanie wewnętrzne przeniesione na płaszczyznę często w sposób nagły i półautomatyczny. Synteza sztuk interesowała go także multidyscyplinarnie, zajmował się bowiem wzajemnymi wpływami malarstwa, wzornictwa, mody, fotografii i kinematografii.

Wassily Kandinsky, Kompozycja VI | 1913, Ermitaż, Petersburg

Wassily Kandinsky, Improwizacja 26 (Wioślarstwo) | 1912, Lenbachhaus, Monachium

Wojna, Rosja i Bauhaus

Gabriele Münter, Kandinsky | 1906, Lenbachhaus, Monachium

Wybuch I wojny światowej zmusił Kandinskiego i Münter do nagłego wyjazdu do Szwajcarii. Jednak pozostali tam razem zaledwie trzy miesiące. Już w listopadzie 1914 roku Wassily wyjechał do Moskwy, a Gabriele samotnie powróciła do Monachium. Ich stosunki psuły się już od kilku lat, nawet oficjalny rozwód artysty z Chimiakiną w 1911 roku nie poprawił sytuacji między nimi.

Kandinsky miał za złe Münter, że ta nie podąża za nim radykalną drogą ku pełnej abstrakcji. Gabriele natomiast czuła się w tej relacji bardzo samotna. Kiedy rozdzielała ich wojna, on wyjeżdżał gotowy do rozstania i „pozostania przyjaciółmi”. Ona zaś uparcie dążyła do kolejnego spotkania. I rzeczywiście doszło do niego w Sztokholmie. Spędzili tam razem kilka tygodni, jak się później okazało – ostatnich.

Gabriele Münter, Mężczyzna przy stole (Kandinsky) | 1911, Lenbachhaus, Monachium

Nina Kandinsky, fot. nieznany | ok. 1927, Bibliothèque Kandinsky, Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou, Paryż

Chociaż Kandinsky wciąż pisał listy, w których obiecywał, że wróci, nieoczekiwanie w 1917 roku ożenił się z siedemnastoletnią Niną Adriejewską, którą poznał zaledwie rok wcześniej w Moskwie. Więcej nie odezwał się do Gabriele, a ona o jego nowej sytuacji rodzinnej dowiedziała się dopiero po kilku latach. Siedem miesięcy po ślubie Wassily i Nina doczekali się syna, który zmarł w 1920 roku. Jego śmierć położyła się cieniem na małżeństwie. Kandinscy o swojej żałobie nie rozmawiali, nie mieli więcej dzieci, a ich związek nigdy już nie był taki jak wcześniej, choć należy zauważyć, że i tak okazał się to mariaż dość szczęśliwy, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę różnicę aż trzydziestu trzech lat, która dzieliła parę.

Wraz z prowadzonymi działaniami wojennymi swojego żywota dokonywał także Der Blaue Reiter. Grupę od dłuższego czasu toczyły wewnętrzne spory, a wojna spowodowała dodatkowe rozłamy. Część artystów musiała nagle wyemigrować, kilkoro zginęło w walce, inni powrócili z frontu okaleczeni fizycznie i psychicznie. Ostatecznie na przełomie 1914 i 1915 roku formacja się rozpadła.

Wassily Kandinsky, Powódź improwizacji | 1913, Lenbachhaus, Monachium

Wassily w Moskwie odnalazł się bardzo szybko. Całej jego sytuacji zawodowej sprzyjał ówczesny rząd sowiecki, który początkowo starał się zdobyć przychylność artystów awangardowych. Dzięki temu Kandinsky już w 1918 roku został wykładowcą na Akademii Sztuk Pięknych i członkiem sekcji artystycznej przy Ludowym Komisariacie ds. Oświaty (odpowiednik dzisiejszego ministerstwa). Rok później był inicjatorem powstania Instytutu Kultury Artystycznej i dwudziestu dwóch pomniejszych muzeów. Został dyrektorem Państwowych Pracowni Sztuk Plastycznych oraz Muzeum Kultury Malarskiej. W 1920 roku nadano mu tytuł profesora Uniwersytetu Moskiewskiego. Mniej malował, więcej zaś działał na niwie publicznej, politycznej i edukacyjnej. Wystawiał razem z Kazimierzem Malewiczem, Elem Lissitzkim i Markiem Chagallem. Pasmo rosyjskich sukcesów dobiegło jednak końca, gdy nastroje w kraju zaczęły się zmieniać, a pożądana sztuka przybierała coraz bardziej socrealistyczne kształty.

Wassily Kandinsky, Improwizacja Klamm | 1914, Lenbachhaus, Monachium

Wassily Kandinsky, Św. Jerzy III | 1911, Lenbachhaus, Monachium

W 1921 roku Kandinsky wraz z żoną opuścił Moskwę, by udać się do Berlina. Miał już wtedy międzynarodową sławę i reputację cenionego artysty. Nic więc dziwnego, że Walter Gropius zaproponował mu posadę mistrza w Bauhausie – słynnej weimarskiej szkole architektury i rzemiosła. W tej nowoczesnej placówce Kandinsky pracował aż do jej zamknięcia przez nazistów w 1933 roku. Początkowo nauczał formy i koloru na kursach dla początkujących i zaawansowanych, kierował też warsztatem muralu. Zajęcia z tradycyjnie rozumianego malarstwa prowadził dopiero po przeniesieniu szkoły do Dessau i zmianach programowych. Racjonalistyczne i użytkowe ukierunkowanie uczelni nie bardzo odpowiadały nastrojonemu mistycznie Kandinskiemu. Naukowy ferment sprzyjał jednak jego pracy teoretycznej. Przez lata prowadził w Niemczech szeroko zakrojone indywidualne badania, których pokłosiem było wydanie drugiej, niezwykle ważnej rozprawy Punkt i linia a płaszczyzna. W tamtym okresie jego malarstwo weszło w tak zwaną fazę architekturalną, w której wyraźnie widać wpływy suprematyzmu Malewicza i rosyjskiego konstruktywizmu. Druga połowa lat 20. XX wieku to z kolei tak zwany okres kół, gdy kompozycje złożone głównie z różnorodnych układów okręgów stały się mniej dynamiczne.

Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Gunta Stölzl i Oskar Schlemmer na dachu Bauhausu w Weimarze | ok. 1920, fot. Apic/Bridgeman, źródło: Gettyimages.com

W Bauhausie Kandinsky blisko zaprzyjaźnił się z Paulem Klee. Artyści często współpracowali, a nawet mieszkali razem (wspólnie ze swoimi rodzinami) w jednym ze słynnych bliźniaczych Domów Mistrzów w Dessau. Obaj też (wraz z Lyonelem Feiningerem i Aleksiejem Jawlenskim) należeli do stowarzyszenia Die Blaue Vier (pol. Niebieska Czwórka), które powołali w celu popularyzacji i sprzedaży swoich dzieł w USA. W procesie tym pośredniczyła im Galka Scheyer – mieszkająca w Ameryce handlarka i kolekcjonerka dzieł sztuki. W Bauhausie w 1929 roku Kandinsky poznał także Marcela Duchampa, który wizytował uczelnię wraz ze swoją przyjaciółką i partnerką biznesową, Katherine Dreier. Spotkanie to zaowocowało bliską znajomością na dalsze lata.

Wassily Kandinsky, Biały krzyż | 1922, Peggy Guggenheim Collection, Wenecja

Wassily Kandinsky, Krajobraz z czerwonymi plamkami, nr 2 | 1913, Peggy Guggenheim Collection, Wenecja

Duchamp znacząco przyczynił się do otwarcia pierwszej indywidualnej wystawy Kandinskiego w Stanach. A kiedy po zlikwidowaniu Bauhausu Wassily musiał emigrować z Niemiec, Duchamp pomógł mu w kwestiach mieszkaniowych, organizując lokum w nowoczesnym budynku w miejscowości Neuilly-sur-Seine (dziś mieszczącej się w obrębie aglomeracji Paryża). Kandinsky mieszkał tam przez jedenaście lat. W salonie trzypokojowego mieszkania na siódmym piętrze zorganizował swoją pracownię.

Francuz z wyboru

W połowie lat 30. XX wieku, gdy ze względu na zmieniające się nastroje polityczne wielu europejskich artystów wyjeżdżało do Ameryki, Kandinsky postanowił osiedlić się we Francji. Choć w USA był już dość rozpoznawalny, miał tam wielu znajomych, otrzymywał nawet oferty zatrudnienia (m.in. od byłego kolegi z Bauhausu, Josefa Albersa, by wykładać w Black Mountain College w Karolinie Północnej), nigdy nie zdecydował się wyjechać. W 1939 roku przyjął francuskie obywatelstwo. Okres paryski w jego twórczości charakteryzuje się syntezą form z poprzednich faz oraz powrotem pewnych aluzji figuralnych. W czterech ostatnich latach życia Kandinsky znacznie oddalił się od abstrakcji. Jego płótna zapełniły się skręconymi, fantastycznymi, lecz biomorficznymi postaciami, które wielu krytyków uważało za regres artystyczny. Mimo to prace z tego okresu silnie inspirowały m.in. Joana Miró.

Wassily Kandinsky, Kapryśne formy | 1937, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork,

Wassily Kandinsky w studio w Neuilly-sur-Seine przed obrazem Krzywa dominująca, fot. Bernard Lipnitzki | 1938, Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou, Paryż

Artysta mieszkał na przedmieściach Paryża aż do swojej śmierci w wyniku wylewu krwi do mózgu 13 grudnia 1944 roku. Wdowa po Kandinskim wystawiła trumnę z jego ciałem na widok publiczny w samym centrum pracowni. Dopilnowała odprawienia prawosławnego obrządku, jednak zamiast świętej ikony postawiła ostatnią dużą kompozycję męża Porozumienia wzajemne. Grób malarza (i jego żony Niny) znajduje się na Nowym Cmentarzu Komunalnym w Neuilly-sur-Seine.

Po śmierci Niny Kandinskiej w 1980 roku cała należąca do niej artystyczna spuścizna po mężu trafiła do Centre Pompidou w Paryżu. Powiększający się od międzywojnia zbiór prac Kandinskiego znajduje się także w Solomon R. Guggenheim Museum w Nowym Jorku. Bardzo interesująca jest historia obrazów i rzeczy osobistych artysty, które po wyprowadzce pozostawił w domu w Murnau pod opieką Gabriele Münter. Artystka od 1924 roku prowadziła z byłym partnerem prawną batalię o tę kolekcję. Niewielką jej część udało się Kandinskiemu odzyskać na drodze sądowej, jednak większość obrazów (w tym arcydzieła członków Der Blaue Reiter) szczęśliwie ukryte przetrwały drugowojenną zawieruchę w piwnicy bawarskiej posiadłości Münter, która z okazji swoich osiemdziesiątych urodzin (w 1957 roku) przekazała je oficjalnie muzeum Lenbachhaus w Monachium.

Dziś Kandinsky jest symbolem abstrakcjonizmu, a jego nazwisko wymienia się w jednym rzędzie z Kazimierzem Malewiczem czy Pietem Mondrianem. Jego koncepcja sztuki stała się jednym z punktów zwrotnych w historii sztuki, choć przecież w 1910 roku po wystawieniu pierwszego dzieła abstrakcyjnego krytycy okrzyknęli go szaleńcem tworzącym pod wpływem morfiny lub haszyszu.

Bibliografia:
1. Becks-Malorny U., Wassily Kandinsky. 1866–1944. Droga ku abstrakcji, tłum. C. Jenne, Warszawa 1999.
2. German M., Wassily Kandinsky, tłum. S. Fijałkowski, Warszawa 2006.
3. Kandinsky W., O duchowości w sztuce, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 1996.
4. Kandinsky W., Punkt i linia a płaszczyzna, tłum. S. Fijałkowski, Warszawa 1986.
5. Rapelli P., Kandinsky. Pionier Nowej Sztuki, w: Geniusze malarstwa, tłum. D. Stefańska-Szewczuk, Warszawa 2001.
6. Rottenberg A., Kandinsky 1896–1921, w: Mała encyklopedia sztuki, Warszawa 1977.

• Info
• Lista artykułów

» Iga Ranoszek-Bieńkowska

Zakochana w sztuce i kulturze, a najmocniej w tej z początków XX w. Do ulubionych nurtów zalicza dadaizm, surrealizm, realizm magiczny, art déco. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Szczecińskim oraz historii sztuki w IS PAN. Teraz muzealniczka, dawniej wieloletnia lektorka języka polskiego jako obcego. Wielbicielka podróży, książek, kotów i tatuaży.

• Wassily Kandinsky – czasem wystarczy zawiesić obraz dołem do góry - 7 lutego 2025
• Kolor mnie posiadł – o życiu i sztuce Paula Klee - 2 lutego 2025
• Potrzeby ponad luksusami, czyli co o Bauhausie każdy wiedzieć powinien - 18 października 2024
• Virginia Woolf i Vanessa Bell – siostry z Bloomsbury - 15 września 2024
• Erna Rosenstein. Wodotrysk ognia i ciszy - 13 lipca 2024
• David Hockney – w słońcu Kalifornii - 5 lipca 2024
• Sztuka, feminizm i zupa z piór – o Florine Stettheimer oraz jej dwóch siostrach - 18 lutego 2024
• Notowane gmatwaniną kresek – o Feliksie Topolskim - 12 listopada 2023
• Dlaczego Mark Rothko wielkim malarzem był? Refleksje o artyście i sztuce abstrakcyjnej - 22 września 2023
• Erich Buchholz – zapomniany wizjoner - 21 lipca 2023