Andrzej Szczerski, Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku

Recenzja

Świadome/nieświadome kulturowe i kultowe obrazy „swojskiej architektury”

Książka ta to filozoficzno–praktyczny dyskurs wokół trwających badań nad ewoluującą „nowoczesnością” architektury polskiej XX wieku. Jest to subiektywny wybór i zestawienie wybranych publikacji oraz tekstów dokonanych przez autora w oparciu o najnowsze problemy badawcze. Umiejętnie a nawet sprawnie zredagowany zbiór zachęca czytelnika do śledzenia meandrów nie tyle historii architektury, co historii sztuki architektury, malarstwa, rzeźby… swoisty konglomerat interdyscyplinarnych nauk.

Czym jest zatem ów polskie dziedzictwo Czterech nowoczesności widziane hasłami Andrzeja Szczerskiego? To opowieść o samotnych budowlach, instytucjach, wydarzeniach i planach. Pojawia nam się mapa po, której wędrujemy wzdłuż i wszerz polskich polis i monopoli, mniejszych i większych aglomeracji, urbanizacji architektonicznych, środowiskowych, zjawiskowych – kulturowych.

I tak wyróżniamy tu chronologiczny układ stylów architektonicznych XX wieku w Polsce. Styl mocny, narodowy wymieszany z nam lubym dworkowych gdzie swojskość miesza się ze śmiesznością, bo jak zrozumieć ciągłe budowanie dworków w dobie postępującej, światowej modernizacji. Piękny podział na uzdrowiska i sanatoria od tych zakopiańskich projektowanych prze Stanisława Witkiewicza po lata siedemdziesiąte – jak cytuje autor Pawła Sowińskiego mówiącego o latach 70, były to „czasy najbardziej pomyślne dla turystyki i wypoczynku w ciągu 45 lat Polski Ludowej”. Epoka „Gierkówek” i Orbisu dobrze się zapisała w pamięci wielu Polaków.

Szczerski nie pomija wielkich wydarzeń jak Targi Poznańskie czy chlubie dwudziestolecia naszego kraju budowie nowego miasta portowego na korzeniu Gdyni. Ważny to rozdział dla naszego kraju i architektury. Rodzące się Państwo Polskie po okresie zaborów w swych trudnościach zjednoczenia się, zmodyfikowania prawa, administracji traci dostęp do morza po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańsk, ale uzyskuje Gdynię. Wszystko to nie było by możliwe gdyby nie reformy Grabskiego i wdrażaniu planu odbudowy kraju. Nie należy zapomnieć, że książka ta to ludzie. Sławni architekci, artyści i ich „kuźnie”. Takie nazwiska jak Lachertowie, Syrkusowie czy sam Witkiewicz to światowej dziś sławy ludzie, którzy odcisnęli piętno widoczne do dziś w Polskiej rzeczywistości architektonicznej.

Andrzej Szczerski jako historyk i krytyk sztuki doskonale lawiruje między prądami w sztuce i ich wzajemnym oddziaływaniem na siebie. Bada nie tylko „dużą” architekturę od Narodowej po Socrealistyczną, ale i tę małą wystawienniczą, pawilonową. Wie jako twórca wielu wystaw jak ważna jest nie tylko kubatura i wydźwięk dajmy na to budowli Muzeów czy instytucji kultury lecz też sam projekt i tętniąca w tym wszystkim Sztuka. „Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku”, to eksport polskości – Sao Paulo, Paryż, Łódź, Świat.

Andrzej Szczerski