W tym roku „Ulica Themersonów” obchodzi mini-jubileusz. Już po raz 5 studenci i absolwenci wydziałów artystycznych uczelni wyższych mogą przesyłać swoje grafiki, rysunki czy scenorysy na konkurs. Zgłoszenia z cyfrowymi reprodukcjami należy wysłać na adres: [email protected], wraz z wypełnionym i podpisanym zgłoszeniem, do 14 maja 2018 roku.
Od śmierci Franciszki i Stefana Themersonów właśnie mija 30 lat. Byli małżeństwem stanowiącym zgrany duet zarówno w życiu, jak i w artystycznych działaniach. Ona – malarka, ilustratorka, projektantka scenografii i kostiumów, on – poeta, prozaik, filmowiec, kompozytor. Oboje, tworząc sztukę, eksperymentowali, przekraczając granice przy doborze środków wypowiedzi artystycznej. Wspólnie, wiele wnieśli do współczesnej twórczości awangardowej.
Organizowany w Płocku od 2010 roku Festiwal Themersonów stał się ważnym elementem życia kulturalnego miasta. Składają się na niego panele naukowe, spektakle teatralne, projekcje filmów oraz wystawy, przygotowywane przez płockie instytucje kulturalne, w tym także Płocką Galerię Sztuki, w której były inaugurowane kolejne festiwalowe edycje.
Nick Wadley, UBU – King Venceslas, fot. materiały prasowe organizatora
Nick Wadley, UBU – The Russian Army, fot. materiały prasowe organizatora
Nick Wadley, UBU – Captain Bordure, fot. materiały prasowe organizatora
W 2014 roku Płocka Galeria Sztuki po raz pierwszy zorganizowała ogólnopolski konkurs graficzno-rysunkowy Ulica Themersonów, skierowany do studentów i absolwentów wydziałów artystycznych uczelni wyższych, nawiązujący do twórczości awangardowego małżeństwa, zakończony wystawą pokonkursową. Wernisaże tych wystaw są połączone z wręczeniem nagród i wyróżnień oraz z premierą katalogu zawierającego eksponowane prace.
Alicja Wieczorek, Wchodzenie po schodach według Cortázara, III miejsce 2016, fot. materiały prasowe organizatora
Podczas czterech edycji Konkursu 220 artystów nadesłało 518 prac, które oceniało międzynarodowe jury, m.in.: siostrzenica Franciszki Themerson – Jasia Reichardt, krytyk sztuki, kurator wystaw w Wielkiej Brytanii, spadkobierczyni praw autorskich Franciszki i Stefana Themersonów; prof. Andrzej Klimowski – malarz, grafik, wykładowca w londyńskim Royal College of Art, czy też Nick Wadley – pisarz i rysownik, bliski przyjaciel Themersonów (zmarły w 2017 roku).
Wystawa rysunków Nicka Wadleya w 2012 roku otworzyła Festiwal Themersonów. W Galerii Kreski były wówczas zaprezentowane, niepokazywane wcześniej w Polsce prace, m.in. szkice rysunkowe do niezrealizowanej inscenizacji Ubu Króla Alfreda Jarry’ego, planowanej przez Barry’ego Flanagana. Oryginalnym elementem tej wystawy były włosy, które Wadley otrzymał od przyjaciół.
W 2013 roku Festiwal ponownie rozpoczął się w Płockiej Galerii Sztuki – wernisażem wystawy Franciszki Themerson Ludzie i kreski – rysunki z lat 50. i 60. XX wieku, na którą złożyło się 25 rysunków z cykli: Nowa architektura (koniec lat 50.) i Ślady życia (początek lat 60.). Były one eksponowane w kameralnej Galerii Kreski, subgalerii Płockiej Galerii Sztuki. Prace przyciągały uwagę użyciem kreski – zarówno grubej, jak i rysowanej cienkim piórem czy długopisem, przeistaczającej się w ludzkie postacie czy w abstrakcyjną architekturę. Artystka analizowała racjonalnie i błyskotliwie otaczający ją świat – jej prace charakteryzują się prostotą i oszczędnością środków. Teraz, dzięki organizowanej przez Płocką Galerię Sztuki Ulicy Themersonów i wystawom pokonkursowym, stały się elementem dialogu pomiędzy sztuką awangardową XX wieku a młodymi współczesnymi twórcami z Polski i zagranicy.
Anna Ludwicka, Ulica, III miejsce 2014, fot. materiały prasowe organizatora
Jednym z celów konkursu, poza szerszym zainteresowaniem artystyczną działalnością Themersonów, jest wyłonienie wśród konkursowych prac takich, które Franciszka i Stefan nazywaliby – w opozycji do bestselleru – bestlookerami, czyli najdłużej pozostającymi w pamięci. Prac, które nie tylko spełniają wymagania warsztatowe i tematyczne, ale potrafią zachować dystans wobec tego, co najbardziej oczywiste. Paradoks i logika, poprawność i zabawa, prostota i niezwykły kolaż w wyrażaniu tematu, błądzenie lub szybkie przejście po „Ulicy Themersonów” – to wyróżniki niektórych konkursowych bestlookerów.
Joanna Bartosik, leporello Ulica, I miejsce 2015, fot. materiały prasowe organizatora
Joanna Bartosik, leporello Ulica, I miejsce 2015, fot. materiały prasowe organizatora
W przypadku „Ulicy Themersonów”, przydatna jest sprawność rysunkowa czy swoboda w operowaniu technikami graficznymi. Jednak tym, co stara się ocenić jury, to twórcza kontynuacja sposobu wykorzystania sztuk plastycznych jako nośnika themersonowskiego sposobu myślenia. W wielu pracach nadsyłanych na kolejne edycje konkursu można odnaleźć, obok wyraźnych analogii i nawiązań do stylu Themersonów, charakterystyczne dla ich sztuki abstrakcyjne myślenie, niekonwencjonalność, humor – przykłady dalekie od bezpośrednich zapożyczeń, ale równie ciekawe wizualnie i frapujące intelektualnie. Działania nagrodzonych artystów cechowały również: subiektywność, delikatność czy nieoczywistość – elementy niezbędne, wręcz konieczne dla uchronienia kultury przed standaryzacją i komercjalizacją.
Dodatkowo prace, wyróżniane w kolejnych edycjach „Ulicy Themersonów”, zakwalifikowane do wystawy pokonkursowej, trafiają do kolekcji własnej Płockiej Galerii Sztuki. To bardzo istotny element konkursu, gdyż zapewnia to w przyszłości kolekcji PGS charakter na trwałe świadczący o związku Themersonów z miastem, a także pozwoli uzyskać trafniejszy wgląd w sztukę początku XXI wieku.
W 2017 roku jury konkursowe rozszerzyło zakres przyjmowanych prac o scenorysy do wybranego fragmentu literackiego, wiersza lub filmu artystycznego Themersonów. Konkurs odbywa się pod honorowym patronatem Prezydenta Miasta Płocka. Patronat medialny nad Konkursem sprawuje Fundacja Promocji Sztuki „Niezła Sztuka”.
– Alicja Wasilewska – dyrektor Płockiej Galerii Sztuki
Franciszka Themerson (1907, Warszawa – 1988, Londyn) była córką malarza Jakuba Weinlesa i pianistki Łucji Weinles. Absolwentka Warszawskiej Akademii Muzycznej, w Akademii Sztuk Pięknych studiowała malarstwo w pracowni Tadeusza Pruszkowskiego. W czasie studiów spotkała Stefana Themersona, w 1931 roku została jego żoną. Od 1930 roku wspólnie realizowali filmy awangardowe, założyli Spółdzielnię Autorów Filmowych i wydawali pismo „f.a.” (film artystyczny), którego redaktorem artystycznym była Franciszka. Jej rysunki pojawiały się w książkach dla dzieci oraz m.in. w „Płomyku” i „Wiadomościach Literackich”. W 1938 roku Themersonowie wyjechali do Francji, a po wybuchu wojny – do Anglii. W 1948 roku wspólnie założyli wydawnictwo Gaberbocchus Press, którego Franciszka była dyrektorem artystycznym i projektantką większości publikacji. Do końca życia wraz z mężem mieszkała w Londynie.
Stefan Themerson (1910, Płock – 1988, Londyn) awangardowy twórca filmowy, eksperymentator w dziedzinie fotografii i fotogramu, pisarz, autor książek dla dzieci, poeta, filozof, autor projektów graficznych i rysunków, kompozytor, dramaturg i wydawca. Przez całe życie współpracował z żoną Franciszką.
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
