Architektura. 50 idei, które powinieneś znać

30. Bauhaus

Uczelnia artystyczna Bauhaus powstała w Niemczech w 1919 roku, wywarła długotrwały wpływ na architekturę i projektowanie wszelkiego typu przedmiotów. Jej założyciel Walter Gropius dążył do powiązania dobrego wzornictwa z maszynową produkcją i stosowaniem w architekturze nowoczesnych materiałów. Jego metody były szeroko naśladowane, wzory kopiowane, a wiele z projektów Bauhausu stało się klasykami.

Bauhaus, źródło: Wikipedia.org

Prężnie działający pod koniec XIX wieku ruch Arts and Crafts zachęcił artystów wszelkiego typu, projektantów, architektów i rzemieślników, do tworzenia wszystkiego, od biżuterii po budynki, poprzez łączenie tradycyjnych metod rzemieślniczych z przejrzystą analizą formy i funkcji. Architektura ruchu Arts and Crafts, chociaż mniej przeładowana ornamentyką niż poprzedzający ją styl wiktoriański, wciąż jawiła się jako zbyt tradycyjna, zbyt zakorzeniona w historii. Powstała kwestia: a może by połączyć idee dobrej konstrukcji i bliskiej współpracy między artystą, architektem i rzemieślnikiem z bardziej nowoczesnym projektowaniem, z projektowaniem dla przemysłu?

Od Werkbundu do Bauhausu

Jednej z odpowiedzi na to pytanie udzielił Deutsche Werkbund (Niemiecki Związek Twórczy). Ta platforma spotkania producentów i projektantów form przemysłowych, założona w 1907 roku w Monachium, skupiała awangardowych architektów, malarzy i inżynierów, którzy koncentrowali się na projektowaniu bez spoglądania w przeszłość w poszukiwaniu inspiracji. Grupa stworzyła pionierskie prace w zakresie wzornictwa i architektury, jednakże nie była wystarczająco radykalna dla pewnego młodego architekta, Waltera Gropiusa, który pragnął zbliżenia sztuki z techniką i rozwinięcia wzornictwa przemysłowego. W 1919 Gropius poczynił decydujący krok w swojej karierze, zostając dyrektorem szkoły rzemiosł i sztuk w Weimarze, którą przeorganizował i przemianował na Bauhaus. Gropius pragnął zbliżenia techniki i sztuki, tak aby zrewolucjonizować sposób projektowania i wytwarzania przedmiotów. Uważał, że aby to osiągnąć, należy kształcić studentów nie tylko w sztuce rzemiosła i projektowania, lecz także w zakresie formy i koloru. Dlatego do grona wykładowców dołączył malarzy: Paula Klee, Wassilego Kandinsky’ego i Johannesa Ittena.

Kurs wstępny

Itten był szczególnie ważną postacią w szkole, gdyż Gropius oddał mu prowadzenie Vorkursu – kursu wstępnego odbywanego przez wszystkich studentów wstępujących do Bauhausu – na którym uczono o formach, materiałach i kolorach. Kurs ten trwał pół roku, a następnie studenci przechodzili na trzyletnie warsztaty, gdzie uczyli się projektowania przedmiotów zarówno dla produkcji masowej, jak i jednostkowej, ale w estetyce wyrobu maszynowego, lub projektowania domów (to po 1921 roku). Gropius opowiadał się za nowoczesnym podejściem do architektury – za wykorzystywaniem trwałości i wizualnych możliwości takich materiałów jak stal, beton i szkło, jednocześnie odrzucając to, co postrzegał jako „nieuczciwe” przykrywki i sztuczki typowe dla dziewiętnastowiecznej architektury.

Przeprowadzka do Dessau

Kiedy w latach 1924–1925 te idee okazały się zbyt radykalne dla sponsorów i zwolenników Bauhausu w Weimarze, Gropius przeniósł szkołę do Dessau, gdzie wybudował wspaniałą nową siedzibę, która ze swoimi jasnymi, betonowymi ścianami i wielkimi oknami stała się ucieleśnieniem idei Bauhausu. W tym miejscu powstały niektóre z najsłynniejszych przykładów wzornictwa Bauhausu: fotele ze stalowych rurek i skóry projektu Marcela Breuera i oprawy oświetleniowe ze szkła i chromu projektu Gropiusa.

Pozycja Bauhausu wzmocniła się, kiedy Gropius zdobył zlecenia na projektowanie osiedli mieszkaniowych, np. robotniczego osiedla dla Siemensa na przedmieściach Berlina. Pracując przy projektach tego typu, Gropius wykorzystywał standaryzację, możliwą dzięki użyciu nowoczesnych materiałów, lecz jednocześnie starał się wnieść do budowanych przez siebie domów przestrzeń i światło, aby uczynić je bardziej przyjaznymi dla człowieka niż tradycyjne dziewiętnastowieczne mieszkania robotnicze.

Gropius i dyrektorzy szkoły, którzy byli jego następcami, Hannes Meyer i Ludwig Mies van der Rohe, poprzez swoją działalność twórczą i edukacyjną wybitnie przyczynili się do promocji znaczenia architektury modernistycznej. Jednocześnie stworzyli modernistyczną wersję ideałów Arts and Crafts – przekonania, że każdy przedmiot w domu, od naczyń stołowych do zasłon, powinien być doskonale zaprojektowany. To holistyczne podejście stanowi niezwykle istotne dziedzictwo idei Bauhausu.

Zamknięcie szkoły i emigracja

Szkoła miała mocną pozycję, ale nie była w stanie oprzeć się narastającej fali nazizmu z jego całkowicie odmiennymi poglądami na sztukę. Ambicją Hitlera było wyrażanie niemieckiego charakteru poprzez tradycyjny klasycyzm, nie widział nic pozytywnego w nowoczesnych wzornictwie i architekturze ani w ich twórcach. W 1933 roku hitlerowcy zamknęli szkołę.

W pewnym sensie spowodowało to rozszerzenie wpływu idei Bauhausu. Większość personelu nauczającego wyemigrowała do USA, gdzie w dalszym ciągu promowali oni swoją szkołę projektowania i gdzie węgierski malarz László Moholy-Nagy założył uczelnię Nowy Bauhaus (w Chicago). W 1953 roku inny wierny zwolennik Bauhausu, architekt Max Bill, zakłada Wyższą Szkołę Projektowania w Ulm, dalej promując idee tego odłamu niemieckiego modernizmu. W rezultacie produkty działalności i wpływów Bauhausu, od modernistycznych krzeseł po stalowo-szklane budynki, są dziś szeroko znane w całym zachodnim świecie.

Ideą Bauhausu jest
przekonanie, że maszyna
jest nowoczesnym
medium projektowania,
i dlatego stara się dojść
do porozumienia z nią.

Walter Gropius,
Idea i konstrukcja, 1923

Budynek szkoły Bauhausu

Budynek zaprojektowany przez Gropiusa dla szkoły w Dessau jest jednym z najważniejszych dokonań architektonicznych XX wieku, ponieważ jest ucieleśnieniem architektonicznych idei, które miały być w przyszłości szeroko naśladowane i adaptowane. Projekt składa się z serii bloków, z których każdy pełni inną funkcję – jeden mieści sale do nauczania i bibliotekę, drugi warsztaty i pracownie, w jeszcze innym są zakwaterowani studenci. Budynki są połączone częścią zawierającą salę wykładową i łącznikiem z pomieszczeniami administracyjnymi. System z podziałem na strefy, gdzie każdy blok swym zewnętrznym wyglądem zapowiada funkcję znajdujących się w nim pomieszczeń, jak również to, że tak zaprojektowana budowla nie ma zdefiniowanego frontu, zyskały uznanie wielu architektów. Znaleźli się liczni naśladowcy idei Bauhausu, a swobodnie zaprojektowane przestrzenie, szerokie użycie betonu i szkła, mocne, proste linie zaczęły się coraz częściej pojawiać zarówno w budownictwie edukacyjnym, jak i w budynkach o innych funkcjach.

Teoria w pigułce: Projektowanie dla epoki maszyn

Linia czasu

1919
Walter Gropius zakłada Bauhaus w Weimarze
|
1926
Otwarcie nowej siedziby Bauhausu w Dessau według projektu Gropiusa
|
1926
Marcel Breuer projektuje fotel „Wassily”, z siedzeniem i oparciem ze skóry na ramie ze stalowych rurek
|
1928
Gropius projektuje robotnicze osiedle dla firmy Siemens na przedmieściach Berlina
|
1933
Bauhaus w Dessau zostaje zamknięty przez nazistowskie władze miasta
|
1937
László Moholy-Nagy otwiera Nowy Bauhaus w Chicago