Axentowicz. Dziedzictwo artysty
Wystawa stała
Kasztel w Szymbarku
Oddział Muzeum – Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach
fot. materiały prasowe Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach
Od 5 marca 2024 roku w Kasztelu w Szymbarku, Oddziale Muzeum – Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach, jest dostępna do zwiedzania wystawa „Axentowicz. Dziedzictwo artysty”. Jest to pierwsza w Polsce wystawa stała w całości poświęcona małopolskiemu artyście w 165 rocznicą jego urodzin.
Teodor Axentowicz urodził się 13 maja 1859 w węgierskim Braszowie. Wywodził się ze szlacheckiej rodziny polskich Ormian herbu Gryf. Jego ojciec Deodat Axentowicz był austriackim urzędnikiem, a matka Agnieszka (pierwsza nie ormianka w rodzinie) pochodziła z węgierskiej rodziny Plutarchów. W 1862 roku rodzina Axentowiczów przeniosła się do Lwowa. Po ukończeniu szkoły w 1877 roku młody artysta podjął kształcenie na Politechnice Lwowskiej. Wybór ten szybko okazał się pomyłką. W 1878 Axentowicz wyjechał do Monachium, gdzie podjął studia na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Gabriela von Hackla, Aleksandra Wagnera i Gyula Benczura, malując zgodnie z ówczesnym duchem realistyczne sceny rodzajowe. W latach 1882–1895 przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do pracowni Emila Augusta Carolusa-Durana. W roku 1891 artysta został przyjęty do Société Nationale des Beaux-Arts i otrzymał prestiżową nagrodę: Złote Palmy Akademii. W 1892 roku Axentowicz wyjechał do Londynu, gdzie otrzymał zgodę na kopiowanie dzieł Van Dycka, Reynoldsa, Velázqueza, Gainsborougha czy Romneya. Ceniony w Londynie i Paryżu jako portrecista, wykonał portret Sarah Bernhardt i słynnej z urody Henrietty Fouquier, które zdobyły duże uznanie i uczyniły Axentowicza wziętym portrecistą.
Teodor Axentowicz, Portret żony artysty, detal | 1894, dzięki uprzejmości Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach
Teodor Axentowicz, Portret córki artysty, Jadzi, z niebieską szarfą | 1908, dzięki uprzejmości Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach
Pierwszą nagrodę na salonie londyńskim oraz złoty medal w Wilnie Axentowiczowicz otrzymał za portret Izy Giełgud, córki Adama, którą malarz poślubił w 1893 roku. Artysta cieszył się uznaniem także rodziny cesarskiej oraz samego Franciszka Józefa, od którego otrzymał nagrodę za wybitne osiągnięcia w zakresie sztuk pięknych. Artysta współpracował z wiedeńskim pismem „Ver Sacrum” oraz zasiadał w komitecie restauracji Katedry Wawelskiej. W 1896 wykonał projekt witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (niezrealizowany), a także współpracował przy Panoramie Racławickiej z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką. W 1895 roku został powołany na profesora zreformowanej przez Fałata krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1895–1934), następnie dwukrotnie wybrany na rektora krakowskiej ASP (1910 i 1927–28). W tych latach Axentowicz należał do komitetu nadzorczego nad zbiorami Muzeum Narodowego w Krakowie. W 1923 roku został odznaczony przez prezydenta Rzeczpospolitej Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polskiej I klasy, a w 1929 roku medalem Dziesięciolecia Odrodzonej Polski. W tym samym roku podczas Wystawy Krajowej w Poznaniu został odznaczony Wielkim Złotym Medalem. Po przejściu na emeryturę (1934 roku) artysta został mianowany profesorem honorowym Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, zaś 11 listopada 1936 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 26 sierpnia 1938 roku w Krakowie w wieku 79 lat.
Kolekcja prezentowana w Kasztelu w całości pochodzi bezpośrednio od rodziny artysty. Na całość zbioru składa się depozyt należący do rodziny artysty, oraz kolekcji obrazów, pasteli rysunków i mebli, która została zakupiona w latach 2023 – 2024 z dotacji celowej przyznanej Muzeum przez Zarząd Województwa Małopolskiego. Wyjątkowość tej kolekcji wychodzi bezpośrednio z jej proweniencji, gdyż została nabyta bezpośrednio od rodziny artysty. Poza oczywistą wartością obrazów, pasteli oraz szkiców, na szczególną uwagę zasługują meble i przedmioty osobiste, które stanowiły sztafaż w wielu dziełach artysty, a także można je rozpoznać na archiwalnych zdjęciach z mieszkania Teodora Axentowicza.
Otwarcie wystawy stałej stanowi uhonorowanie postaci Teodora Axentowicza w 165 rocznicą jego urodzin przypadającej na dzień 13 maja 2024 roku. Dotychczasowa działalność merytoryczna muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach od lat jest związana z badaniami nad kulturą Rusinów Karpackich. Plany utworzenia ośródka badań fenomenu tej kultury, bezsprzecznie związane są także z kulturą huculską, którą z wyboru fascynował się Teodor Axentowicz. Podkreślenia wymaga także ormiańskość artysty, która dotąd jedynie wspominana w biogramach ma ogromne znaczenie dla kultury polskiej. Nadal mało się mówi o całej plejadzie wybitnych postaci w historii i w kulturze polskiej o ormiańskim pochodzeniu, w tym samego Ignacego Łukasiewicza czołowej postaci w historii Ziemi Gorlickiej.
Wystawa stała „Axentowicz. Dziedzictwo artysty” jest dostępna dla publiczności od 5 marca 2024 roku w Ośrodku Konferencyjno – Wystawienniczym „Kasztel” w Szymbarku, zwanym przez historyków sztuki „Perłą polskiego renesansu”, dawnej siedzibie rodu rycerskiego Gładyszów (herbu Gryf).
