Parasole, koszulki, pocztówki, magnesy, puzzle, kubki, filiżanki, talerze… Czy jest jeszcze w Wiedniu rzecz, na którą nie przeniesiono pary z Pocałunku Gustava Klimta? Ale kim oni właściwe są? Złączeni w miłosnym uścisku i zaklęci w złocie – tak charakterystycznym dla malarza – pozostają anonimowi dla wielu zwiedzających wiedeński Belweder. A to błąd, ponieważ Klimt – jak przypuszczają niektórzy badacze – przedstawił na tym obrazie dwie niezwykłe postaci wiedeńskiej bohemy okresu belle époque. Siebie samego oraz utalentowaną projektantkę mody Emilie Louise Flöge.
Emilie Flöge, 1910, źródło: Wikipedia.org
„Przez lata platonicznie (?) zakochana w Gustavie Klimcie”1 – to zdanie można znaleźć w leksykonie poświęconym wybitnym austriackim kobietom. Dotyczy ono właśnie Emilie Flöge. Trudno rozstrzygnąć, czy malarz darzył o 12 lat młodszą Emilie czymś więcej niż tylko przyjaźnią. Poznali się, gdy miała 17 lub 18 lat. Źródła wskazują na rok 1891 lub 1892. Bardziej prawdopodobna wydaje się pierwsza data, gdyż w tym właśnie roku Helene Flöge (siostra Emilie) wyszła za mąż za Ernsta Klimta (brat Gustava). Przy tej okazji Emilie i Gustav mogli się po raz pierwszy spotkać. Gdy 9 grudnia 1892 nieoczekiwanie – w wieku 28 lat – zmarł mąż Helene, malarz postanowił pomóc młodej wdowie, która była w tym czasie w ciąży, i zaopiekował się nią.
Klimt stał się częstym gościem u państwa Flöge, razem z nimi spędzał również wakacje w domu nad jeziorem Attersee (tamtejsze krajobrazy uwiecznił na wielu obrazach). To właśnie w czasie letnich wypadów nad jezioro on i Emilie zbliżyli się do siebie, a według niektórych stali się wręcz nierozłączni.
Emilie Flöge i Gustav Klimt w łodzi na jeziorze Attersee | 1909, Fundacja Klimta, Wiedeń
W 1902 Klimt namalował najbardziej znany obraz przedstawiający Emilie. Modelka stoi wyprostowana, opierając jedną rękę na biodrze. Uderza jej pewność siebie. Portret wywołał skandal wśród wiedeńskiej elity, gdy w 1903 został pokazany na wystawie „Secesji”.
Oburzenie budziła odważna suknia, w której pozowała Flöge. Długa, bogato zdobiona i zmysłowo opinająca ciało, podkreśla piękną sylwetkę modelki. Nawet matka Emilie była zszokowana. Czy słusznie?
Gustav Klimt Portret Emilie Flöge, detal | 1902, Vienna Museum
Z pewnością sukienkę z obrazu można uznać za dość odważną jak na tamte czasy. Jednak trzeba pamiętać, że Flöge nie była jedynie zwykłą panną z wiedeńskich wyższych sfer. Zalicza się ją do grona najważniejszych projektantek mody tamtego okresu. Artykuł w „Harper’s Bazaar” poświęcony jej osobie zatytułowano „Przed Coco Chanel była Emilie Flöge. Projektantka, o której świat mody zapomniał”2. Dlatego warto przypomnieć jej historię.
Emilie Flöge w sukni „ogrodowej” w Litzlberg’u, sfotografowana przez Gustava Klimta | 1906, fot. dzięki uprzejmości © Klimt-Foundation, Vienna
Karierę Emilie rozpoczęła w szkole mody, założonej przez jej siostrę Pauline. W 1899 wszystkie trzy siostry Flöge wspólnie wygrały konkurs, dzięki czemu mogły zaprezentować na wystawie projekt sukni z batystu.
Zachęcane przez ojca, kilka lat później otworzyły salon mody w Wiedniu przy Mariahilferstraβe w tzw. Casa Piccola. Nazwa ta pochodzi od popularnej kawiarni Dominika Casapiccoli, która znajdowała się na parterze budynku. Salon nazwały po prostu „Siostry Flöge”.
Emilie Flöge w Atelier „Siostry Flöge”, fot. redlist
Zaprojektowaniem wnętrza zajął się znany architekt Josef Hoffmann, związany z Warsztatami Wiedeńskimi (z niem. Wiener Werkstätte). Elegancki salon w stylu art nouveau odwiedzały najznakomitsze osoby wiedeńskiej śmietanki towarzyskiej. Zaglądały tam często kobiety, które do historii przeszły dzięki obrazom Klimta m.in. Margarethe Stonborough-Wittgenstein oraz Adele Bloch-Bauer (znana jako „Złota Dama”).
Siostry podzieliły się zadaniami. Najstarsza – Helene – doradzała klientom, Pauline prowadziła biuro, a Emilie pełniła funkcję dyrektorki artystycznej. To ona projektowała stroje i wyjeżdżała dwa razy w roku do Paryża i Londynu, aby zapoznać się z najnowszymi trendami.
Emilie Flöge, fot. Hans Böhler | 1910, źródło: theredlist.com
Jej projekty cieszyły się niezwykłą popularnością. Szczególne uznanie zdobyła luźna sukienka inspirowana pracami Paula Poireta. Sama projektantka chętnie nosiła ten model. Jednak nie wszystkie jej prace odnosiły sukcesy. Często zarzucano jej zbyt wielką ekstrawagancję. Z pewnością poczucie stylu Emilie wyprzedzało tamtą epokę. Może właśnie to zafascynowało Klimta, który bardzo chętnie portretował wiedeńskie damy ubrane w najbardziej awangardowe suknie autorstwa Flöge.
Emilie Flöge w sukni zaprojektowanej przez Gustava Klimta | 1906, źródło: theredlist.com
Przez kolejne lata siostry rozwijały salon. Oprócz ubrań zaczęły sprzedawać też ręcznie zdobione przedmioty codziennego użytku. Modowe imperium przetrwało I wojnę światową, rozpad cesarstwa austro-węgierskiego, kryzys i ogromną inflację. Chociaż grono klientów znacznie zmniejszyło się, to salon sióstr Flöge nadal cieszył się popularnością. Kres ich karierze położyło dopiero przyłączenie Austrii do III Rzeszy. U sióstr Flöge kupowali chętnie bogaci Żydzi, którzy zaraz po Anschlussie zaczęli uciekać z Wiednia. Dlatego niedługo po 1938 roku siostry musiały zamknąć swój salon. W kolejnych latach Emilie urządziła sobie własne studio w domu, gdzie dalej tworzyła. Niestety pod koniec wojny jej dobytek (projekty oraz wiele cennych prezentów od Klimta) zniszczył ogromny pożar.
Emilie Flöge, fot. Friedrich Walker | 1910, źródło: theredlist.com
Emilie – jak na tamte czasy – była kobietą niezwykle wyzwoloną i, co warto podkreślić, całkowicie niezależną finansowo. Nigdy nie wyszła za mąż oraz nie założyła rodziny. To była jej świadoma decyzja.
Czy powodem była niespełniona miłość do Klimta? Trudno dojść prawdy. Gdy malarz zmarł w 1918, Emilie zebrała ich korespondencję i spaliła. Nigdy też nie spisała swoich wspomnień.
Emilie Flöge w sukni „koncertowej” w Litzlberg’u, sfotografowana przez Gustava Klimta | 1906, fot. dzięki uprzejmości © Klimt-Foundation, Vienna
Wielu historyków zaprzecza, jakoby Klimta i o 12 lat młodszą projektantkę mody mogło łączyć głębsze uczucie. Miały o tym świadczyć liczne romanse Klimta, z którymi nigdy się nie krył. Jednak gdy w styczniu 1918 roku wracał do zdrowia po wylewie, jego pierwsze słowa brzmiały:
„Emilie powinna przyjść.”
Emilie Flöge i Gustav Klimt w ogrodzie, Villa Oleander | 1910, © private collection, Courtesy Klimt-Foundation, Vienna
Niecały miesiąc później umarł. Emilie żyła jeszcze wiele lat. Zmarła 26 maja 1952 w Wiedniu.
Bibliografia:
1. Korotin Ilse (red.), biografia: Lexikon österreichischer Frauen, Tom 1, Böhlau Verlag, Wiedeń 2016.
2. Mroczkowska J., Przed Coco Chanel była Emilie Flöge. Projektantka, o której świat mody zapomniał: http://www.harpersbazaar.pl/kultura/3901/przed-coco-chanel-byla-emilie-flge-projektantka-o-ktorej-swiat-mody-zapomnial.
3. Néret G., Gustav Klimt, Taschen/Edipresss Polska, Warszawa 2005.
4. Greiner M., Auf Freiheit zugeschnitten. Emilie Flöge: Modeschöpferin und Gefährtin Gustav Klimts, Kremayr & Scheriau 2014.
5. https://www.ots.at/presseaussendung/OTS_20160605_OTS0037/emilie-floege-im-fokus-100-jahre-nach-ihrer-letzten-gemeinsamen-sommerfrische-mit-gustav-klimt-bild
- Zob. Hasło w leksykonie: Flöge, Emilie (Louise) w: biografia: Lexikon österreichischer Frauen, Tom 1, red. Ilse Korotin, Böhlau Verlag, Wiedeń 2016, s. 855. ↩
- J. Mroczkowska, Przed Coco Chanel była Emilie Flöge. Projektantka, o której świat mody zapomniał, http://www.harpersbazaar.pl/kultura/3901/przed-coco-chanel-byla-emilie-flge-projektantka-o-ktorej-swiat-mody-zapomnial (dostęp: 30.09.2017). ↩
Dziękujemy Ci, że czytasz nasze artykuły. Właśnie z myślą o takich cudownych osobach jak Ty je tworzymy. Osobach, które lubią czytać i doceniają nasze publikacje. Wszystko, co widzisz na portalu jest dostępne bezpłatnie, a ponieważ wkładamy w to dużo serca i pracy, to również zajmuje nam to sporo czasu. Nie mamy na prowadzenie portalu grantu ani pomocy żadnej instytucji. Bez Waszych darowizn nie będziemy miały funduszy na publikacje. Dlatego Twoje wsparcie jest dla nas bardzo ważne. Jeśli lubisz czytać niezłosztukowe artykuły – wesprzyj nas.
Dziękujemy Ci bardzo, Joanna i Dana, założycielki Fundacji Niezła sztuka
A może to Cię zainteresuje:
- Drezno i Kraina Łaby. Przewodnik dla miłośników sztuki - 20 marca 2024
- Paris, Paris, czyli filmowy przewodnik po Paryżu - 19 listopada 2023
- Dziedzictwo UNESCO, documenta i bracia Grimm, czyli atrakcje Kassel, jednego z najbardziej zielonych miast w Niemczech - 14 maja 2022
- Gustav Klimt „Dziewczyna wśród zieleni” - 26 listopada 2021
- Egon Schiele „Portret żony artysty. Edith Schiele” - 26 lutego 2021
- Egon Schiele „Portret Wally” - 8 stycznia 2021
- Helmut Newton. Piękno i bestia - 22 października 2020
- Sztuka w streamingu – lista filmów na czas koronawirusa (i nie tylko) - 25 marca 2020
- Szkice kinomana — sekrety twórczości Edwarda Hoppera - 7 marca 2020
- 10 rocznic, które sprawią, że 2019 rok będzie wyjątkowy - 14 lutego 2019
Witam. To bardzo ciekawy artykuł, który wzbudził we mnie pewną refleksję. Cudownie, że na przestrzeni dziejów pojawiały się kobiety odważne, które broniły swoich poglądów, przekonań, a przede wszystkim praw do życia według własnego scenariusza. Wszystkim zainteresowanym polecam książkę Elizabeth Hickey „Malowany pocałunek” opowiadającą własnie o siostrach Flöge i ich relacjach z Gustavem Klimtem. Bardzo lubię jego malarstwo. Klimt stał się inspiracją dla moich obrazów, które maluję dla przyjemności. Jest też piękny film „Złota dama” Simona Curtisa, który gorąco polecam, a wszystkich miłośników portalu pozdrawiam.