Tycjan „Portret Ranuccio Farnese” / Niezła sztuka

Tycjan, Portret Ranuccio Farnese, 1542
olej, płótno, 89,7 × 73,6 cm, National Gallery of Art, Waszyngton

Tonacja… tylko trzy kolory wystarczyły Tycjanowi do stworzenia tak „ciepłego”, a zarazem smutnego dzieła, w przepiękny sposób ukazującego „koniec niewinności”. Ograniczoną paletą zdołał stworzyć dzieło gustowne, wyrafinowane i jednocześnie tajemnicze. Ta charakterystyczna harmonia barw, ciepłe tony to swoisty tycjanowski styl.

Tycjan, Ranuccio Farnese, malarstwo włoskie, sztuka renesansowa, niezła sztuka

Tycjan, Portret Ranuccio Farnese, 1542 olej na płótnie, 89,7 × 73,6 cm National Gallery of Art, Waszyngton

Wnikliwy portret naturalnej wielkości przedstawia najmłodszą postać z bardzo bogatego i wpływowego włoskiego rodu owych czasów. Ranuccio Farnese to bowiem wnuk papieża Pawła III. Jego ojciec oraz bracia zostali „obsadzeni” na wszystkich ważnych stanowiskach we Włoszech właśnie przez papieża Pawła III. Swoisty nepotyzm był wtedy czymś normalnym w Państwie Kościelnym i we Włoszech. Znany jest również portret Papieża III z nepotami – wnukami Ottavianem i Alessandrem Farnese, uchodzi on za arcydzieło w przedstawianiu charakterów i dziejów rodu Farnese.

Portret dwunastoletniego chłopca namalowany w Wenecji, jako prezent dla matki, ukazuje nam wyłaniającego się z ciemnego tła, wrażliwego młodzieńca, który kończy swoisty wiek niewinności i jako jeden z graczy w wielkim świecie polityki dziadka, wchodzi do gry. Ranuccio bowiem rozpoczyna życie publiczne już w wieku dwunastu lat – od swej pierwszej nominacji kościelnej w 1542 roku na Przeora Zakonu Rycerzy Maltańskich. Zakon Maltański (potocznie joannici, szpitalnicy, kawalerowie maltańscy) to katolicki zakon rycerski wywodzący się ze średniowiecznych bractw i zakonów rycerskich, które powstały na Bliskim Wschodzie na fali pierwszych wypraw krzyżowych. Zakon odegrał znaczącą rolę, głównie ze względu na swój potencjał militarny oraz utworzenie pierwszych szpitali w Europie.

Czarny płaszcz z symbolem maltańskim, srebrnym krzyżem na lewym boku, zaświadcza o przynależności i pełnionej funkcji nowo nominowanego poplecznika papieża. Na tej samej wysokości co krzyż maltański, z lewej strony modela, z czarnego tła wyłania się sygnatura Tycjana – autora dzieła.

Warto zwrócić uwagę na nieodpowiednią wielkość płaszcza z bufiastymi rękawami. Jak dla dwunastolatka rozmiar jest za duży, pasowałby bardziej dla dorosłej osoby. Najbardziej prawdopodobnym wytłumaczeniem wydaje się być wersja, że portretowany jest odziany w płaszcz poprzedniego przeora. Do dziś bowiem część oficjalnej garderoby dyplomatycznej jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, po drobnych przeróbkach krawieckich. Tu tego dopasowania zabrakło, co przysparza sportretowanemu niepewności i chwiejności.

Pozostała część garderoby to skromna, a zarazem bardzo droga szata. Tycjan rozświetlił obraz poprzez namalowanie czerwonego, jedwabnego i połyskującego na ciemnym tle kaftana z drobnymi guzikami oraz wykończenie kołnierzyka białą koronką. Ranuccio przywdziewa czarny pas ze złotymi aplikacjami, który podtrzymuje szpadę na jego lewym boku. Ma na sobie też pludry, czyli krótkie spodnie sięgające najwyżej do kolan. Na środku spodni uwydatniony jest saczek – rodzaj watowanego woreczka pokrytego tkaniną, chroniącego genitalia, tu już pełniącego tylko formę ozdobną. Warto wspomnieć, że saczki były też stosowane w zbrojach, a ich wielkość sięgała ogromnych rozmiarów, co symbolizowało męskość i płodność.

W prawej dłoni chłopiec trzyma rękawiczkę, która symbolizuje władzę i pochodzenie społeczne. Efekt ten wzmocniony jest dodatkowo przez użycie koloru żółtego, przynależnego osobom wysoko urodzonym.

Tycjan wyeksponował światłem również twarz chłopca, ukazując tym samym jego bladość. Na śniadej karnacji chłopca pięknie i wyraziście wyglądają jego brązowe, duże oczy, których spojrzenie skierowane jest w prawo. Twarz ma on jeszcze dziecinną, pulchną, z dużym nosem i lekko odstającymi uszami. Zarumienione policzki oraz pełne, czerwone usta odcinają się na tle bladości i kruczoczarnych włosów.

Wyraz twarzy Farnese jest skupiony, poważny, acz zdradzający młodość i walkę z emocjami. W 1545 roku Ranuccio został mianowany na kardynała, co spowodowało komplikacje rodzinne i państwowe. Ten kształcony w Padwie i Bolonii młodzieniec nigdy jednak nie stanął po żadnej ze stron. Umarł w 1565 roku na febrę, w wieku zaledwie trzydziestu pięciu lat.

Ten portret to tajemnica kunsztu Tycjana – malarza kolorysty, przedstawiciela szkoły weneckiej i włoskiego malarstwa renesansowego; ucznia Belliniego i Giorgiona. Malował on obrazy religijne, mitologiczne i portrety. Znany jest z uwydatniania w swych portretach charakteru danej postaci.

Lubisz nas czytać? Wesprzyj nas »

Tycjan
Portret Ranuccio Farnese, 1542
olej, płótno, 89,7 × 73,6 cm
National Gallery of Art, Waszyngton

Bibliografia
Burckhardt J., Kultura odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1991.
Burke P., Kultura i społeczeństwo w renesansowych Włoszech, Warszawa 1991.
Fisher C., Flowers of the renaissance, Londyn 2011.
Mole W., Tycjan, Warszawa 1958.
Murray P. L., The art of renaissance, Londyn 2006.
Portret. Funkcja, forma, symbol, red. Marczak-Krupa A., Warszawa 1990.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Kubalska-Sulkiewicz K., Warszawa 2007.
Tomkiewicz W., Tycjan, Warszawa 1988.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2003.

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka