Rafael Santi, Portret młodzieńca | 1514, dzieło zaginione
Podczas II wojny światowej w wyniku działań militarnych, które dotknęły biblioteki, pałace czy muzea, jak i grabieży dokonywanych nie tylko przez okupanta – oddziały wojskowe, administrację, ale i miejscowych rabusiów, zaginęło dziesiątki jak i nawet nie setki tysięcy ruchomych dóbr kultury. Za ruchome dobra kultury uznaje się, m.in.: malarstwo, rzeźbę, instrumenty, szkło, grafikę, rysunek, monety. Zaginione w tamtym okresie cenne dla kultury przedmioty uznaje się za straty wojenne. Pomimo upływy już ponad 70 lat od tego tragicznego w historii okresu, restytucja – odzyskiwanie – dóbr kultury ciągle trwa. Straty te dotyczyły zarówno podmiotów publicznych oraz osób prywatnych.
Wydział Restytucji Dóbr Kultury
Odzyskiwaniem dóbr kultury zajmuje się specjalnie do tego powołana jednostka w ramach organów administracji publicznej. Jest to Wydział Restytucji Dóbr Kultury, który działa w strukturach Departamentu Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN. Wydział prowadzi stronę internetową pod nazwą: http://dzielautracone.gov.pl/
http://dzielautracone.gov.pl/
Czym się zajmuje?
Przede wszystkim Wydział ten odpowiada za:
- gromadzenie informacji o dobrach utraconych w wyniku II wś z terenu Polski w granicach po 1945 r.,
- prowadzenie elektronicznego katalogu strat wojennych, odzyskiwanie utraconych dóbr kultury w kraju i zagranicą,
- wydawanie publikacji dotyczących strat wojennych, organizacje konferencji naukowych, prowadzenie projektów edukacyjnych (odsyłam do jednego z nich -> Muzeum Utracone).
Zadania te te podzieliłabym na trzy główne: informacyjne, restytucyjne i popularyzacyjne.
Z kim współpracuje?
Wydział ma wsparcie poza Ministerstwem, gdyż współpracuje z muzeami, z organami ścigania w kraju i zagranicą, mi. in.: z Federalnym Biurem Śledczym oraz Interpolem. Pomocy udzielają także polskie placówki dyplomatyczne i konsularne. Co więcej, w listopadzie 2013 r. Ministerstw rozpoczęło współpracę ze Stowarzyszeniem Antykwariuszy i Marszandów Polskich w zakresie odzyskiwania strat wojennych. Członkowie Stowarzyszenia przyjęli na siebie obowiązek informowania Wydziału o obiektach mogących w ich przekonaniu stanowić stratę wojenną.
Co dodatkowo wpływa na skuteczność odnalezienia poszukiwanych obiektów?
Medium, które ułatwia poszukiwania jest Internet – elektroniczne katalogi aukcyjne – a także digitalizacja zbiorów muzealnych. Elektroniczne katalogi aukcyjne dostępne są na stronach Domów Aukcyjnych, a także na stronach portali: artinfo i artprice.
Procedury restytucyjne
Jak zgłosić zaginięcie dzieła sztuki?
Jeżeli podejrzewasz, że Twoja rodzina straciła obiekt, który może być uznawany za polską stratę wojenną powinieneś zgłosić to do Wydziału Restytucji Dóbr Kultury za pośrednictwem poczty e-mail na adres: [email protected] lub tradycyjnie: Wydział Restytucji Dóbr Kultury Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ul. Krakowskie Przedmieście 15/17, 00-071 Warszawa. Aktualne dane zawsze można sprawdzić na stronie http://dzielautracone.gov.pl/kontakt
Pismo powinno wskazywać nazwę, autora utraconego obiektu, od jak dawna obiekt był w rodzinie, pochodzenie – tzw. proweniencję – mogą być też wskazane okoliczności zaginięcia. Ważne są dokumenty wskazujące na naszą własność. Im więcej wiadomości, tym lepiej. Nie ma jednak szczególnych wymogów co do pisma. Nie podlega ono opłacie. Jeżeli Wydział będzie potrzebował od nas jakiś dodatkowych informacji, to się o nie zwróci.
Co się dzieje dalej?
Wydział Restytucji Dóbr Kultury formułuje wniosek restytucyjny, w którym zbiera wszystkie wskazane w akapicie powyżej informacje. Rozsyła do sieci kontaktów z nim współpracujących. Odzyskiwanie odbywa się na podstawie prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa krajowego państwa, na którego terenie obiekt został znaleziony. Trudnością w odzyskaniu dzieł są często okoliczności, iż obiekt zmieniał często właścicieli oraz prawo kraju, na terenie którego go znaleziono, które chroni nabywcę w dobrej wierze. W takich sytuacjach podejmowane są pertraktacje, rozmowy mające doprowadzić do odzyskania straty. Obecni właściciele za przekazanie obiektu, który nabyli w dobrej wierze, otrzymują rekompensatę finansową. Nierzadko zdarza się, że o odzyskaniu straty wojennej decyduje przypadek. Prawne aspekty odzyskiwania dzieł sztuki – dobra wiara nabywcy – są tematem na osobny wpis, który zapewne również pojawi się na moim blogu.
Dzieła odzyskane
Dzieła odzyskane umieszczane są w katalogu dzieł odzyskanych na stronie Ministerstwa. Łącznie WRDK odzyskał już ponad 63 tys. obiektów. Wśród nich znajdują się słynne dzieła mistrzów, np. Żydówka z pomarańczami aut. Aleksandra Gierymskiego. Po odzyskaniu obrazu w 2011 r. obraz został poddany pracom konserwatorskim.
Aleksander Gierymski, Żydówka z pomarańczami (Pomarańczarka) | 1881, Muzeum Narodowe w Warszawie
Podsumowanie
Tym artykułem chciałam przybliżyć Wam kwestie dotyczące zaginionych dóbr kultury i działań mających na celu ich odzyskanie. Najważniejsze jest to, aby katalog strat wojennych ustępował pod względem pozycji katalogowi dzieł odzyskanych 🙂 Zawarte w tym artykule informacje możecie znaleźć na stronie MKiDN, jednak nie każdy wie o istnieniu Wydziału Restytucji Dóbr Kultury i samodzielnie nie dotarłby na jego stronę internetową. A teraz może zacznie to robić i stanie się świadomy naszego dziedzictwa kulturowego. Międzynarodowy rejestr dóbr utraconych znajdziecie pod tym linkiem http://www.artloss.com/.
Pierwotnie artykuł ukazał się na blogu: kozekkapuscinska.pl/blog
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
