O czym chcesz poczytać?

  • Słowa kluczowe

  • Tematyka

  • Rodzaj

  • Artysta

 •  85   •  21 listopada 2025

Znak, ślad i gest – o twórczości Bożenny Biskupskiej

Serdecznie dziękujemy Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ
za udostępnienie zdjęć do tekstu.

Współczesna sztuka polska obfituje w nazwiska artystek i artystów, których twórczy dorobek obejmuje nie tylko nowatorskie doświadczanie wielu mediów i technik, ale także silne zaangażowanie formalne oraz pogłębioną refleksję egzystencjalną. Do takich właśnie twórczyń należy Bożenna Biskupska – artystka, która w swej pięćdziesięcioletniej praktyce systematycznie poszerzała i wciąż poszerza katalog narzędzi wyrazu: od malarstwa, przez tkaninę i rzeźbę, po instalacje i wideo.

Bożenna Biskupska, fotografia, zdjęcie, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Portret Bożenny Biskupskiej, fot. Łukasz Brodowicz, Celina Przyklęk, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In situ

Bożenna Biskupska, Autoportret, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, Autoportret | 1966–1968, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Biskupska urodziła się w 1952 roku w Warszawie. Dorastała w rodzinie artystów fotografów, więc nie dziwi fakt, że od wczesnej młodości interesowała się sztuką, a na jej wykształcenie złożyło się ukończenie warszawskiego Liceum Sztuk Plastycznych, mieszczącego się wówczas w budynku byłej Podchorążówki w Łazienkach Królewskich, a następnie studia malarskie w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu oraz uzyskanie dyplomu z malarstwa, tkactwa i prac na papierze na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jeszcze w trakcie nauki rozpoczęła eksperymenty z twórczością wielomedialną – łączyła fotografię, malarstwo, rysunek, rzeźbę i tkactwo. Jednak to właśnie tkanina jest najbardziej emblematyczna dla jej wczesnych prac, kiedy to szczególnie interesowała się modyfikowaniem motywu figury ludzkiej poprzez techniki włókiennicze. Powstało wówczas wiele wielkoformatowych figuratywnych tkanin z sizalu, które dotykają tematyki ciała i jego ruchu. Premierowa publiczna prezentacja dzieła Biskupskiej miała miejsce w 1978 roku w warszawskim Domu Artysty Plastyka.

Bożenna Biskupska, tkaniny z cyklu Figura, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, tkaniny z cyklu Figura | ok. 1973, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Pierwsza połowa lat 80. okazuje się dla artystki okresem kształtowania się indywidualnego języka artystycznej wypowiedzi oraz kluczowych tematów i form, które znajdą swoje echa w całej jej późniejszej twórczości. To właśnie wtedy powstają dzieła poruszające problematykę czasu, przemijania, śmierci i materialności człowieka. Figura stopniowo staje się coraz bardziej zdeformowana i uproszczona, sprowadzona niemal zaledwie do znaku. Artystka używa naturalnych materiałów: trocin, pakuł i sizalu, które łączy żywicą epoksydową. Jej ekspresyjne, egzystencjalne surowe rzeźby zdają się jednocześnie kruche i monumentalne. Ich forma i materia są ze sobą ściśle sprzężone, co ma podkreślać fizyczność ciała, jego ciężar i obecność w przestrzeni. Pochodząca z tego okresu seria trzydziestu dwóch monolitycznych figur i destruktów Misterium czasu, która w 1984 roku była eksponowana na XLI Biennale w Wenecji, stanowi fundament formalny i tematyczny wielu późniejszych prac.

Bożenna Biskupska, Non omnis moriar - Babka XI, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, Non omnis moriar – Babka XI | 1987, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Choć w tym okresie artystka zaczyna intensywniej działać przede wszystkim w przestrzeni rzeźbiarskiej i instalacyjnej niż stricte w ramach klasycznego malarstwa, to pamiętać należy, że równolegle tworzy wtedy także pierwsze obrazy z cyklu Non omnis moriar oraz serię Współistnienie – z uproszczonymi postaciami ludzkimi malowanymi przez nakładanie na siebie wielu kolejnych warstw farby.

Druga połowa lat 80. to czas wykrystalizowania się motywu Jednonogiego. Artystka wyraźnie zwraca się ku betonowi. Do jej dość monochromatycznej dotąd sztuki zaczynają wkraczać czyste kolory – turkus, czerwień i ultramaryna. Beton i barwy tworzą silny kontrast z wcześniejszymi organicznymi materiałami i pojawia się nowa forma. Dochodzi do rezygnacji z monolitycznych brył, a rzeźby stają się bardziej zindywidualizowane, co podkreśla ich ekspresję. W malarstwie warto wymienić Opisanie domu, a także prace Oczekiwanie i Żądło – gigantyczne płótna, które stanowią wyraźnie zaznaczony moment odejścia artystki od malarstwa figuratywnego w kierunku abstrakcji.

Bożenna Biskupska, Opisanie domu, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, Opisanie domu | 1988, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Najistotniejszy jest tu jednak Jednonogi – charakterystyczna figura-postać, koncept, którego pierwsze nieśmiałe zapowiedzi pojawiały się w szkicach i obrazach już w 1984 roku (Sarkofag), a rok później powstała jego pierwsza rzeźbiarska realizacja – betonowy, polichromowany ultramaryną posąg. Motyw ten stanowi centrum twórczości artystki, jest punktem wyjścia dla przenikania się kolejnych tematów, cyklów i form malarsko-rzeźbiarskich. Jednonogi staje się ideogramem, uniwersalnym nośnikiem refleksji nad trwaniem, (nie)obecnością i ograniczającą materialnością bytu. Daje artystce niemal nieskończone możliwości formalne (od pojedynczej figuracji po całe systemy zmultiplikowanych struktur) i techniczne (monumentalne betonowe rzeźby, brązy, odlewy w zminiaturyzowanych formatach). Śledząc rozwój Jednonogiego, śledzimy jednocześnie proces rozwijania się Biskupskiej i jej twórczych eksploracji kolejnych form: rzeźb, obrazów, rysunków, systemów kafli, instalacji, wideo. Jednonogi ujawnia pion, poziom i ukos, punkt w przestrzeni, zdążanie do nieskończoności, relacje, zależności, istnienie w społeczeństwie, namnażanie osobowości zawartych w pojedynczych postaciach.

W latach 90. Bożenna Biskupska jest już uznaną artystką z wieloma nagrodami i prestiżowymi wystawami. Nie oznacza to jednak dla niej zaprzestania artystycznych poszukiwań. W 1991 roku tworzy koncepcję Klatki – rzeźbiarską ażurową konstrukcję ze stali wypełnia figurą Jednonogiego. Motyw symbolizuje zarówno zamknięcie jak i otwartą przestrzeń. Klatka znajduje swoje realizacje również w malarstwie i działaniu. W tym okresie w sztuce Biskupskiej następuje wyraźny zwrot ku złożonym strukturom i rozbudowanym systemom powtórzeń. Artystka minimalizuje formę, zamyka przestrzeń i coraz mocniej konceptualizuje znak. Tym samym formułuje swój własny kanon środków wyrazu, na który, poza znakiem właśnie, składają się: linia, ślad i gest. Forma się dematerializuje, a nacisk, bardziej niż na efekt, kładziony jest na proces jej powstawania i multiplikowania oraz zapis tego procesu. Prace stają się również bardziej instalacyjne – wiodąca jest rola ustawienia obiektów w przestrzeni i ich relacja z odbiorcą.

Bożenna Biskupska, Wytyczanie obrazu - rzeźba, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, Wytyczanie obrazu – rzeźba, Muzeum Rzeźby im. X. Dunikowskiego, Królikarnia, Warszawa | 2002, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

W 1995 roku Biskupska rozpoczyna dwa niezwykle istotne dla jej twórczości cykle. Pierwszy z nich to Wytyczanie obrazu, na który składają się początkowe prace na papierze, a następnie także malarstwo i instalacja. Wytyczanie obrazu to efekt przejścia artystki od rzeźby figuratywnej do rzeźby-obrazu i systemu. Znajdziemy w nim zarówno znak/postać Jednonogiego jako element powielanego logicznego układu, jak i refleksję nad obrazem jako zapisem gestu twórcy. Ważny jest tu nie tylko efekt, lecz przede wszystkim ślad czynności artystycznej. W pracach malarskich z tego cyklu Biskupska stosowała lekko zagruntowane płótno, na które nakładała, wylewała lub wcierała czysty i niepigmentowany olej lniany. Jej celem nie była narracja ani namalowanie czegoś konkretnego, ale zaznaczenie ruchu, gestu, ingerencji artysty – momentu „wytyczania” właśnie. Poddany działaniu czasu olej wchodził w reakcję z płótnem, zmieniając jego kolor i strukturę. Mógł osiągać nieprzewidywalny efekt światłocienia, przebarwień lub przezroczystości. Artystka traktowała te zmiany jako zapis upływu czasu, a samo dzieło jako dokument działania i obecności człowieka. Ślad po oleju stawał się ZNAKIEM – podstawowym elementem języka jej sztuki. Z czasem Wytyczanie obrazu zaczęło ewoluować w rozmaitych kierunkach. Jeszcze na początku lat 2000. artystka w jego ramach eksperymentowała z betonowymi płytami, modułami i systemem zero-jedynkowym. Ważne stało się też dla niej rejestrowanie procesu twórczego na wideo.

Drugim wspomnianym wcześniej cyklem jest Budowla Możliwa, będąca efektem niegasnącego zainteresowania Biskupskiej przestrzenią, strukturą i konstrukcją. W 1995 roku zaprezentowała swoją pierwszą Budowlę Możliwą skonstruowaną z cegieł pozyskanych z własnego domu oraz z imitujących cegły muzealnych katalogów wystaw. Kolejne instalacje z tej serii będą zbudowane z rozmaitych materiałów budowlanych (bel drewnianych, stalowych profili) lub obiektów je naśladujących, struktur przestrzennych oraz instalacji immersyjnych. To konstrukcje przestrzenne, w których widz może uczestniczyć, to jego obecność lub nieobecność nadaje im właściwy sens. W przedsięwzięciu tym nie chodzi bowiem tylko o budowlę, ale też o możliwość budowania – o proces i przyszłą perspektywę, o metaforę zagospodarowywania życia i przestrzeni, o całą filozofię artystki opartą na zostawianiu po sobie śladu. Budowla Możliwa stanowi poszerzenie idei obecnych u Biskupskiej już wcześniej (Wytyczanie obrazu, Klatka, Jednonogi). Cykl ten jest swego rodzaju hybrydą sztuki i architektury, dzieła i miejsca. Nie bez znaczenia jest także jego powiązanie z szeroko zakrojonymi działaniami artystki w Sokołowsku.

W tej niewielkiej miejscowości na Dolnym Śląsku Bożenna Biskupska wraz z Fundacją Sztuki Współczesnej In Situ (którą założyła wspólnie z Zygmuntem Rytką i Zuzanną Fogtt) od 2007 roku prowadzi przede wszystkim prace związane z odbudową i rewitalizacją dziewiętnastowiecznego sanatorium dr. Brehmera. Było ono pierwszym na świecie luksusowym i jednocześnie specjalistycznym ośrodkiem, gdzie stosowano nowoczesne metody leczenia gruźlicy. Przyciągało zamożnych kuracjuszy z całej Europy i stało się bezpośrednią inspiracją dla powstania kultowego sanatorium Du Midi w Davos – prekursora współczesnych ośrodków zdrowia i odnowy biologicznej. Po II wojnie światowej Sokołowsko kontynuowało swoją działalność, jednak kryzys nadszedł już w latach 70. Sanatorium próbowano wówczas przekształcić w ośrodek sportów zimowych, ale brak odpowiedniego finansowania doprowadził do jego całkowitego upadku.

Dziś Fundacja In Situ organizuje tam rozmaite festiwale, plenerowe warsztaty i inne działania artystyczno-edukacyjne. Dla artystki jest to również przestrzeń twórczego i społecznego eksperymentu – budynek sanatorium sam w sobie stał się jej dziełem-projektem, gdzie tworzy przeróżnego rodzaju „sytuacje artystyczne”. Proces odbudowy oraz czasowe interwencje artystyczne doskonale wpisują się w jej koncepcję sztuki skoncentrowanej wokół śladu działania, przemijania i trwania w czasie. Dzięki temu miejscu artystka może jeszcze lepiej operować swoimi działaniami na styku malarstwa, rzeźby, architektury i mediów cyfrowych.

Bożenna Biskupska, Pracownia artystki, Sokołowsko, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska w pracowni, Sokołowsko | 2025, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Bożenna Biskupska, Od materii do materii, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ, Niezła Sztuka

Bożenna Biskupska, mural Od materii do materii, Sokołowsko | 2020, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

Obecnie poza działaniami w Sokołowsku Bożenna Biskupska koncentruje się na swojej pracy artystycznej. Kontynuuje serie Klatka i Wytyczanie obrazu, wraca do zapoczątkowanego kilka lat temu cyklu Rysunek Rzeźby (półklęczące postaci z cienkiego drutu). W latach 2022–2023 powstają Rzeźby Kontenerowe – drutowe figury Jednonogiego umieszczone w budowlanych kontenerach. Jej techniki i materiały nadal są różnorodne, wciąż interesują ją relacje między figurą a przestrzenią, ciągle ważny jest dla niej ślad i gest. Konsekwentnie realizuje swoje dotychczasowe strategie, chociaż wkracza w jeszcze szerszy zakres mediów. Pozostaje wierna tematom czasu, przemijania, obecności – tylko forma wyrazu staje się bardziej konceptualna niż materialna. W działaniach instytucjonalnych artystka łączy własną twórczość z praktyką kuratorską, co powoduje, że jej prace coraz częściej dialogują z przestrzenią publiczną lub wpisują się w szerszy kontekst społeczno-kulturowy.

Droga przez kalendarium twórczości Bożenny Biskupskiej to fascynująca podróż od tkaniny, poprzez rzeźbę, dalej do systemów, multiplikacji, instalacji, aż po nowe media. To także droga, na której wciąż mijamy te same egzystencjalne tematy i motywy: czas, ślad, znak, obecność, bowiem Biskupska nie realizuje jednorazowych eksperymentów, lecz tworzy długofalowe cykle – często trwające kilka, kilkanaście lat – co pozwala na utrzymanie wewnętrznej konsekwencji i rozwój spójnego języka artystycznego. Jej prace wykraczają poza prostą estetykę – stają się bogatą mapą zmagań z materią, formą i przestrzenią. Dla polskiej sztuki współczesnej jest postacią kluczową: reprezentuje zarówno ciągłość i trwałość, jak i nowatorstwo oraz radykalne posunięcia formalne. Jej prace stawiają uniwersalne, ponadczasowe pytania o to, co znaczy „być” i jaki ślad to nasze bycie pozostawia po sobie w czasie i przestrzeni. To artystka, która w sposób niezwykły redefiniuje granice malarstwa i rzeźby. Warto śledzić jej kolejne realizacje.

Bożenna Biskupska, sztuka polska, sztuka współczesna, kobiety w sztuce, Niezła Sztuka

Reszel, oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie | 1985, z archiwum Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ

bibliografia, artykuły o sztuce, niezła sztuka

Bibliografia:
1. Bożenna Biskupska. Wytyczanie obrazu. Prace 1982–2002, katalog wystawy w Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego – Pałac Królikarnia, red. M. Świątczak, Warszawa 2003.
2. Bożenna Biskupska. Śladem Jednonogiego, katalog wystawy w Wallspace Gallery, red. M. Szewczyk, Warszawa 2024.
3. Menument. Bożenna Biskupska, katalog wystawy w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi, red. M. Dzięgielewska, Łódź 2010.

Artykuł sprawdzony przez system Antyplagiat.pl

© Wszelkie prawa zastrzeżone, w tym prawa autorów i wydawcy – Fundacji Niezła Sztuka. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części portalu Niezlasztuka.net bez zgody Fundacji Niezła Sztuka zabronione. Kontakt z redakcją ».

fleuron niezła sztuka pipsztok

Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka

A może to Cię zainteresuje:

» Iga Ranoszek-Bieńkowska

Zakochana w sztuce i kulturze, a najmocniej w tej z początków XX w. Do ulubionych nurtów zalicza dadaizm, surrealizm, realizm magiczny, art déco. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Szczecińskim oraz historii sztuki w IS PAN. Teraz muzealniczka, dawniej wieloletnia lektorka języka polskiego jako obcego. Wielbicielka podróży, książek, kotów i tatuaży.

Portal NiezlaSztuka.net prowadzony jest przez Fundację Promocji Sztuki „Niezła Sztuka”. Publikacje finansowane są głównie dzięki darowiznom Czytelników. Dlatego Twoja pomoc jest bardzo ważna. Jeśli chcesz wesprzeć nas w tworzeniu tego miejsca w polskim internecie na temat sztuki, będziemy Ci bardzo wdzięczni.

Wesprzyj »