Pablo Picasso „Życie”

Pablo Picasso, Życie (La Vie), 1903,
olej, płótno, 196 × 129 cm,
Cleveland Museum of Art

Pablo Picasso, Życie, okres błękitny, sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Życie | 1901, Museum of Art, Clevland, © Succession Picasso / ProLitteris, Zurich 2018, Photo: © The Cleveland Museum of Art

W malarstwie każdy kolor może mieć symboliczne znaczenie. Artyści tworzą nastrój w obrazach przez wybranie odpowiednich odcieni. Nie robią tego przypadkowo. Niekiedy malarze skupiają się na jednym kolorze i czynią z niego znak rozpoznawczy dla danego okresu w swojej twórczości. Tak między innymi zrobił Pablo Picasso — w latach 1901–1904, malując, wykorzystywał tylko odcienie niebieskiego, stąd ten okres w jego twórczości nazywa się „okresem błękitnym”.

Pablo Picasso, Autoportret w płaszczu, okres błękitny, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Autoportret w płaszczu | 1901, Musée Picasso, Paryż, © Succession Picasso / 2018, ProLitteris, Zurich, Photo: © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Mathieu Rabeau)

Niebieski, najzimniejszy w palecie barw, przywodzi na myśl niebo, wodę, chłód, a przez to kojarzy się ze spokojem i świeżością. Jednak symboliczne znaczenie tej barwy jest znacznie szersze. To kolor przyjaźni. Z kolei w Iranie jest przejawem żałoby. Może więc nie bez powodu w krajach anglosaskich słowo „blue” tłumaczy się nie tylko jako kolor niebieski, ale również jako „smutny, przygnębiony”. Dla Pabla Picassa niebieski był kolorem żałoby.

Przyjaciel odchodzi

„Myśląc o śmierci Casagemasa zacząłem malować na niebiesko” — mawiał Picasso, mając na myśli lata 1901–1904. Carles Casagemas był przyjacielem hiszpańskiego malarza. Poznali się w Barcelonie na początku XX wieku, w kawiarni „Els Quatre Gats”, w której często bywali. Casagemas, urodzony w 1880 roku, również zajmował się malarstwem. Razem przeprowadzili się do Paryża.

Pablo Picasso, Carles Casagemas, Niezła sztuka

Carles zakochał się w Germaine Pichot, tancerce z Moulin Rouge, a także modelce bywającej w kawiarni artystów. Była to miłość nieszczęśliwa, bowiem Germaine odrzuciła zaloty Carlesa.

Powodem miała być impotencja Casagemasa. Mężczyzna popadł w depresje, zaczął nadużywać alkoholu. Pablo Picasso, chcąc pocieszyć przyjaciela, postanowił zabrać go do Malagi pod koniec 1900 roku, by zapomniał o Germaine. W połowie stycznia 1901 r. Picasso musiał wyjechać do Madrytu. Casagemas wrócił wtedy do Paryża.

Tam 17. lutego w Café de l’Hippodrome na Boulevard de Clichy zorganizował spotkanie pożegnalne dla swoich przyjaciół.

L’Hippodrome, fot. www.cparama.com

Wśród zaproszonych była Germaine. W trakcie spotkania Casagemas wstał, wyjął pistolet i strzelił do swojej wybranki, a następnie wycelował rewolwer w swoją głowę. Popełnił samobójstwo, myśląc, że zabił swoją ukochaną. Germaine przeżyła, łuska z wystrzału jedynie musnęła jej głowę.

Germaine, a właściwie Laure Gargallo, bo tak brzmiało jej prawdziwe nazwisko, w 1908 roku wyszła za mąż za Ramona Pichota, który zmarł w 1925 w wyniku przewlekłej gruźlicy i kiły. Bez męża życie Germaine było samotne i trudne. Pisała więc listy do Picassa z prośbą o pomoc. Malarz opiekował się nią do końca życia. Germaine zmarła w 1948 roku wieku 68 lat. Również chorowała na kiłę.

Pablo Picasso, Para akrobatów, sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Para akrobatów (Germaine i Pablo) | 1901, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Moskwa, © Succession Picasso / 2018, ProLitteris, Zurich

Wracając do historii Casagemasa, Picasso, nieobecny podczas dramatycznych wydarzeń w Paryżu, głęboko przeżył śmierć przyjaciela. Wywarło to ogromny wpływ na jego sztukę. Hiszpański artysta porzucił charakterystyczną płomienną, wyrazistą stylistykę na rzecz monochromatycznych dzieł, od których biło uczucie smutku i samotności.

To właśnie kolor niebieski wydawał się malarzowi najbardziej odpowiedni dla ukazania bólu i żałoby. Sześć miesięcy po śmierci przyjaciela Picasso namalował, inspirowaną twórczością El Greco, Ewokację, pogrzeb Casagemasa. Był to hołd dla Carlesa, a jednocześnie rozpoczął okres błękitny w sztuce Pabla.

El Greco, Pogrzeb hrabiego Orgaza, manieryzm, Niezła Sztuka

El Greco, Pogrzeb hrabiego Orgaza | 1586-1588, kościół Iglesia de Santo Tomé, Toledo

Pablo Picasso, Ewokacja (potrzeb Casagemasa), sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Ewokacja (pogrzeb Casagemasa) | 1901, Musée de la Villa, Paryż

Przez trzy lata Picasso tworzył melancholijne i utrzymane w zimnych tonacjach obrazy, których głównymi bohaterami często były osoby z marginesu społecznego: żebracy, prostytutki, pijacy.

Wyblakłe, pogrążone w rozpaczy postacie na pewno są odzwierciedleniem ówczesnego samopoczucia hiszpańskiego artysty. Picasso był nie tylko pogrążony w żałobie po śmierci ukochanego przyjaciela, ale sam wówczas żył w ubóstwie.

Pablo Picasso, Śmierć Casagemasa, sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Śmierć Casagemasa | 1901, Musée Picasso, Paryż, © Succession Picasso / 2018, ProLitteris, Zurich Photo: © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Mathieu Rabeau

Pablo Picasso, Casagemas w trumnie, śmierć, sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Casagemas w trumnie | 1901, prywatna kolekcja

La Vie

Za najważniejsze dzieło z błękitnego okresu uważa się La Vie (Życie). Nie jest to dzieło ani spontaniczne, ani przypadkowe, o czym świadczy wiele szkiców. Na pierwszym planie obrazu widać nagą parę oraz kobietę z dzieckiem. W tle, na ścianie zostały umieszczone dwa malowidła. Jedno przedstawia przytuloną nagą parę, a drugie samotną postać w skulonej pozie. To przykład obrazu w obrazie. Scena rozgrywa się najprawdopodobniej w pracowni malarskiej. Na szkicach można dostrzec jeszcze sztalugi, ale Picasso ostatecznie nie umieścił ich na obrazie.

Trudno jednoznacznie zinterpretować Życie. Być może Picasso, w jednej kompozycji, chciał zobrazować różnorodne formy istnienia. Mamy tu matkę, która obejmuje i chroni swoje dziecko. Naga para naprzeciwko niej może symbolizować miłość fizyczną. Mężczyzna z przepaską na biodrach to kolejny portret tragicznie zmarłego przyjaciela Pabla. Według niektórych przepaska ma być odniesieniem do impotencji Carlesa, a kobieta, która tuli się do niego na obrazie to Germaine.

Pablo Picasso, Życie, detal, okres błękitny, sztuka XX wieku, Niezła Sztuka

Pablo Picasso, Życie (detal) | 1901, Museum of Art, Clevland, © Succession Picasso / ProLitteris, Zurich 2018, Photo: © The Cleveland Museum of Art

Skulona postać w tle, pozbawiona osoby towarzyszącej, to symbol samotności. Ponad skulonym bohaterem widać kolejną przytuloną parę, jednak w ich uścisku jest coś rozpaczliwego.

Niektórzy twierdzą, że Życie przedstawia konfrontację młodości i erotycznej relacji kochanków z dojrzałością i macierzyństwem. Inni w swoich interpretacjach idą dalej i sugerują, że skoro twarz mężczyzny z przepaską na biodrach ma rysy zmarłego Carlesa, to kobieta z dzieckiem, odziana w długie szaty, symbolizuje śmierć, która zaskoczyła kochanka.

Wielu historyków sztuki próbowało wyjaśnić znaczenie obrazu Picassa. Sam artysta nigdy nie podzielił się swoją interpretacją Życia. Najważniejsza jednak wydaje się warstwa emocjonalna dzieła. Bez względu na to, co przedstawione postacie chcą prezentować, najbardziej uderzający jest ich smutek, cicha rozpacz, nieme oskarżenie. To bardzo pesymistyczny obraz. Bohaterowie są nieruchomi i zamknięci w swoim świecie, a przez to odizolowani. Zdaje się, że Picasso dzielił przygnębienie z malowanymi przez siebie bohaterami.

Zdjęcia rentgenowskie Życia, wykonane w 1978 roku, ujawniły inną wcześniejszą pracę ukrytą pod obrazem. Historyk sztuki Marilyn McCully rozpoznał wczesne duże dzieło Picassa Last Moments, które od dawna było uważane za zaginione. Obraz Last Moments był wystawiony na Światowych Targach w Paryżu w 1900 roku. Miał przedstawiać umierającą kobietę w łóżku oraz księdza. Niektóre szkice, które się zachowały, przedstawiają jeszcze Śmierć pod postacią szkieletu z kosą.

Ponadto kolejne badania w podczerwieni wykazały, że pod skuloną postacią, którą możemy dostrzec w tle Życia, pierwotnie znajdował się wizerunek dziwnego latającego stworzenia z głową i skrzydłami ptaka, ale ludzkimi rękami i nogami. Stworzenie unosi się nad nagą kobietą leżącą na ziemi. Dziwny ptak może być złowieszczym symbolem śmierci lub, przeciwnie, może odnosić się do prokreacyjnych mocy artysty. Jakie jednak nie byłoby znaczenie niezwykłego stworzenia, Picasso postanowił je zamalować.

Obraz Życie Picassa można traktować jako artystyczne podsumowanie jego wcześniejszych prac. Dzieła, do których nawiązuje malarz to kolejno: Uścisk (1903), przedstawiający przytuloną nagą parę, Kobieta i dziecko nad brzegiem morza (1902) oraz wizerunek odwróconej i skulonej kobiety pt. Naga niebieska (1902). Wszystkie trzy malowidła są przesiąknięte melancholią, poczuciem żalu i wyobcowania. Życie to podsumowanie gorzkie i zimne, ale niezwykłe pod względem artystycznym.

Okres błękitny w twórczości Picassa zakończył się w 1904 roku. Nastał nowy etap, hiszpański artysta zwrócił swoją uwagę ku ciepłym kolorom.

W jego obrazach zaczęły dominować delikatne, radosne róże, czerwienie i beże, stąd ten okres nazywa się różowym. Picasso powoli godził się ze śmiercią przyjaciela, oswajał melancholijne nastroje, a więc i jego sztuka łagodniała i nabierała ciepła.

Pablo Picasso, Musée Picasso, Paryż, Niezła sztuka

Anonimowy fotograf, Pablo Picasso na Placu Ravignan, Montmartre, Paryż | 1904, Musée Picasso, Paryż

„Kolory, podobnie jak rysy twarzy, podążają za zmianami emocji” – mawiał później Pablo.

Bibliografia:
1. Battistini M., Picasso, Warszawa 2006.
2. Buchholz E. L., Ziemmermann B., Pablo Picasso. Leben i Werk, Bonn 2005.
3. Díaz M.J. (red.), Picasso, tłum. Ł. Szulim, Warszawa 2015.
4. Walther I. F., Picasso, Kolonia 2001.

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

Info
Lista artykułów

» Agata Dobosz

Absolwentka twórczego pisania i edytorstwa, magister antropologii literatury, teatru i filmu. Interesuje się kulturą szeroką pojętą, szczególnie sztuką i literaturą XIX i XX wieku. Nie wyobraża sobie dnia bez książki, muzyki, kilku obrazów i sportu.