Kształtowanie się osobowości artystycznej Józefa Mehoffera

W 1889 roku, pobierając nauki w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza i Jana Matejki, Mehoffer rozpoczął współpracę ze Stanisławem Wyspiańskim nad polichromią kościoła Mariackiego. Pomimo obowiązku wykonywania prac w ścisłej zgodności z projektami Matejki i braku swobody twórczej, wydarzenie to wywarło znaczny wpływ na przyszłą karierę obu artystów i utorowało ich drogę artystyczną.

Józef Mehoffer, Autoportret | 1898, Muzeum Narodowe w Warszawie

Praca nad polichromią przybliżyła Mehofferowi metody pracy i jej techniczno-formalne aspekty, ale co ważniejsze, wzbudziła zainteresowanie nad całościowym programem dekoracyjnym i umiejętnym dostosowaniu go do wnętrza budowli, zarówno pod względem jej planu przestrzennego jak i charakteru¹. Ponadto, umożliwiła ona bliski ogląd witraży dawnych mistrzów gotyckich, co zaowocowało zwróceniem uwagi na problem gałęzi sztuki, jaką jest witrażownictwo, oraz związane z nią aspekty technologiczne.

Wyspiański, Maszkowski, Czynciel, Mehoffer w kościele w Libuszy | 1889, źródło: Pauart.pl

Istotną rolę w rozwijaniu się artystycznej osobowości Mehoffera odegrali nauczyciele i początkowi mentorzy, Matejko i Łuszczkiewicz. Mimo odejścia od malarstwa historycznego i akademizmu, wspomniani wyżej mistrzowie zaszczepili w młodym twórcy metodę pracy, opierającą się na szeroko pojmowanych i wielopłaszczyznowych studiach przygotowawczych. Mehoffer nie ograniczał się bynajmniej jedynie do malarstwa, ale zagłębiał się także w inne dziedziny sztuki, a nawet literaturę i historię danej epoki². Taki sposób pracy ugruntowały wyjazdy inwentaryzacyjne pod okiem Łuszczkiewicza, w czasie których wykonywano szkice elementów architektonicznych historycznych obiektów³.

Najistotniejszym etapem w kształtowaniu się postawy artystycznej Mehoffera były jego wyjazdy zagraniczne: do Wiednia w latach 1890-91, który nie zapisał się pochlebnie w pamięci artysty, oraz do Paryża, dokąd wyjechał w roku 1891. Pobyt we francuskiej stolicy, będącej ostoją sztuki awangardowej i istotnym ośrodkiem rozwijających się nowych nurtów i kierunków artystycznych, przyniósł Mehofferowi cenne doświadczenie i umożliwił poszerzenie horyzontów oraz otwarcie się na nowe prądy.

Józef Mehoffer, Plac Pigalle w Paryżu | 1894, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Podczas ubiegania się o przyjęcie do pracowni Leona Bonnata w École des Beaux-Arts, Mehoffer pobiera nauki w Académie Julian, École des Arts Decoratifs oraz prywatnej szkole Colarossiego, pod kierownictwem Gustawa Courtoisa i Józefa Blanca. W roku 1892, po dostaniu się do pracowni Bonnata, Mehoffer równolegle uczęszcza do Akademii Colarossiego⁴. Swoboda, jaką pozostawiano tam młodym twórcom przyczynia się do odrzucenia kształcenia w duchu akademickim, jakie nabył w Krakowie. W tej kwestii Mehoffer skłania się ku Paryżowi, który wolny był od schematyzmu i sprzyjał rozwojowi własnej drogi artystycznej, indywidualnej dla każdego artysty⁵.

Karta ze szkicownika Józefa Mehoffera z Paryża | 1892, źródło: Biblioteka Narodowa, Polona.pl

Z Paryża Mehoffer organizuje wiele wypraw, w czasie których zgłębia wiedzę na temat sztuki dekoracyjnej: techniki i zasad komponowania witraży stosowanej przez dawnych mistrzów. Zwiedza katedrę w Amiens, Beauvais, Strasburgu, Reims i Sainte-Chapelle.

Karta ze szkicownika Józefa Mehoffera z kopiami fragmentów dzieł Albrechta Dürera i innych artystów | 1890, źródło: Biblioteka Narodowa, Polona.pl

Owocuje to licznymi studiami rysunkowymi z architektury i witrażu. Zapoznaje się także ze zbiorami Luwru; kopiuje Dürera i Kulmbacha. Zachwyca się nad starożytną sztuką rzymską. Dzieła dawnych mistrzów wpłyną na postawę artysty i jego realizacje artystyczne.

Mehofferowi obca nie pozostaje jednak sztuka jemu współczesna. Początkowo jest jej niechętny. Wskazują na to jego zapiski dotyczące wrażeń z Salonu Niezależnych. Wiąże się to z ciążącą na artyście tradycją i spuścizną jego nauczycieli krakowskich. W pisanych do Mehoffera listach Łuszczkiewicz zaleca, aby unikać „nowości w sztuce”, a dążyć do „studium natury robione oczyma i ręką, rozumiejącą cel wyższego malarstwa”⁶.

Stopniowo, artysta coraz odważniej wyzwala się spod jarzma dawnych mentorów i ulega atmosferze nowej sztuki. Chociaż impresjonizm pozostał dla niego obcy i odległy, (jego popularność przyczyniła się jednak do przejęcia pewnych jego nowinek, jak rozjaśnienie palety barw i intensyfikacja barw), to otwierał się na symbolizm o tendencjach dekoracyjnych. Wpływ miała na niego twórczość Puvisa de Chavannesa; płaskość plam barwnych, a przede wszystkim sposób ukazywania postaci, wskazały Mehofferowi nową drogę: odejście od historyzmu na rzecz realiów współczesności⁷.

Józef Mehoffer, Dziwny ogród | 1903, Muzeum Narodowe w Warszawie

Władysław Ślewiński zaznajomił Mehoffera z działalnością nabistów. Ich postulowanie o odnowę sztuki dekoracyjnej i traktowanie malarstwa dekoracyjnego za priorytet pokrywało się z zainteresowaniami Mehoffera dla tej dziedziny⁸. Odejście od iluzjonizmu, plastycznego modelowania brył i podporządkowanie się płaszczyźnie wiązało się z wykorzystywaniem określonym środków: płaskiej plamy barwnej pokrywającej duże partie płótna bądź ściany, linii o walorach estetycznych i dekoracyjnych. Repertuar środków, podkreślających dekoracyjność, poszerza szczególnie secesja wiedeńska, którą Mehoffer także zainteresuje się ⁹.

Dekoracyjność, nigdy jednak nie stała się dla niego wartością priorytetową. Konkretna rzeczowość i przedmiotowość zawsze była obecna w twórczości Mehoffera, co miało związek z jego zapatrywaniem się na stosunek sztuki do natury¹⁰. Artysta widział konieczność przetwarzania i stylizacji danych elementów natury według osobistego postrzegania, aby wzmocnić walory dekoracyjne, a przede wszystkim spotęgować nastrojowość i oddziaływać na widza – wszystko to w imię ideału. Odrzucenie naśladownictwa nie wiązało się jednak z utratą realności, wręcz przeciwnie, transponowanie natury na język sztuki posiadało określoną granicę, którą był temat, związany z konkretną budową i przedmiotowością elementów¹¹.

Józef Mehoffer, Kwiaty (projekt fragmentu polichromii skarbca katedralnego na Wawelu) | 1901, Muzeum Narodowe w Krakowie

Zdobyte na gruncie krakowskim i paryskim doświadczenie, poznanie nowych prądów i krystalizacja własnych poglądów na temat sztuki i natury, wskazały artyście indywidualną drogę poszukiwań artystycznych. Zjawiska te przyczyniły się do dojrzewania i ewoluowania twórczości artysty, w której wyróżnić można trzy etapy¹². Lata 90. XIX wieku były czasem eksperymentów artystycznych. Chociaż z początku Mehoffer był silnie związany z krakowską tradycją i raczej niechętnie otwierał się na artystyczne nowinki, to w drugiej połowie dekady jego sztuka zaczęła ewoluować ku formom zaczerpniętym od nabistów i secesji wiedeńskiej.¹³ Ważne było akcentowanie płaszczyznowości, operowanie płaską, szeroko rozmalowaną plamą, wyrazistym konturem i dekoracyjną linią, przesycenie prac wartościami poetycko-nastrojowymi. Mehoffer wykorzystuje dobrze opanowaną technikę dla zaprezentowania nowych, współczesnych treści¹⁴. Ostatni etap twórczości, przypadający na lata I wojny światowej, wiąże się z powrotem do modelunku plastycznego, stopniowego odchodzenia od płaskiej plamy na rzecz bryły i zatarcia akcentowanego wcześniej konturu¹⁵.

Józef Mehoffer, Wiara | 1900, Karton do lewego okna witraża Najświętszy Sakrament w katedrze św. Mikołaja we Fryburgu, Muzeum Narodowe w Krakowie

Józef Mehoffer, Kościół | 1900, Karton do prawego okna witraża Najświętszy Sakrament w katedrze św. Mikołaja we Fryburgu, Muzeum Narodowe w Krakowie

Poszukiwania artystyczne Mehoffera, jego zamiłowanie do sztuki monumentalnej i dekoracyjnej bliskie były artystom tego czasu. Jego twórczość wpisuje się w ówczesną epokę. Mehoffer czerpie z jej osiągnięć  i jednocześnie opiera się na warsztacie wyuczonym w Krakowie. Pomimo otwarcia się na nowe wpływy, jego twórczość nosi w sobie pierwiastki sztuki polskiej, z charakterystyczną dla niej materialną konkretnością przedmiotów, ludowością i poetycko-symbolicznym nastrojem, co czyni Mehoffera jednym z czołowych przedstawicieli środowiska artystycznego tamtego czasu.

Józef Mehoffer, Słońce majowe | 1911, Muzeum Narodowe w Warszawie

• Info
• Lista artykułów

» Ilona Maciejewska

Absolwentka historii sztuki i adeptka języka japońskiego UMK w Toruniu. Pasjonatka podróży, ciągle głodna wiedzy w swych dążeniach odkrywania świata i poznawania nowych kultur. W wolnych chwilach oddaje się zainteresowaniom, jakimi są książka, rysunek oraz eskapady rowerowe.

• Kształtowanie się osobowości artystycznej Józefa Mehoffera - 17 marca 2018