– 1 –
Jean-Auguste-Dominique Ingres
Łaźnia turecka | 1862,
olej, płótno, 110 x 110 cm, Luwr, Paryż
Po śmierci swojego mentora Davida, Jean-Auguste-Dominique Ingres (1780–1867) stał się głównym przedstawicielem francuskiego neoklasycyzmu. Jego obrazy o miękkich konturach były antytezą ekspresyjnego, pełnego barw romantyzmu.
W 1825 roku Ingres skopiował ustęp z Listów z Orientu Lady Mary Montagu, która w 1716 roku towarzyszyła swojemu mężowi, brytyjskiemu dyplomacie podczas misji w Imperium Otomańskim. Pomiędzy 1763 a 1857 r. jej listy były publikowane we Francji aż osiem razy, podsycając szalone zainteresowanie Orientem w Europie Zachodniej. Skopiowany przez Ingresa ustęp brzmiał: „Ogółem musiało tam być dwieście kobiet. Piękne, nagie kobiety w rozmaitych pozach… jedne rozmawiały, inne były zajęte pracą, jeszcze inne piły kawę lub smakowały sorbet, a wiele z nich po prostu leżało nonszalancko”. Ingres miał 82 lata, kiedy namalował ten obraz i jak zwykle zniekształcał i fałszował ludzką anatomię skręcając ciała i czyniąc je niemal pozbawionymi kości.
Jean-Auguste-Dominique Ingres, Łaźnia turecka | 1862, Luwr
Żadna z postaci nie została namalowana z żywym modelem, za to wszystkie pochodziły z jego wcześniejszych rysunków i obrazów przedstawiających pojedyncze kobiety. Widoczna na pierwszym planie z turbanem na głowie, odwrócona do nas plecami i grająca na mandolinie kobieta pochodzi wprost z obrazu Ingresa Kąpiąca się Valpinçona, namalowanego w 1808 roku. Scenę zalewa miękkie, zimne światło, a przeciwwagą dla bladej skóry kobiet są subtelne orientalne wzory na wazach, biżuterii i tkaninach, przywodzące na myśl zapach egzotycznych perfum, dźwięk płynącej wody i ciepło unoszącej się w powietrzu pary.
Jean-Auguste-Dominique Ingres
Odbierając klasyczne nauki u Davida, Jean-Auguste-Dominique Ingres rozumiał, że powinien się skoncentrować na rysunku, a nie kolorze. I choć jego rysunek jest dokładny i szczegółowy, to barw także używa z rozmysłem, tworząc dzieła wyjątkowo realistyczne. Ingres był ceniony za chłodną interpretację neoklasycyzmu oraz precyzyjny styl, na który wpływ miały wizyty we Włoszech, a także obsesyjny charakter.
– 2 –
Georges Seurat
Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte | 1884–86,
olej, płótno, 207,5 x 308,1 cm, The Art Institute of Chicago,
Illinois, USA/Helen Birch Bartlett Memorial Collection
Będący pod wpływem techniki rysowania Ingresa i teorii barw Michela Eugène’a Chevreula (1786–1889) oraz Ogdena Rooda (1831–1902), Georges Seurat (1859–1891) stał się twórcą zupełnie nowego podejścia do malarstwa.
Wytworni paryżanie spędzają niedzielne popołudnie w popularnym miejscu nad Sekwaną. Ten wielki obraz pokazuje nową, systematyczną metodę malowania Seurata powstałą dzięki teoriom naukowym na temat barw. Aby stworzyć formy, malarz zestawia małe kropki czystych barw, które jego zdaniem powinny się połączyć na siatkówce oka widza i dać silniejszy efekt niż farby mieszane przed nałożeniem na płótno. Jego metodę zaczęto nazywać dywizjonizmem lub puentylizmem. Zaczynał od małych znaków nanoszonych pędzlem, ale wkrótce zmienił je na kropki o standardowych rozmiarach.
Georges Seurat, Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte | 1884–86, The Art Institute of Chicago
Wśród postaci obecnych na obrazie jest para z małpką i pieskiem, kobieta łowiąca ryby, mężczyzna z cienką laską, kobieta robiąca na drutach i mężczyzna palący fajkę. W oddali jakiś mężczyzna gra na rogu, a kobieta trzyma za rękę dziewczynkę. Wszystko to nie jest jednak tym, na co na pierwszy rzut oka wygląda, ponieważ czynność łowienia ryb i małpka na smyczy symbolizują prostytucję. Dzięki odpowiedniej kombinacji kolorów obraz tętni życiem. Cienie są tworzone przez sąsiadujące ze sobą barwy dopełniające, co z kolei daje wrażenie wyjątkowej jaskrawości światła. Także użycie perspektywy jest celowe i przemyślane. Podobnie jak impresjoniści, Seurat przedstawiał współczesne mu życie, ale w przeciwieństwie do nich, ruchy jego pędzla są uważne i dopracowane, a chwila jest statyczna.
Georges Seurat
Po zdobyciu formalnego wykształcenia artystycznego, Georges-Pierre Seurat zaczął tworzyć tonalne rysunki pastelami Conté i zainteresował się literaturą na temat teorii barw. Szczególny wpływ wywarły na niego idee Chevreula o zestawianiu barw dopełniających dla uzyskania większej jaskrawości. Jego metoda zwana pointylizmem lub puentylizmem, a polegająca na tworzeniu całego obrazu z małych kropek barwnych wywarła olbrzymi wpływ na rozwój sztuki współczesnej.
– 3 –
Vincent van Gogh
Nocna kawiarnia | 1888,
olej, płótno, 72,4 x 92,1 cm, Yale University Art Gallery,
Connecticut, USA/Zapis Stephena Carltona Clarka
Rysunki i obrazy Vincenta van Gogha, znanego nie tylko ze swojej twórczości, ale i pełnego trudów życia, zmieniły bieg historii sztuki.
W 1888 roku van Gogh wprowadził się do pokoju przy Café de la Gare w Arles, gdzie mieszkał przez kilka miesięcy. Dzięki zastosowaniu impastu ściany mają ciemnoczerwoną barwę kontrastującą z żółtą podłogą i żółtym oświetleniem, a także zielonym sufitem i suknem stołu bilardowego.
Vincent van Gogh, Nocna kawiarnia | 1888, Yale University Art Gallery, New Haven
W pomieszczeniu czterech mężczyzn i jedna kobieta siedzą przy stołach, natomiast przy stole bilardowym, ubrany na biało, stoi właściciel kawiarni Joseph Ginoux, któremu van Gogh dał obraz w formie zapłaty za wynajęcie pokoju. Przesadzona perspektywa tworzy zwodnicze kąty, nastrojowe żółte światło rzuca nikły, ale upiorny blask, a czarne kontury wydobywają zaokrąglone kształty. W liście do swojego brata van Gogh napisał: „Dziś wieczorem, przy oświetleniu gazowym chyba zacznę malować wnętrze kawiarni, przy której mam pokój. Nazywa się to tutaj café de nuit (całkiem ich dużo w okolicy) i są otwarte całą noc. Schronienie mogą tu znaleźć ciemne typy, jeśli nie mają pieniędzy na nocleg albo są zbyt pijani, żeby ich ktoś przygarnął”.
Vincent van Gogh
Po wielu różnych zajęciach Vincent van Gogh (1853–1890) zajął się sztuką i wyjechał z Holandii do Paryża, a potem na południe Francji, gdzie miał nadzieję stworzyć artystyczną kolonię. Jednak po kłótni z Paulem Gauguinem (1848–1903) jego nadzieje rozwiały się. W maju 1890 roku przeniósł się do Auvers-sur-Oise, gdzie dwa miesiące później zastrzelił się. Pozostawił po sobie ponad 2000 prac, które zaczęły się sprzedawać dopiero po jego śmierci.
Fragmenty pochodzą z książki:
Susie Hodge
Oficyna Wydawnicza Alma-Press
Warszawa 2018
